به جای رشد ۸ درصدی، به فکر توسعه صنایع پایین‌دستی باشیم

رامتین موثق

با ابلاغ برنامه هفتم توسعه و هدف رشد 8 درصدی آن، سهم هرکدام از بخش‌های اقتصادی نیز در این رشد مشخص شده و اکنون هرکدام به نوعی سعی دارند سهم خود از این رشد را محقق شده درنظر بگیرند. اما شاید رشد هرکدام از این بخش‌ها نیز مانند رشد 8 درصدی رویاپردازی باشد.

در همین راستا، سرپرست شرکت ملی صنایع پتروشیمی در پیامی با تأکید بر اهتمام فعالان صنعت پتروشیمی برای سرمایه‌گذاری در این صنعت بیان کرد: «صنعت پتروشیمی با برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده، همسو با فرامین مقام معظم رهبری برای رشد ۸ درصدی در اقتصاد، سالانه ۸ درصد در طول برنامه هفتم توسعه رشد خواهد داشت.» حسن عباس‌زاده افزود: «هم‌اکنون ظرفیت نصب‌شده صنعت پتروشیمی در مرز سالانه ۱۰۰ میلیون تن است و امید داریم با تحقق اهداف توسعه‌ای صنعت پتروشیمی که در برنامه هفتم توسعه آمده است و تلاش شرکت ملی صنایع پتروشیمی همسو با تحقق این اهداف، این رقم به مرز ۱۳۰ میلیون تن برسد.»

یک کارشناس صنایع پتروشیمی در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: بزرگترین هلدینگ‌های پتروشیمی ما وابسته به صندوق‌های بازنشستگی هستند و باید درآمدهای صندوق، درآمدهای داخلی و هزینه‌های جاری را تامین کنند و در این شرایط به سختی می‌توانند برای طرح‌های توسعه هزینه کنند زیرا هزینه اداری آنها زیاد است 

اما رشد در هر بخشی، نیازمند سرمایه‌گذاری است و سال‌هاست فعالان و کارشناسان مختلف بر نیازمندی بخش‌های مختلف، به خصوص صنعت انرژی، تاکید دارند. این صنعت به‌‌رغم جذابیتی که دارد سال‌هاست از موهبت سرمایه‌های داخلی و خارجی محروم است و طبعا رشد آن برطرف کردن این محرومیت است.

اطمینان سرمایه‌گذار  با در دسترس بودن خوراک

یک کارشناس صنعت پتروشیمی در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»، درباره وضعیت فعلی سرمایه‌گذاری در پتروشیمی اظهار کرد: در حال حاضر پتروشیمی ما یک ظرفیت ۹۴ میلیون تنی دارد و طرح‌های مختلفی برای آن تعریف شده است.

میثم فتحی محب افزود: بیشتر از ۱۲۰ تا طرح در مسیر کار قرار دارد و برای آن سرمایه‌گذاری می‌شود ولی حدود ۶۰ تا ۷۰ عدد از این طرح‌ها پیشرفت خیلی خاصی ندارند و متوقف شده‌اند اما مابقی طرح‌ها جلو می‌روند.

او درباره دلایل توقف برخی طرح‌ها عنوان کرد: مسائل مختلفی دارند و یکی از مسائل سرمایه‌گذاری است‌. آنطور که باید و شاید سرمایه‌گذاری در این طرح‌ها نمی‌شود. اما یکی از مسائل دیگر از مسائلی که به توقف این طرح‌ها منجر شده، مدل سرمایه‌گذاری است.

میثم فتحی محب: باید از صنعت پتروشیمی به عنوان پیشران صنایع پایین‌دستی، که مصرف‌کننده محصولات پتروشیمی هستند، استفاده کرد. به جای اینکه تمرکز خود را روی نرخ رشد ۸ درصدی پتروشیمی بذاریم، باید یک سیاست صنعتی تعریف کنیم و متناسب با این سیاست، صنایع پایین‌دستی خود را توسعه دهیم

این تحلیلگر مسائل انرژی درباره مشکلات سرمایه‌گذاری گفت: ما ۲ رویکرد برای توسعه صنعت پتروشیمی داریم. یکی توسعه بر اساس خوراک است و یک توسعه بر اساس تحلیل بازار و نیاز داخلی و خارجی است.

