تحریم و FATF چاره‌جویی نشود؛ اقتصاد بیشترآب می‌رود

مهرنوش حیدری

«دهه 90 را باید دهه سیاه اقتصاد ایران به‌شمار آورد. در طول 10 سال گذشته تولید ناخالص ملی کشور ما به نسبت برخی کشورهای منطقه، کاهش چشمگیری یافته و دستیابی به رشد سالانه هشت درصد و رفع تحریم‎ها مهمترین اولویت پیش‌روی ماست.» این نکته‎ای است که وحید شقاقی شهری، استاد اقتصاد در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی» مطرح کرد. در آخرین گزارش بانک جهانیWorld Bank  تولید ناخالص داخلی یا GDP  ایران بر اساس نرخ ارز نیمایی به روزرسانی شده و همین تغییر مبنا سبب شده است رتبه اقتصاد ایران 30 رتبه تنزل یابد.  بر اساس این گزارش، در سال گذشته میلادی تولید ناخالص ملی ترکیه و عربستان سه برابر ایران و تولید داخلی اسرائیل و امارات دو برابر ایران بوده است و در مقابل درآمد سرانه ایران از پاکستان هم کمتر شده و هم ردیف غنا و نیجریه قرار گرفته است.

در سال‌های گذشته ادعا می‌شد که اقتصاد ایران در زمره 20 اقتصاد بزرگ دنیاست، اما اقتصاد کشور با تنزل بیش از 30 رتبه‌ای در جایگاه پنجاه ‌و یکمین اقتصاد بزرگ ایستاده است که آمار ناامیدکننده‌ای محسوب می‌شود. بنابر ادعای مطرح شده در سال 1399 اقتصاد ایران حدود 191 میلیارد دلار کالا و خدمات تولید کرده در حالی که در همین مدت اقتصاد ترکیه حدود 720  میلیارد دلار(4 برابر بیشتر از ایران) تولید داشته و اقتصاد پاکستان هم حدود 263 میلیارد دلار (حدود 37 درصد بیشتر از ایران) تولید کالا و خدمات داشته است. این اقتصاددان درباره این آمار به «توسعه ایرانی»، گفت: در ارزیابی تولید و مقایسه آن، شاخص اصلی تولید ناخالص داخلی به قدرت برابری خرید است نه تولید ناخالص داخلی به قیمت جاری؛ بنابراین اگر به دنبال این هستیم که جایگاه و وضعیت کشور خود را با دنیا مقایسه کنیم باید به شاخص تولید ناخالص داخلی به قدرت برابری خرید توجه کنیم.

فاصله چشمگیر اقتصاد ایران از رقبای منطقه‌ای

وحید شقاقی‌شهری تصریح کرد: بر اساس این آمار، تولید ناخالص داخلی به قدرت برابری خرید برای ایران یک هزار میلیارد و 102 میلیون دلار است در حالی که در سال‌های گذشته این عدد برابر با یک هزار میلیارد و 300 میلیون دلار بوده است و به عبارت دیگر در سال‌های اخیر شاهد کاهش در این زمینه بوده‌ایم.

عضو هیأت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی افزود: بسیار جالب است که اوایل دهه 90 اقتصاد ایران با اقتصاد ترکیه تقریبا برابر بود و آمارهای بانک جهانی نشان می‌دهد در اوایل آن دهه، هر دو اقتصاد حدود یک هزار میلیارد و 300 میلیون دلار تولید داشتند اما در این مدت ایران دو تحریم را تجربه کرد و میانگین رشد اقتصادی کشور صفر شد و این شرایط سبب شد تا فاصله رشد اقتصادی ایران و ترکیه افزایش فراوانی یابد و اکنون تولید ناخالص داخلی نسبت به قدرت برابر خرید در ترکیه به عدد 2 هزار و 372 میلیارد دلار رسیده که نشان می‌دهد حجم اقتصاد این کشور بیش از 2 برابر اقتصاد ایران شده است.

عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی توضیح داد: در سال‌های اخیر شاهد گسترده شدن فاصله اقتصاد ایران با ترکیه و عربستان به عنوان رقبای منطقه‌ای بوده‌ایم و این فاصله به ترتیب بیش از 2 و همچنین 1.5 برابر است.

راه‌ صحیح سنجش تولید ناخالص داخلی ایران

وی تاکید کرد: تولید ناخالص داخلی ایران به نسبت قیمت جاری دلار، 191 میلیارد دلار شده و جایگاه ایران از بیست و هفتم به پنجاهم دنیا رسیده است؛البته این شاخص برای مقایسه و تحلیل، شاخص مناسبی نیست و بهترین شاخص برای اینکه بتوانیم وضععیت خود را بررسی کرده و آن را با کشورهای منطقه و دنیا بسنجیم؛ شاخص تولید ناخالص داخلی به قدرت برابری خرید است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که نسبت به اوایل دهه 90 اقتصاد ایران حدود 20درصد کوچکتر شده است.

