سرپرست سابق سازمان توسعه تجارت در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»:
دولت سیزدهم با مدیران بی‌کفایت، تنها نامی از مناطق آزاد به‌جاگذاشت
رامتین موثق
چندسالی است مناطق آزاد در ادبیات اقتصادی مسئولین جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است و آن را دروازه توسعه صادرات صنعتی و غیرنفتی معرفی می‌کنند و در تلاشند به نوعی برای خود در این حوزه دستاوردسازی کنند. دولتمردان دولت سیزدهم و به خصوص حجت عبدالملکی، دبیر شورای عالی مناطق آزاد، نیز مستثنی نبودند؛ عبدالملکی که قبل از چنبره بر کرسی دبیری مناطق آزاد، از منتقدان آن بود، امروزه مدعی توسعه این مناطق با سرمایه‌گذاری خارجی است.
در دولت سیزدهم مناطق آزاد به حیاط خلوت کسانی نظیر عبدالملکی تبدیل شد که در پست‌های قبلی کفایت لازم را نشان نداد. بدیهی است وقتی مسئولیت مناطق آزاد را به چنین افرادی می‌سپاریم، نباید انتظار تحول چشمگیری در این مناطق داشته باشیم
اما فعالان اقتصادی وضعیت دیگری را از مناطق آزاد ترسیم می‌کنند. علیرضا مناقبی، رئیس مجمع واردات، از ضرر بخش خصوصی در مناطق آزاد خبر داد و تصریح کرد که مناطق آزاد به درستی در کشور معنا و پیاده‌سازی نشده است و دولت باید مناطق آزاد را از قوانین دست‌وپاگیر مستثنی کند.
مناطق آزاد دروازه‌های واردات شده‌اند
کارشناسان اقتصادی نیز مناطق آزاد را در وضعیت مطلوبی نمی‌بینند. فردین کریمی در گفت‌وگو با ایسنا، ضمن تاکید بر اهمیت مناطق آزاد در جهان به ویژه کشورهای منطقه، اظهار کرد که اصلی‌ترین هدف مناطق آزاد، صادرات و جذب سرمایه‌گذاران خارجی و ارتباط تجاری با کشورهای دیگر است اما با سیاست‌گذاری غلط این مناطق را تبدیل به دروازه واردات کرده‌ایم یا مجبور به زمین فروشی شده‌اند.
او درباره واردات‌محور شدن مناطق آزاد افزود: ما درآمدزایی و توسعه زیر ساخت منطقه آزاد را به واردات گره زدیم و اساسا گره زدن زیر ساخت به واردات مناطق آزاد موجب شد که مدیرعامل مناطق آزاد و سازمانی که در مناطق آزاد وجود دارد به جای اینکه نگاه و چشم‌انداز خود را بر ایجاد بسترهایی برای تسهیلگری صادرات داشته باشد به سمت پیدا کردن واردکننده‌هایی رفته است که کالاهای خود را از دروازه منطقه آزاد وارد سرزمین اصلی کنند و بتواند درآمدزایی داشته باشد.
کریمی تاکید کرد که مناطق آزاد از اهدافی که برای آنها در نظر گرفته شده بود، فاصله گرفتند و دقیقاً خلاف آن اهداف حرکت کردند و در فضای رسانه این مناطق متهم به جایگاه و دروازه واردات شدند این در حالی است که دولت و سیاستگذاران مسبب چنین اتفاقی بودند.
اما دلیل این چالش‌ها چیست و دولت گذشته مناطق آزاد را در چه وضعیتی تحویل دولت بعد داده است؟
با افزایش مناطق آزاد، جهشی در صادرات رخ نداد
سرپرست سابق سازمان توسعه تجارت در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»، درباره واردات‌محور شدن مناطق آزاد، عنوان کرد که اساسا مناطق آزاد از ابتدا با این رویکرد ساخته نشدند که در خدمت صادرات باشند و بیشتر با هدف مدیریت واردات و کمک به تامین نیازهای داخلی در اوایل انقلاب شکل گرفتند.
