وزیر خارجه فرانسه از فعال‌سازی مکانیسم ماشه علیه ایران تا تابستان خبر داد؛
نقش‌آفرینی نه در اتاق مذاکرات؛ که با تهدید!
مینا محمدزاده
وزیر خارجه فرانسه، در اظهاراتی اعلام کرد اگر توافق آمریکا و ایران در موضوع هسته‌ای منافع امنیتی اروپا را در نظر نگیرد، اروپا همه تحریم‌های پیش از برجام سازمان ملل علیه ایران را بازخواهد گرداند. این تهدید در واقع به منزله استفاده از اسنپ بک علیه ایران در پایان مهلت زمانی برجام است.
«ژان-نوئل بارو» پس از نشست غیرعلنی شورای امنیت سازمان ملل درباره منع اشاعه تسلیحات هسته‌ای که به ابتکار وی برگزار شده بود، به خبرنگاران گفت که اگر برنامه هسته‌ای ایران امنیت اروپا را تهدید کند، فرانسه، آلمان و انگلیس در بازگرداندن تحریم‌ها علیه تهران تردیدی نخواهند داشت.
وی تاکید کرد: «ایران از تمام تعهداتی که به آن پایبند شده بود، عبور کرده و در آستانه دستیابی به سلاح هسته‌ای قرار دارد. هیچ راه‌حل نظامی برای مساله هسته‌ای ایران وجود ندارد. مسیر دیپلماتیک ممکن است، اما راهی باریک است».
وزیر خارجه فرانسه با بیان این‌که «ما تا تابستان تصمیمی مهم درباره اِعمال مجدد تحریم‌هایی که ۱۰ سال پیش لغو شدند خواهیم گرفت»، گفت: «البته این به تعهداتی که ایران مایل به انجام آن است بستگی دارد.»
بارو ابراز امیدواری کرد که مذاکرات جاری میان تهران و واشنگتن به نتیجه برسد و افزود که فرانسه، آلمان و بریتانیا در این زمینه با «مارکو روبیو» وزیر خارجه آمریکا در تماس نزدیک هستند.
ترس از انزوا و تلاش برای نقش‌آفرینی
بریتانیا، آلمان و فرانسه تاکنون در سطح وزارت امور خارجه و اتحادیه اروپا در سطح سخنگو از انجام مذاکرات غیرمستقیم هسته‌ای دور اول میان ایران و آمریکا استقبال کرده‌اند، اما نشانه‌ها از نگرانی اروپا از منزوی شدن در این رخداد حکایت دارد.
بعد از پایان نخستین مرحله مذاکرات نمایندگان ایران و آمریکا در مسقط، وزارت امور خارجه آلمان در بیانیه‌ای اعلام کرد که این کشور از هرگونه تلاش برای کاهش تنش‌ها و بازگشت به مسیر دیپلماسی حمایت می‌کند. وزارت امور خارجه بریتانیا نیز در واکنش به این مذاکرات اعلام کرد که لندن بر اهمیت شفافیت و همکاری کامل ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تأکید کرده و خواستار پیشرفت ملموس در مذاکرات برای احیای توافق هسته‌ای
شده است.
ژان-نوئل بارو، وزیر امور خارجه فرانسه هم از انجام مذاکرات میان آمریکا و ایران استقبال کرد و گفت کشورش با آن بسیار موافق است. وزیر فرانسوی در عین حال گفت: «همراه با دوستان و شرکای بریتانیایی و آلمانی خود هوشیار خواهیم بود تا اطمینان حاصل کنیم که مذاکرات احتمالی با منافع امنیتی ما منطبق باشد.»
این اظهارات نشان‌دهنده حمایت کشورهای اروپایی از تلاش‌های دیپلماتیک برای حل‌وفصل مسائل هسته‌ای ایران و بازگشت به توافقات بین‌المللی است. اما در درون خود، حکایت از نگرانی اروپا از منزوی شدن و کنار گذاشته شدن به دست آمریکا در تحولات بزرگ جهانی دارد.
دامون گلریز، تحلیل‌گر مسائل بین‌المللی در این باره می‌گوید که اروپا در تلاش است تا از آنچه در مذاکرات میان ایران و آمریکا می‌گذرد آگاه باشد و در آن نقش‌آفرینی کند.
