FATF یا تحریم؛ کدام عامل تعویق خرید واکسن شد؟

مریم شکرانی

ماجرای خرید واکسن کرونا دوباره پای FATF را وسط کشید. در شرایطی که عبدالناصر همتی، رئیس بانک مرکزی علت تعلل ایران در خرید واکسن را تحریم دانسته بود، مصطفی قانعی، رئیس کمیته علمی ستاد کرونا به صدا و سیما گفت که نبود تجهیزات برای نگهداری واکسن در دمای منفی 20 و منفی 70 درجه موجب شده است که ایران از سهمیه خود در اتحادیه جهانی واکسن یا همان کواکس چشم‌پوشی کند. این ادعای قانعی اما با واکنش تورج زنگنه، رئیس سازمان هواپیمایی کشوری و محمد اسلامی، وزیر راه و شهرسازی مواجه شد. آنها به رسانه‌ها گفتند که هم هما و هم ماهان تجهیزات انتقال واکسن کرونا را دارند و به راحتی می‌توان با یخ خشک دمای مورد نظر را ایجاد کرد. از این گذشته بحث‌هایی مطرح شد مبنی بر اینکه ایرلاین ملی کشورهای همسایه از جمله امارات زنجیره انتقال واکسن کرونا را ایجاد کرده است و اگر ایران مدعی است که این تجهیزات را در اختیار ندارد، می‌تواند امکانات کشورهای همسایه را اجاره کند.

در این میان کارشناسان و البته تجار زیادی دوباره ماجرای FATF و گرفتاری‌هایش را برای خرید واکسن مطرح کردند اما همه این مشکلات ناگهان یکباره حل شد! و رئیس بانک مرکزی از خرید 200 میلیون یورویی واکسن کرونا خبر داد. خبری که رویترز هم آن را تایید کرد و نوشت که امریکا به یک بانک سوئیسی مجوز داده است تا پول خرید واکسن برای ایرانی‌ها را نقل و انتقال دهد.

این اخبار عجیب و متناقض حواشی تازه‌ای بین موافقان و مخالفان FATF راه انداخت. مخالفان این بار در پاسخ به موفقان می‌گویند که طبق آنچه که قبلا گفته‌اند FATF هیچ تاثیری بر نقل و انتقالات مالی ایران ندارد! و خبر اخیر همتی درباره خرید واکسن مصداق این ادعاست.

موافقان FATF چه می‌گویند؟

دعواهای تمام نشدنی درباره FATF همچنان در ایران ادامه دارد. آن هم درست زمانی که رهبری دستور بررسی دوباره FATF را در مجمع تشخیص مصلحت نظام صادر کرده است و این موضوع درباره خرید واکسن کرونا حاشیه‌ساز شده است. موافقان می‌گویند که در بین کشورهای جهان فقط ایران، کره شمالی، سودان جنوبی و اریتره هستند که به گروه ویژه اقدام مالی نپیوسته‌اند.

موافقان به گرفتاری‌های بی‌حد و حصر نقل و انتقالات مالی در شرایط حاضر اشاره می‌کنند و معتقدند که نپیوستن به FATF  نوعی خود تحریمی است.

افشین کلاهی، رئیس کمیسیون کسب‌وکارهای دانش‌بنیان اتاق بازرگانی ایران در این باره به ایلنا گفته است که بخشی از مشکلات ما در پرداخت‌های ارزی ناشی از تحریم‌ها و بخشی از آن مربوط به شناسایی منشا و مبدا است.

او این اتفاق را اینگونه توضیح می‌دهد: کشورهایی که در لیست سیاه FATF هستند باید برای تمام تراکنش‌هایشان مبدا و منشا پول و علت واریز را مشخص کنند و بابت آن سند بدهند. بنابراین برای این موضوع جزئیات هر پرداخت و دریافت به شدت پیگیری و گاهی حتی مانع می‌شوند. این است که بعضی بانک‌ها به خاطر سخت بودن فرآیند اصلا قبول نمی‌کنند که این تراکنش‌ها را انجام دهند. بنابراین پذیرش FATF تاثیر بسیار مثبتی در عملکرد بین‌المللی ما خواهد داشت.

حجت‌الله صیدی، رئیس بانک صادرات هم به تجارت‌نیوز گفته است که بانک‌های اروپایی باید برای شناسایی مبدا و منشا نقل و انتقال پول و ردیابی آن متحمل هزینه شوند که وقتی حجم پول مانند حجم پول خرید واکسن کرونا بالا باشد، این هزینه برای آنها سنگین‌تر است و زیر بار آن نمی‌روند.

او برای فهم مشکل نقل و انتقال پول خرید واکسن کرونا مثالی آورده و می‌گوید حتی اگر اوفک یا وزارت خزانه‌داری امریکا مجوز خرید کالایی مانند غذا و دارو را بدهد FATF  مانع جدی است. چرا که این موضوع مانند آن است که به شما ویزای کشوری را بدهند؛ اما هیچ‌یک از خطوط هوایی حاضر به انتقال شما به آن کشور نباشند.