محمدرضا مودودی با اشاره به اینکه مناطق آزاد در ابتدا در حاشیه مرزهایی بودند که مقاصد صادراتی ما نیستند و بیشتر مقاصد وارداتی‌اند، افزود: از دهه ۷۰ و ۸۰ به بعد با قوت توان صادراتی ایران و شناخته شدن کشورهای هدف صادراتی ما، کم کم به سمت ایجاد مناطق آزاد در مرزهای کشورهایی که مقاصد صادراتی ما بودند، رفتیم.
او تصریح کرد: چه در زمانی که تنها 7 منطقه آزاد در مبادی وارداتی داشتیم و چه اکنون که چندین منطقه آزاد جدید اضافه شده و عمدتا در همسایگی کشورهایی هستند که می‌توانند بازارهای هدف خوبی برای ما باشند؛ تفاوت چندانی در روند تجارت خارجی خود احساس نمی‌کنیم که بگوییم با اضافه شدن هر منطقه آزاد جهشی در اعداد و ارقام صادرات غیرنفتی خود شاهد بودیم.
محمدرضا مودودی در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: در طول ۱۳ سال گذشته آمار تجارت کشور تقریبا ثابت است که نشان می‌دهد سرمایه‌گذاری جدی در مناطق آزاد صورت نگرفته، زیرساخت‌ها و ظرفیت‌ها تغییر نکرده و قوانین و تعرفه‌ها، جذابیتی برای فعالان اقتصادی ندارد و این مناطق نتوانستند نقش هدف‌گذاری شده و موردنظر سیاست‌گذار را بازی کنند
منطق سودجویی بر مناطق آزاد چیره شده
این کارشناس خاطرنشان کرد: بی‌تاثیری مناطق آزاد در جهش صادرات نشان‌دهنده این است که مناطق آزاد بهانه‌ای برای نمایندگان مجلس شهرهای مختلف مرزی شده است که انتظار دارند دولت که یک منطقه آزاد هم در منطقه تحت نمایندگی آنها ایجاد کند بدون اینکه درنظر بگیرند اصلا زیرساخت و رویکرد لازم برای توسعه تجارت موجود است یا خیر؟
مودودی با بیان اینکه در برخی بخش‌ها نگاه سودجویی بر سرزمین غنی مناطق آزاد، حاکم شده است که مورد اعتراض بخش عمده‌ای از فعالان اقتصادی شناسنامه‌دار است، تاکید کرد: در مجموع تعداد مناطق آزادی که به معنای واقعی در آن سرمایه‌گذاری خارجی صورت می‌گیرد و در تجارت خارجی نقش‌آفرینی می‌کنند، زیاد نیست.
او اضافه کرد: در طول ۱۳ سال گذشته آمار تجارت کشور تقریبا ثابت است که نشان می‌دهد سرمایه‌گذاری جدی در مناطق آزاد صورت نگرفته، زیرساخت‌ها و ظرفیت‌ها تغییر نکرده و قوانین و تعرفه‌ها، جذابیتی برای فعالان اقتصادی ندارد و این مناطق نتوانستند نقش هدف‌گذاری شده و موردنظر سیاست‌گذار را بازی کنند.
مناطق آزاد مانند سرزمین اصلی
مدیریت شدند
سرپرست سابق سازمان توسعه تجارت یادآور شد: طبق چارچوب‌ها و ضوابط معینی که از قدیم وجود داشتند و بر اساس قوانین بین‌المللی تنظیم شده بودند، برای مناطق آزاد مزیت‌ها، امتیازات و مشوق‌هایی تخصیص می‌دادند که هم برای سرمایه‌گذار داخلی و هم برای سرمایه‌گذار خارجی باعث انگیزه شود که فارغ از محدودیت‌های سرزمین اصلی، در آن منطقه سرمایه‌گذاری مولدی انجام دهند که هم بتوان برای صادرات از آن استفاده کرد و هم برای واردات به سرزمین اصلی.
مودودی درباره وضعیت مناطق آزاد در دولت سیزدهم اظهار کرد: در دولت سیزدهم بحث‌ها و زمزمه‌هایی مطرح شد که در نهایت به مناطق آزاد اتهام قاچاق زدند؛ یعنی ادعا شد مناطق آزاد محفلی برای ورود برخی کالاهای غیرقانونی شده است که نمی‌خواهند تعرفه و حقوق بازرگانی پرداخت کنند.