استاد مطالعات اسرائیل دانشگاه تهران: تهدید وزیر خارجه فرانسه مبنی بر فعال‌سازی مکانیسم ماشه علیه ایران؛ یادآور موش‌دوانی‌های فرانسه در دورهای پایانی مذاکرات برجام است و این موضع‌گیری نشان‌دهنده ناز فرانسوی‌ها برای مذاکرات و در واقع نوعی باج‌خواهی است. فرانسه از این طریق می‌خواهد مذاکرات را به گروگان گرفته و آزادی آن را مشروط به تامین منافع فرانسه کند
حذف؛ نه با اعلام رسمی، بلکه در عمل
اتحادیه اروپا به طور رسمی از مذاکرات هسته‌ای ایران حذف نشده، اما در عمل کنار گذاشته شده است. دلیل آن نه صرفاً بی‌میلی طرفین مذاکره (یعنی ایران و آمریکا)، بلکه به‌خاطر تغییر شرایط ژئوپولیتیک، کاهش قدرت مستقل اروپا، و راهبرد جدید تهران است. البته اتحادیه اروپا هنوز گاه‌به‌گاه موضع‌گیری می‌کند، اما دیگر نه در اتاق مذاکرات، بلکه در حاشیه اخبار حضور دارد.
به گفته تحلیلگران، تغییرات متعددی در شرایط ژئوپلیتیک جهان در کنار گذاشته شدن اروپا در مذاکرات هسته‌ای ایران نقش داشته است که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
- نقش تضعیف‌شده اتحادیه اروپا در روند جدید دیپلماسی منطقه‌ای: کشورهایی مانند عمان، قطر و چین در سال‌های اخیر نقش‌های فعال‌تری در میانجی‌گری ایفا کرده‌اند (مثلاً در توافق ایران و عربستان با وساطت پکن). این موجب شده که اروپا جایگاه خود را حتی در دیپلماسی منطقه‌ای نیز از دست بدهد.
- بی‌اعتمادی ایران به اروپا پس از خروج آمریکا از برجام: پس از خروج ترامپ از برجام، اروپایی‌ها وعده دادند که برای حفظ توافق تلاش کنند. اما در عمل، حتی ابزارهایی مانند اینستکس هم کارآمدی نداشتند. از نگاه تهران، اروپا نتوانست یا نخواست که مقابل فشارهای آمریکا بایستد. همین موضوع باعث سلب اعتماد ساختاری ایران از اروپا شد.
محور ترامپ-پوتین و تضعیف چندجانبه‌گرایی: اتحادیه اروپا اساساً بر پایه چندجانبه‌گرایی بنا شده و هرگونه نزدیکی بین آمریکا و روسیه، به‌ویژه در صورتی که با بی‌اعتنایی به نهادهای بین‌المللی همراه باشد، تهدیدی علیه بنیان‌های سیاست خارجی اروپا تلقی می‌شود. ترامپ می‌خواهد با پوتین هم مانند سایر کشورها به نوعی معامله برسد تا به تبع آن جنگ اوکراین هم به پایان برسد.
در چنین شرایطی، اروپا گویی از فرآیند تصمیم‌سازی جهانی کنار گذاشته شده است، زیرا پوتین که تاکنون اروپا او را در جایگاه دشمن استراتژیک می‌دیده و آمریکا که همواره متحد اصلی او بوده، به هم نزدیک شده و تنهایش گذاشته‌اند. این دوری از آمریکا بر نقش اروپا در سایر بحران‌های بزرگ بین‌المللی از جمله مذاکرات ایران نیز تأثیر گذاشته است.
از سوی دیگر، ایران نیز از همکاری‌های نظامی گرفته تا اقتصادی، روابط راهبردی‌تری با مسکو برقرار کرده است.