فتحی محب ادامه داد: ما یک خوراک موجود در کشور داریم و سرمایه‌گذار هم معمولا تلاش می‌کند بر اساس تامین پایدار خوراکی که وجود دارد سرمایه‌گذاری کند. یعنی ابتدا باید از خوراک مطمئن باشد و به همان واسطه سرمایه‌گذاری و طرح خود را تعریف کند. در همین راستا، معمولا طرح‌هایی مانند متان که خوراک در دسترس‌تری دارند، بیشتر توسعه پیدا کردند اما در طرح‌هایی که خوراکشان در دسترس نبوده یا سرمایه‌گذار نسبت به تامین خوراک آن مطمین نبوده، سرمایه‌گذاری زیادی نشده است.

او یادآور شد که برای مثال پتروشیمی خوزستان خوراکش وارداتی است و محصولش محصول خاصی است و سرمایه‌گذار هم درنظر می‌گیرد که وقتی چنین شرایطی حاکم است، به سمت توسعه طرح‌هایی که نیاز بازار داخلی و خارجی است نمی‌ورد و تلاش می‌کند در یک طرح ساده‌ای با خوراک مطمین سرمایه‌گذاری کند و محصول خود را صادر کند.

توقف طرح‌های توسعه به دلیل هزینه‌های بالای هلدینگ‌ها

این کارشناس درباره دیگر چالش‌های موجود برای سرمایه‌گذاری در پتروشیمی گفت: البته چالش فروش، قیمت کاهشی بازار برای محصولات و تامین خوراک وجود دارد.

فتحی محب با اشاره به اینکه چالش تامین خوراک به دلیل ناترازی گاز در کشور است، درباره دیگر چالش‌ها تاکید کرد که چالش تامین دانش و فناوری هم حاکم است زیرا دانش و فناوری لازم را نداریم.

او اضافه کرد: بحث دیگر اینست که بزرگترین هلدینگ‌های ما وابسته به صندوق‌های بازنشستگی هستند و باید درآمدهای صندوق، درآمدهای داخلی و هزینه‌های جاری را تامین کنند و در این شرایط به سختی می‌توانند برای طرح‌های توسعه هزینه کنند زیرا هزینه اداری آنها زیاد است و برای طرح‌های توسعه کمتر می‌توانند سرمایه‌گذاری کنند.

این تحلیلگر با عنوان اینکه برخی چالش‌ها در دست پیگیری است، بیان کرد: یکی از چالش‌ها مجوزهایی بود که برای طرح‌های توسعه سرمایه‌گذاری در بالادست صنعت وجود داشت. برخی پتروشیمی‌ها که درآمد نسبتا بهتری دارند می‌توانند برای تامین خوراک خودشان، در بالادست سرمایه‌گذاری کنند. برای این کار موانع قانونی داشتند که با بررسی‌ها و پیگیری‌های انجام شده، چالش‌ها برطرف شده و این شرکت‌ها برای اینکه خوراک خود را تامین کنند، می‌توانند در بالادست سرمایه‌گذاری کنند.

نگاه به پتروشیمی باید عوض شود

فتحی محب درباره ادعای رشد 8 درصدی برای صنعت پتروشیمی مطرح کرد که در مورد رشد صنعت پتروشیمی نمی‌توانیم به صورت دقیق صحبت کنیم زیرا این صنعت یک بازار و مغازه نیست که با یک حرکت کوچک صنعت رشد کند.