این استاد دانشگاه گفت: این مساله نشان‌دهنده خطر پیش روست و علامت هشدار به سیاستگذاران کشور مخابره می‌کند؛ به عبارت دیگر رشد اقتصادی ایران در دهه 90 برابر با صفر بوده در حالی که جمعیت ایران بین 10 تا 15 میلیون نفر افزایش یافته و موجب شده تا تولید سرانه نیز در کشور ما کاهش یابد و همین اصل نشان می‌دهد درآمد سرانه ایرانی‌ها نیز در طول این 10 سال کمتر شده و به عبارت بهتر کیک اقتصاد ما در حال کوچک‌تر شدن است.  شقاقی‌‌شهری تاکید کرد: در این مدت رفاه اجتماعی ایرانی‌ها نیز کاهش یافته است در کنار آن متاسفانه و به شدت از رقبای منطقه‌ای عقب مانده‌ایم و اقتصاد سایر کشورها از ما پیشی گرفته است.

استراتژی دولت سیزدهم برای دستیابی به رشد اقتصادی

وی درباره استراتژی و راهکارهای دولت سیزدهم برای کاهش فاصله ایران با رقبای منطقه‌ای و دستیابی به رشد اقتصادی، گفت: بر اساس سند چشم‌انداز 20 ساله در سال 1384 ابلاغ شد،افق 20 ساله برای کشور در نظر گرفته شد و دولت سیزدهم در واقع آخرین دولت مجری این سند است و در سال 1404 شاهد پایان سند چشم‌انداز 20 ساله کشور خواهیم بود. در این سند ذکر شده بود که در پایان سال 1404 ایران باید قدرت نخست اقتصادی منطقه خواهد بود، زمانی که تدوین این سند آغاز شد مهمترین رقبای منطقه‌ای ایران شامل ترکیه و عربستان بودند و فاصله ما در آن سال با اقتصاد این دو کشور بسیار کم بود اما متاسفانه در سال‌های اخیر و به ویژه در دهه 90 این فاصله بسیار زیاد شده است. این اقتصاددان عنوان کرد: در سال 1384 و با آغاز سند چشم‌انداز فاصله اقتصاد ایران و ترکیه بسیار اندک بود و با تلاش حداقلی می‌توانستیم از این رقیب منطقه‌ای پیشی بگیریم اما متاسفانه در حدود 16 سال گذشته مسیر اشتباهی را طی کرده‌ایم .

اوایل دهه 90 اقتصاد ایران با اقتصاد ترکیه تقریبا برابر بود، اما در این مدت ایران دو تحریم را تجربه کرد و میانگین رشد اقتصادی کشور صفر شد و این شرایط سبب شد حجم اقتصاد ترکیه بیش از 2 برابر اقتصاد ایران شود

 وی ادامه داد: دولت آقای رئیسی، آخرین دولت چشم‌انداز 20 ساله کشور است باید تلاش کنیم فاصله اقتصاد ایران با سایر کشورها نظیر ترکیه و عربستان بیش از میزان فعلی نشود و حداقل باید در این حد باقی بماند و یا کمی از این فاصله کاسته شود.

راه‌های کاستن از فاصله اقتصاد ایران با سایر کشورها

وی درباره راه‌های کاستن از این فاصله توضیح داد: تیم اقتصادی دولت سیزدهم باید تلاش کند تا موانع پیش‌روی تولید را برطرف کند بنابراین انتظار داریم که مذاکرات به نتیجه برسد، تحریم‌ها برداشته شود، امنیت سرمایه‌گذاری تضمین و تقویت شده و اقتصاد ایران پیش‌بینی پذیر شود، قدرت خرید مردم افزایش یابد تا بتوانیم کیک اقتصاد ایران را بزرگ‌تر کنیم.   وی ادامه داد: با ادامه شرایط تحریم و نبود اطمینان، پیش‌بینی ناپذیر بودن اقتصاد ایران و میزان کاهش فعلی قدرت خرید مردم به حتم موجب کاهش فاصله اقتصادی ایران با کشورهای منطقه نخواهد شد.  شقاقی‌شهری گفت: بر اساس‌ آخرین اطلاعات بنده در 3 ماهه گذشته رشد اقتصادی ترکیه بیش از 20 درصد بوده است و توانسته کرونا را مهار کند.  وی تاکید کرد: باید مراقب باشیم اقتصاد کشور بیش از میزان فعلی از سایر کشورها فاصله نگیرد و نیازمند این هستیم که مساله مذاکرات و رفع تحریم را جدی‌تر بگیریم و وضعیت FATF را باید مشخص کرده و این مساله را به نتیجه برسانیم، امنیت سرمایه‌گذاری را تقویت کرده و حقوق مالکیت را جدی بگیریم و قدرت خرید مردم باید تقویت شود و صادرات غیرنفتی افزایش یابد.  عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی گفت:‌ همه این موارد در گرو عقلانیت، ‌برنامه‌محوری و همچنین تلاش مضاعف برای بهبود مناسبات اقتصادی ایران با سایر کشورهای منطقه و جهان است.

 باید روابط دیپلماسی اقتصادی را جدی بگیریم و توجه داشته باشیم که ما در 4 سال‌ آینده به میانگین رشد حداقل 8درصدی نیازمندیم.