وزیر خارجه فرانسه، در اظهاراتی اعلام کرد اگر توافق آمریکا و ایران در موضوع هسته‌ای منافع امنیتی اروپا را در نظر نگیرد، اروپا همه تحریم‌های پیش از برجام سازمان ملل علیه ایران را بازخواهد گرداند. این تهدید در واقع به منزله استفاده از اسنپ بک علیه ایران در پایان مهلت زمانی برجام است
تبعات حذف اروپا از مذاکرات
با حذف از مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا؛ موقعیت اروپا در مسائل هسته‌ای ایران به‌شدت تضعیف و از نقش میانجی قابل‌اعتماد خارج شد، به‌طوری‌که اکنون نمی‌تواند مدعی تسهیل گفت‌وگو یا متعادل‌سازی تنش‌ها باشد این حذف احتمالا تبعات سیاسی و دیپلماتیک مهمی خواهد داشت و تهدید ایران به اجرای مکانیسم ماشه از سوی وزیر خارجه فرانسه یکی از همین موارد است.
ازسوی دیگر، حذف اروپا از مذاکرات به‌معنای یک‌قطبی شدن مذاکرات در مسیر ایران-آمریکا است که ممکن است در کوتاه‌مدت باعث سرعت بیشتر تصمیم‌گیری شود، اما در بلندمدت توافقات را شکننده‌تر کند. در غیاب اروپا، نقش قدرتهای غیرغربی مانند چین و روسیه تقویت شده و مذاکرات به سمت شرق متمایل خواهد شد.
همچنین این اقدام نوعی پاسخ ایران به بی‌عملی اروپا پس از خروج آمریکا از برجام است و نشان می‌دهد که ایران نسبت به اروپا بی‌اعتماد شده است؛ اما درنهایت، این احساس طردشدگی ممکن است اروپا را به عملی کردن مکانیسم ماشه سوق دهد.
باز ناز فرانسوی!
استاد مطالعات اسرائیل دانشگاه تهران در یادداشتی تحلیلی اظهارات وزیر خارجه فرانسه را مورد بررسی قرار داده و نوشته است: این تهدید فرانسوی یادآور موش دوانی‌های فرانسه در دورهای پایانی مذاکرات برجام است و حداقل دو معنا و مفهوم سیاسی مشخص دارد: اولا به نظر می رسد مثل دفعه پیش در زمانی که مذاکرات در حال رسیدن به نتیجه نهایی است، فرانسه وارد میدان شده است. از این منظر موضع گیری فرانسه به خودی خود نشان دهنده پیشرفت مذاکرات ایران و آمریکا و ورود آن به مراحل نهایی و نتیجه‌گیری است. ثانیا این موضع‌گیری نشان‌دهنده ناز فرانسوی‌ها برای مذاکرات و در واقع نوعی باج‌خواهی است. فرانسه از این طریق می‌خواهد مذاکرات را به گروگان گرفته و آزادی آن را مشروط به تامین منافع فرانسه کند.
سید هادی برهانی، افزوده است: فرانسه در پایان برجام نیز نقش مشابهی را ایفا کرد. در حالیکه سایر طرف‌های برجام، از جمله قدرتهای اروپایی دیگر مانند فرانسه و آلمان، از ایفای چنین نقش منفی و باج طلبانه‌ای اجتناب کردند. این امر نشانگر برخورد غیردوستانه فرانسه در مقایسه با سایر قدرتهای درگیر در برجام است. آلمان و انگلستان هم می توانستند چنین کارشکنی‌هایی نمایند اما نکردند. دیپلماسی جمهوری اسلامی به جای باج دادن به این زیاده خواهی‌ها باید این موضع منفی را در روابط سیاسی و اقتصادی خود در نظر گرفته و تسلیم باج‌خواهی فرانسه نشود و در عوض از طریق تقویت همکاری نزدیکتر با رقبای اروپایی فرانسه، این کشور را به دلیل ایفای نقش منفی در مذاکرات تنبیه کند.
به گفته این استاد دانشگاه؛ دلیل اصلی ناز کردن فرانسوی‌ها برای ایران، نبود رابطه‌ای محکم میان ایران و سایر قدرتهای اروپایی است. اگر ایران روابط نزدیکی با آلمان، انگلستان و ایتالیا داشت می توانست باج خواهی فرانسه را نادیده بگیرد و به راحتی آن را مجازات و از طریق رابطه با سایر قدرتهای اروپایی نیازهای سیاسی و اقتصادی خود را تامین کند، اما بی‌توجهی به این مقوله موجب شده فرانسه ایران را منزوی، آسیب‌پذیر و ناچار ببیند و در مراحل حساسی، چون برهه کنونی، باج‌خواهی کند.
دیدگاه تان را بنویسید