علی قنبری، استاد اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس هم نپیوستن ایران به FATF را مسبب هزینه‌های سنگین می‌داند و می‌گوید عامل اصلی قطع ارتباطات بانکی ایران FATF است و همین موضوع سبب شده است که پول‌های ایران در کره، هند، چین و ... بلوکه شود و آنها برای نگهداری این پول از کشور هزینه بگیرند. گرچه رئیس بانک مرکزی این موضوع را قبول دارد و به دریافت هزینه نگهداری پول‌های بلوکه شده در کره اشاره کرده اما معتقد است که علت آن تحریم است و نه FATF.

اخبار عجیب و متناقض درخصوص خرید واکسن؛ حواشی تازه‌ای بین موافقان و مخالفان FATF راه انداخت. مخالفان این بار در پاسخ به موفقان می‌گویند که طبق آنچه که قبلا گفته‌اند FATF هیچ تاثیری بر نقل و انتقالات مالی ایران ندارد! و خبر اخیر همتی درباره خرید واکسن مصداق این ادعاست

همتی به همین دیدگاه درباره خرید واکسن کرونا هم تاکید می‌کند. او به صراحت گفته است که مشکلات خرید واکسن مربوط به تحریم است و نه FATF  اما ماجرا از چه قرار است و چگونه می‌توان بین گرفتاری‌های تحریم و FATF تفکیک قائل شد؟

سعید داغینه، کارشناسی که مخالف پیوستن ایران به FATF است، در این باره به مهر توضیح داده است که طبق بیانیه تفصیلی توصیه شماره ۸ و دستورالعمل FATF در رابطه با نهادهای غیرانتفاعی که تجارت بشردوستانه دارند، اجرای استانداردهای FATF در قلمروهای مالی، نباید تعهداتی که کشورها نسبت به حقوق بشر دارند را مخدوش کند؛ یعنی اینکه اجرای استانداردهای FATF نباید مانع تجارت اقلام بشردوستانه شود و از سویی دیگر نهادهای غیرانتفاعی همچون سازمان جهانی بهداشت جزو نهادهای پرریسک محسوب نمی‌شوند.

او ادامه می‌دهد که قرار بوده بخشی از دارایی‌های ایران از کره جنوبی آزاد تا برای خرید واکسن کرونا استفاده شود و اوفک هم با این موضوع موافقت کرده است اما ماجرا اینجاست که  چون تبدیل وون کره جنوبی به دلار آمریکا، باید توسط یک بانک امریکایی انجام می‌شد، بانک مرکزی ایران نگران بود به محض انتقال پول به حساب این بانک امریکایی، این پول به بهانه‌های واهی از سوی دولت آمریکا مصادره شود؛ مقامات کره‌ای هم حاضر نبودند تضمین دهند که این اتفاق رخ نمی‌دهد. به همین دلیل بانک مرکزی ایران ریسک این کار را نپذیرفت و تصمیم گرفت از کانال دیگری برای خرید و تأمین وجه واکسن‌ها اقدام کند. که هیچ‌ یک از اینها به FATF ارتباطی ندارد.

مخالفان FATF حرفشان چیست؟

داغینه معتقد است که FATF بانک‌ها را به قطع مراوادت مالی با ایران الزام نمی‌کند اما از آنها می‌خواهد که تراکنش‌ها را به واحد اطلاعات مالی گزارش دهند اما قواعد تحریمی واحد اطلاعاتی آمریکا، این گونه نیست و علیه افراد و نهادهاست و مشخصاً می‌گوید که باید تمام تراکنش‌ها قطع شود.

به گفته داغینه و سایر مخالفان FATF بانک‌ها و مؤسسات مالی نمی‌توانند بگویند که از محدودیت‌ها اطلاعی نداشتند زیرا اوفک آنها را جریمه می‌کند.

آنها همچنین می‌گویند آمریکا از طریق نهادهای اطلاعاتی به شدت دنبال این است که حساب‌ها و کانال‌های مالی ایران که برای دور زدن تحریم استفاده می‌شود را کشف کند و اگر ما در این شرایط به کنوانسیون‌های FATF ملحق شویم، امریکایی‌ها به راحتی این کانال‌ها را شناسایی و مسدود می‌کنند.

در واقع باید گفت که موافقان FATF معتقدند ایران باید هرچه زودتر سازو کارهای اتصال به تجارت جهانی را پذیرفته و از خسارت بیشتر به اقتصاد کشور جلوگیری کند و به همین دلیل با پذیرفتن FATF مقدمات شفافیت ساز و کار تجاری ایران را در عرصه‌های جهانی فراهم کرد و مخالفان FATF کسانی هستند که احتمال می‌دهند تنش سیاسی با امریکا ادامه‌دار شده و ایران باید در این زمینه مقاومت کند و بنابراین نباید با پذیرفتن FATF کانال‌های تجارت کشور را شفاف کرد تا مزاحمت تحریمی برای ایران ایجاد نشود.