او ادامه داد: صنعت پتروشیمی صنعتی است که اگر اکنون هم طرحی برای آن تعریف و از همین الان برای اجرای آن شروع کنیم و تجهیزات آن را وارد کشور کنیم، ممکن است ۵ تا ۶ سال زمان ببرد. یعنی ممکن است این طرحی که اکنون آغاز به کار کرده است ۵ سال دیگر به سوددهی برسد؛ حتی اگر این طرح نرخ بازگشت سرمایه خیلی خوبی داشته باشد، ۲ تا ۳ سال طول بکشد که این بازگشت سرمایه صورت بگیرد.

این کارشناس مسائل انرژی با عنوان اینکه به صورت دقیق نمی‌توانیم بگوییم برای صنعت پتروشیمی سالیانه ۸ درصد رشد داشته باشیم، اظهار کرد: باید نگاه خود را به صنعت پتروشیمی تغییر دهیم. صنعت پتروشیمی یک صنعتی نیست که صرفا بخواهیم محصول آن را برای صادرات تولید کنیم. این یک رویکردی است که در کشورهای پیشرفته دنیا مانند آمریکا و چین، برای صنعت پتروشیمی درنظر گرفته نشده و این کشورهای پیشرفته محصولات صنعت پتروشیمی را برای مصرف داخلی  تولید می‌کنند.

فتحی محب با تاکید بر اینکه یعنی از صنعت پتروشیمی به عنوان یک پیشران صنایع پایین‌دستی استفاده می‌کنند، بیان کرد که صنایع پایین‌دستی مانند نساجی، خودروسازی و ... مصرف‌کننده محصولات پتروشیمی هستند. بنابراین از این صنعت باید برای توسعه صنایع پایین‌دستی استفاده کرد نه که صرفا محصولات آن را صادر کنیم. او در نهایت تصریح کرد: به جای اینکه تمرکز خود را روی نرخ رشد ۸ درصدی پتروشیمی بذاریم، باید یک سیاست صنعتی تعریف کنیم و متناسب با این سیاست، صنایع پایین‌دستی خود را توسعه دهیم.

ضرورت گسترده‌تر شدن سبد صادراتی 

در این میان این نکته نیز درخور اشاره است که مانع اصلی در تحقق رشد اقتصادی، ناترازی‌های موجود در اقتصاد کشور است. بر توسعه صنعت هم پتروشیمی هم، از آنجایی که مهمترین مولفه سرمایه‌گذاری در این صنعت سهل‌الوصول بودن خوراک است، ناترازی گاز سایه افکنده است و نیازمند حل این مسئله هستیم.

در ضمن اگر قرار باشد صنعت پتروشیمی به عنوان یک صنعت برای مصرف داخلی نگاه شود، نیازمند گسترش در سبد صادراتی و ارزآوری خود هستیم. آمار صادرات و واردات کشور نشان می‌دهد که عمده اقلام صادراتی ما نفت و محصولات پتروشیمی است. اگر قرار باشد بدون گسترش محصولات صادراتی خود، محصولات پتروشیمی را هم به بازار داخلی محدود کنیم، تراز تجاری کشور منفی‌تر می‌شود و به طبع با کاهش ارزآوری، زمینه سرمایه‌گذاری نیز کمتر و کمتر خواهد شد.

هرچند در صورت توسعه صنعتی و گسترش محصولات صادراتی، می‌توانیم از صادرات مبتنی بر نفت و محصولات و مشتقات آن فاصله بگیریم، که از این ثروت ملی برای مصرف داخلی استفاده کنیم و تولید و صادرات خود را به هم پیوند بزنیم. پیوند تولید و صادرات خود می‌تواند یکی از زمینه‌های توسعه صنایع باشد.

هرچند تمام این موارد مستلزم یک شرط کلی دیگر و آن هم اصلاح ساختارهای اقتصادی، به خصوص ساختار توزیع، است. بدون این اصلاح ساختاری منابع کشور هرچقدر هم زیاد شود باز در مسیر درستی به جریان نمی‌افتد و صرف هزینه‌های اضافی می‌شود که  کشور را به وضعیت امروزی درآورده است.