تحلیل کارشناسان از چرایی گسترش فقر در ایران، به‌رغم آنکه پنجمین کشور ثروتمند دنیا از لحاظ منابع است؛
فساد و ناکارآمدی‌ها اقتصاد را غارت کرده است
رامتین موثق
فقر عمومی مردم با وجود منابع طبیعی گستردة ایران، در چند سال اخیر نمود عینی تأسف‌باری دارد. بنا به برخی آمارها، ایران پنجمین کشور ثروتمند دنیا از نظر منابع طبیعی و معدنی است اما نامی از ایران در لیست کشورهایی که درآمد سرانه بالایی دارند، نیست و بدتر اینکه در چندین سال اخیر بیشتر به عنوان کشوری فقیر شناخته می‌شود.
احسان سلطانی در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: از منابع طبیعی کشور می‌توان در کاهش نابرابری استفاده کرد، اما هدف سیاستگذار این نیست که نابرابری کم شود بلکه هدفش اینست که عده‌ای که به قدرت متصلند یا در ساختار قدرتند، از این منابع استفاده حداکثری کنند
از بسیاری از منابع که اصلا استفاده‌ای نمی‌شود و اگر هم بشود، منابع در اختیار درصدی پایین قرار می‌گیرد و تقریبا 98 درصد مردم از منابع کشور بی‌بهره هستند. حتی اندک منابعی که در بودجه دولت برای مردم کنار گذاشته شده، به بهانه کسری بودجه در حال حذف شدن است اما بودجه نهادهای مذهبی و نزدیک به قدرت دست نخورده باقی مانده‌اند. گویی که وظیفه دولت تامین منافع مردم نیست و باید مراقب دخل و خرج نهادهای مذهبی باشد.
اما دلایل گسترش فقر در ایران با وجود این منابع غنی چیست و چرا ساختار اقتصادی ایران زمینه‌ساز چنین توزیع نابرابری شده است؟
فقر ریشه در فساد و ناکارآمدی دارد
یک اقتصاددان در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»، درباره علل گسترش فقر در ایران عنوان کرد که در این کشور حساب و کتابی نیست و هم فساد وجود دارد و هم ناکارآمدی.
احسان سلطانی تصریح کرد: فساد و ناکارآمدی باعث می‌شود که از طرفی اقتصاد توسعه پیدا نکند و از طرفی دیگر اقتصاد غارت شود. در نتیجه کسانی که زور دارند و بالادستی هستند، پایین‌دستی‌ها را می‌چاپند و غارت می‌کنند.
او افزود: در این مملکت دو حزب هم اگر هست، افراد غارتگری بر آن حاکم هستند. این ساختار هیچ کجای دنیا سابقه ندارد. حتی در روسیه هم اگر کسانی با رانت به جایی می‌رسند بالاخره فعالیت اقتصادی می‌کنند اما در اینجا در ریاست احزاب هم غارتگری وجود دارد.
این تحلیلگر مسائل اقتصادی با تاکید بر اینکه در این چارچوبی که با فساد آمیخته است اگر فقر وجود نداشته باشد باید تعجب کرد، خاطرنشان کرد: فساد بیش از حد و ناکارآمدی در اداره اقتصاد و تمام حوزه‌ها، باعث شده عده‌ای مسلط شوند و با استفاده از مفاهیم بازار آزاد، که اصلا ربطی به این مملکت ندارد، از منابع کشور استفاده می‌کنند.
هدف سیاستگذار
اصلا توسعه نیست
سلطانی درباره استفاده از منابع طبیعی کشور در کاهش نابرابری اظهار کرد: از این منابع می‌توان برای کاهش نابرابری استفاده کرد، اما هدف سیاستگذار این نیست که نابرابری کم شود بلکه هدفش اینست که عده‌ای که به قدرت متصلند یا در ساختار قدرتند، از این منابع استفاده حداکثری کنند.
این اقتصاددان تاکید کرد که هدف سیاستگذار اصلا توسعه نیست، هدف هیچ‌چیزی نیست جز غارت کشور و هرکاری که انجام می‌شود در راستای این هدف است. این افراد ماموریت دارند کشور را سال به سال بدتر کنند و این ویژگی یک قوم غارتگر است.
سلطانی با عنوان اینکه برنامه سیاست‌گذاران این نیست که کشور پیشرفت کند بلکه برنامه اینست که همین وضعیت مشابه امروز ادامه یابد، در نهایت درباره علت تخصیص منابع بودجه به نهادهای مذهبی تصریح کرد: تفکر حاکم اینست که کشور مال عده‌ای محدود حاکم است و وقتی مال آنهاست، منابع را به افراد، نزدیکان، وابستگان و سرسپردگان خود اعطا می‌کنند.