سرپرست سابق سازمان توسعه تجارت: در دولت سیزدهم با طرح این اتهام که مناطق آزاد محفلی برای ورود برخی کالاهای غیرقانونی شده است که نمی‌خواهند تعرفه و حقوق بازرگانی پرداخت کنند، محدودیت‌های مناطق آزاد را بیشتر کردند تا جایی که تنها اسمی از مناطق آزاد باقی ماند یعنی تمام مزیت‌های آن از بین رفت و مانند سرزمین اصلی مدیریت شدند
به گفته او، از طرفی این رویکرد هرچه بیشتر قوت می‌گرفت و از طرف دیگر، شرایط ارزی کشور هم به دلیل تحریم‌ها به مشکل بیشتری برمی‌خورد، محدودیت‌های مناطق آزاد را بیشتر کردند تا جایی که تنها اسمی از مناطق آزاد باقی ماند یعنی تمام مزیت‌های آن از بین رفت و مانند سرزمین اصلی مدیریت شدند.
مناطق آزاد حیاط خلوت مدیران بی‌کفایت و مطرود شد
این کارشناس حوزه تجارت با تاکید بر اینکه نگاه دولت‌ها، به مناطق آزاد نگاه توسعه‌ای نبود، ادامه داد: زمانی مناطق آزاد را محفلی برای توسعه تجارت می‌دانستند که نخبه‌ترین افرادی که سال‌ها سابقه تجارت در داخل و خارج کشور را داشتند، در صدر مناطق آزاد تعیین می‌کردند.
مودودی با اشاره به اینکه یک مدیر منطقه آزاد باید فنون تجارت و مذاکره بین‌المللی را خوب بداند، با دانش روز اداره کشور، ظرفیت‌های رایزنی بین‌المللی و در نهایت صنعت آشنا باشد و توان جذب سرمایه‌گذار خارجی را داشته باشد؛ گفت: اما می‌بینیم که اکنون مناطق آزاد به حیاط خلوت کسانی تبدیل شده است که در بقیه مراکز، پستی برای آنها باقی نمانده است و یا اگر مدیری قولی به اقوام و نزدیکان داده باشد، مدیریت مناطق آزاد را به آنها می‌سپارند.
او تاکید کرد: دلیل عدم توفیق مناطق آزاد در گام اول مربوط به وجود افراد ناکارآمد و ناتوان در تجارت و مراودات بین‌المللی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی است.
این کارشناس درباره مدیریت عبدالملکی بیان کرد: آخرین رئیس مناطق آزاد کسی بود که در وزارتخانه کفایت لازم را نشان نداد و مورد اعتراض بخش خصوصی قرار گرفت و خود یکی از بزرگترین معترضان به مناطق آزاد بود که آنها را مبادی ورود قاچاق می‌دانست.
مودودی درباره ادعاهای عبدالملکی اظهار کرد: ارقامی که او درباره دستاوردهای خود معرفی می‌کند منطقی نیست و به نظر می‌رسد با مفهوم عدد بزرگ آشنا نیست. آمارهای اعلامی او نیز فقط به درد رسانه‌هایی می‌خورد که تاریخ انقضای خبر آنها تنها یک روز است.
او تصریح کرد: وقتی مسئولیت مناطق آزاد را به چنین افرادی می‌سپاریم، نباید انتظار تحول چشمگیری در این مناطق داشته باشیم.
مناطق آزاد را بازتعریف کنیم
سرپرست سابق سازمان توسعه تجارت در پیشنهاد خود برای اصلاح وضعیت مناطق آزاد اظهار کرد:اولین گام برای توسعه مناطق آزاد این است که یک بازتعریف از مناطق آزاد داشتیم باشیم و مدیریت را به افراد نخبه در زمینه تجارت بین‌المللی یا متولیان توسعه صنعتی بسپاریم که با شیوه‌های جذب سرمایه‌گذار خارجی آشنا باشند.
مودودی افزود: در گام دوم باید امتیازهایی را که مناطق آزاد بین‌المللی در سطح دنیا دارند، در مناطق آزاد ایران پیاده‌سازی کنیم و دیگر این مناطق زیرنظر وزارت اقتصاد و نظارت گمرک نباشند.
او در پایان خاطرنشان کرد: وضعیت مناطق آزاد نشان می‌دهد که متولیان مربوطه درکی از تجارت و مناطق آزاد ندارند.
دیدگاه تان را بنویسید