سیاست‌ها و برنامه‌های کلان کشور
توجهی به مردم ندارد
همچنین یک کارشناس حوزه رفاه اجتماعی در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی» درباره علل گسترش فقر در ایران بیان کرد: اگر بخواهیم به فقر ریشه‌ای بپردازیم، باید بگوییم که در سیاست‌ها و برنامه‌های کلان کشور، به مردم توجه کمی شده است.
حمید حاج‌اسماعیلی با عنوان اینکه به لحاظ فلسفه سیاسی حکومت‌ها و دولت‌ها شکل می‌گیرند تا نیازهای مردم را برطرف کنند و میزانی از رفاه و سعادت را برای آسایش و پیشرفت مردم فراهم کنند، اضافه کرد: متاسفانه در کشور ما مردم کمتر مورد توجه بودند و بسیاری از انتقادهایی که به وضعیت امروز وارد است، از همین منظر است که مردم ناراضی شده‌اند، مشکلات خیلی پیچیده شده و عوارض اجتماعی از جمله فقر، گسترش پیدا کرده و تمام این مسائل ناشی از بی‌توجهی به مردم، عدم برنامه‌ریزی و مردم محوری در برنامه‌های کلان
کشور است
او با اشاره به اینکه طی دو دهه اخیر میزان گسترش فقر در کشور بسیار زیاد شده و اکثر برآوردها و پیش‌بینی‌هایی که خود سازمان‌ها و نهادهای حاکمیتی در خصوص تعداد فقرا در ایران بیان می‌کنند بیش از ۳۰ میلیون از جمعیت کشور را نشان می‌دهد که رقم بسیار بالایی است و بیانگر اینست که بیش از ۴۵ درصد یا نیمی از جمعیت ما نیازمند حمایت‌های جدی هستند چون درآمد آنها کفاف زندگی آنها را نمی‌دهد، درباره دیگر دلایل افزایش فقر گفت: بعد از انقلاب کشور درگیر پدیده‌های سختی مانند جنگ و چالش‌های جدی با غرب شد و به تبع این روند، توسعه کشور که می‌توانست تولید ثروت، افزایش رفاه عمومی و درآمد سرانه عمومی را به دنبال داشته باشد، اتفاق نیفتاد.
حمید حاج‌اسماعیلی در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: وقتی عده‌ای را خودی تلقی می‌کنیم و بخش بزرگی از جمعیت کشور را نادیده می‌گیریم، این روند رفته رفته شرایطی را مثل امروز ایجاد می‌کند که بخش بزرگی از جمعیت از منابع و مواهب کشور محروم می‌شوند و عده‌ای قلیل که معمولا دستی در قدرت دارند و ذی‌نفوذ هستند و از رانت و رابطه برخوردارند، منابع کشور را به غارت می‌برند
این تحلیلگر مسائل اقتصادی تصریح کرد که یکی از مشکلاتی که روند فقر را تشدید کرده، نظام و ساختار حقوق و دستمزد است چون اکثریت مردم کشور ما حقوق‌بگیر در بخش کارگری، کارمندی و بازنشستگی هستند.
حاج‌اسماعیلی ادامه داد: وقتی که ساختار دستمزد توانمند نیست و مکانیسم‌های آن بر اساس شرایط اقتصادی عمل نمی‌کند، خودبه‌خود سطح درآمدهای مردم تنزل پیدا می‌کند چون شرایط اقتصادی در نوسان است و هر روز گرانی و تورم تشدید می‌شود و اگر تناسبی بین پرداخت حقوق و دستمزد و در عین حال نیازهای مردم برقرار نکنیم، خودبه‌خود روند فقر شکل می‌گیرد و گسترش پیدا می‌کند.
او تاکید کرد: در ابتدا مسئله دستمزد بیشتر در حوزه کارگری مطرح بود زیرا مکانیسم‌ها در حوزه کارگری ضعیف است و دولت چون خودش مستقیما با کارگران در ارتباط نیست و به اصطلاح قانونی، بودجه‌ای که صرف پرداخت حقوق و دستمزد کارگران می‌شود، از بخش خصوصی است؛ دولت کمتر به درآمد و معیشت مردم و به حمایت‌های رفاهی اهمیت می‌دهد. این روند آنقدر ادامه پیدا کرد که به دستمزدهای حوزه بازنشستگی و کارمندی نیز رسید.
عده‌ای رانت‌خوار، «خودی» شده‌اند
این کارشناس همچنین درباره دلایل افزایش نابرابری عنوان کرد: سوءمدیریت‌ها، فسادها و ناکارآمدی‌ها هم به چالش‌ها اضافه و باعث شده که منابع کشور به درستی و بر اساس انصاف و حق، توزیع و تقسیم نشود و بسیاری از جمعیت مردم، که حقوق‌بگیران هستند، دچار مشکل اساسی شوند.
حاج‌اسماعیلی با تاکید بر اینکه رویکردهای اشتباه باعث نابرابری در توزیع منابع شده، ادامه داد: وقتی که چتر بزرگی برای پوشش سراسری برای همه مردم ایجاد نکنیم، این تبعیض‌ها، دوگانگی‌ها، چندقطبی‌ها و خودی و غیرخودی‌ها بناحق و برخلاف منافع ملی در کشور شکل می‌گیرد.
او با بیان اینکه خیلی از افراد هستند که ناآگاهانه یا با سوءاستفاده به این رفتارهای تبعیض‌آمیز دامن زدند و برخی از مردم را محروم کردند و این خود مسبب شکل‌گیری فساد در کشور شده، تصریح کرد: وقتی به عده‌ای این مجوز را می‌دهیم و آنها را خودی تلقی می‌کنیم و بخش بزرگی از جمعیت کشور را نادیده می‌گیریم، این روند رفته رفته شرایطی را مثل امروز ایجاد می‌کند که بخش بزرگی از جمعیت از منابع و مواهب کشور محروم می‌شوند و عده‌ای قلیل که معمولا دستی در قدرت دارند و ذی‌نفوذ هستند و از رانت و رابطه برخوردارند، منابع کشور را به غارت می‌برند.
این تحلیلگر مسائل رفاه اجتماعی درباره سهم زیاد نهادهای مذهبی از بودجه عمومی بیان کرد: این هم حاصل همان رویکردهای مقطعی و افراطی است که شاید از اول انقلاب در کشور شکل گرفته و باعث شده خیلی از نهادها در حوزه‌های دولتی و حاکمیتی شکل بگیرند و از بودجه‌های این حوزه‌ها برخوردار باشند، بدون اینکه عملکرد آنها مورد ارزیابی قرار بگیرد و پاسخگو باشند و بدون اینکه بررسی شود اهداف و فعالیت آنها در جهت منافع ملی کشور هست یا خیر؟
تحلیلگر مسائل رفاه اجتماعی: سهم زیاد نهادهای مذهبی از بودجه عمومی حاصل همان رویکردهای مقطعی و افراطی است که شاید از اول انقلاب در کشور شکل گرفته و باعث شده خیلی از نهادها در حوزه‌های دولتی و حاکمیتی شکل بگیرند و از بودجه‌های این حوزه‌ها برخوردار باشند، بدون اینکه عملکرد آنها مورد ارزیابی قرار بگیرد و پاسخگو باشند و بدون اینکه بررسی شود اهداف و فعالیت آنها در جهت منافع ملی کشور هست یا خیر؟
استفاده از منابع
در گرو تغییر راهبرد است
حاج‌اسماعیلی با اظهار اینکه قطعا منابع کافی در کشور داریم و ایران به نسبت جغرافیایش منابع طبیعی گسترده‌ای دارد، یادآور شد: نه فقط نفت بلکه ذخایر معدنی بسیار گسترده‌ای داریم و در عین حال ایران ظرفیت‌ها و فرصت‌های گردشگری زیادی هم در حوزه‌های آثار باستانی، زیبایی‌های طبیعی و گردشگری مذهبی و سلامت دارد.
او تاکید کرد که به نسبت جمعیت کمی که مقابل منابع طبیعی داریم، باید رفاه عمومی خوبی داشته باشیم اما متاسفانه چالش‌های زیادی هست که به هرحال با انتخاب راهبردهای کلان فعلی کشور، باعث مغفول ماندن این شرایط شده.
این کارشناس در پایان خاطرنشان کرد: ما نیازمند تغییر رویکرد برای کشور هستیم، در برخی از حوزه‌ها که به نفع منافع ملی ما نیست، سرمایه‌گذاری افراطی کردیم و بخش زیادی از منابع کشور هزینه اموری شد که به نفع منافع ملی کشور نیست. اصلاح راهبرد کشور و رویکردهای اجرایی نیز نیازمند تلاش نخبگان سیاسی، مسئولین رده بالا و کارشناسان، است.
دیدگاه تان را بنویسید