اقتصاد ایران با تعاریف بین‌المللی قابل ارزیابی نیست

رامتین موثق

برای چندمین بار است که دولت از آمارهای بانک جهانی برای نشان دادن دستاوردهای خود و مطلوب بودن اقتصاد ایران استفاده می‌کند. این آمارها چنان مورد استقبال دولتمردان قرار می‌گیرد که به آن استناد می‌کنند. برای مثال بهمن‌ماه سال گذشته، داوود منظور بر اساس این آمارها اقتصاد ایران را بیستمین اقتصاد جهان دانست!

اما آخرین آماری که مورد استفاده دولت قرار گرفت مربوط به گزارش بانک جهانی درمورد اندازه دولت است. این نهاد بین‌المللی در گزارش جدید خود موسوم به «دیده‌بانی مالی» نسبت هزینه‌کرد دولت ایران به تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۲۳ را تنها ۱۳.۵ درصد محاسبه کرده است که کمترین رقم در میان کشورهای در حال توسعه با درآمد متوسط است. ایرنا براساس آن نوشت که «دولت سیزدهم کم‌خرج‌ترین دولتِ در حال توسعه شد».

هزینه‌کرد دولت ایران طی دو سال متوالی کاهش داشته و از معادل ۱۴.۲ درصد جی دی پی در سال ۲۰۲۱ به ۱۳.۸ درصد در سال ۲۰۲۲ و ۱۳.۵ درصد در سال ۲۰۲۳ کاهش یافته است. لازم به ذکر است، نسبت هزینه‌کرد دولت‌ها در برخی کشورهای دیگر به تولید ناخالص داخلی آن‌ها در سال ۲۰۲۳ عبارت است از: برزیل ۴۷.۹ درصد، چین ۳۳.۹ درصد، مصر ۲۲.۷ درصد، اندونزی ۱۶.۶ درصد، مالزی ۲۳.۳ درصد، عربستان ۳۲.۳ درصد، ونزوئلا ۱۴.۴ درصد، پاکستان ۱۹.۲ درصد، عمان ۲۶.۲ درصد، قطر ۲۴.۴ درصد، روسیه ۳۶.۸ درصد، ترکیه ۳۳.۹ درصد، امارات ۲۵.۹ درصد و ویتنام ۱۹.۹ درصد.

بودجه عمومی دولت نسبت به GDP عدد پایینی است 

یک اقتصاددان در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی» گزارش بانک جهانی را تصدیق کرد و گفت که مخارج دولت نسبت به تولید ناخالص داخلی کم است.

وحید شقاقی شهری افزود: بودجه عمومی دولت ایران نسبت به GDP عدد پایینی است. در همین امسال، حدودا ۲۶۰۰ همت بودجه عمومی، بودجه جاری به اضافه بودجه عمرانی، است و GDP ما بیش از ۱۵ هزار همت است.

او با تاکید بر اینکه اندازه دولت ایران نسبت به تولید ناخالص داخلی کوچک است، عنوان کرد: دولت ما دولت بزرگی نیست اما زمانی که شرکت‌های شبه دولتی و دولتی‌ را اضافه کنیم می‌بینیم که بخش عمده اقتصاد ایران در ید دولت است. ۷۰ درصد اقتصاد ایران دولتی است، ۱۰ درصد اقتصاد هم در اختیار نهادهایی مانند بنیاد مستضعفان و ... است و بخش خصوصی کمتر از ۲۰ درصد اقتصاد ایران را در اختیار دارد.

این استاد دانشگاه با اشاره به واگذاری دو باشگاه فوتبال، بیان کرد:  فیفا اعلام کرده بود که باشگاه‌های پرسپولیس و استقلال باید متعلق به بخش خصوصی باشند و دولت هم به نحوی آنها را «خصوصی‌‌سازی»کند، یعنی این باشگاه‌ها را به هلدینگ خلیج فارس و بانک‌هایی داد که مدیریت آنها همچنان با دولت است.

او تصریح کرد: اگر روزی شبه دولتی‌ها را از حاکمیت و ید دولت خارج کنیم، آن زمان با شفافیت می‌توانیم درباره اندازه دولت در ایران صحبت کنیم. 

بودجه عمرانی پاسخ نیازهای حداقلی را هم نمی‌دهد!

این تحلیلگر مسائل اقتصادی درباره کوچک بودن دولت در ایران، اظهار کرد: کوچک بودن دولت اتفاقا مسئله بدی است. زمانی که دولت کوچک است، نمی‌تواند وظایفی که برای خدمات‌رسانی خوب برای مردم داشته باشد، ایفا کند.

شقاقی شهری با اشاره به اینکه بودجه آموزشی و بهداشتی ایران در مقایسه با دیگر کشورها بسیار پایین است، تاکید کرد: اتفاقا دولت باید کمی بزرگتر شود که بتواند خدمات باکیفیت و خوبی به مردم دهد.

وحید شقاقی شهری در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: در گزارش بانک جهانی اندازه دولت نسبت به تولید ناخالص داخلی کوچک نشان داده می‌شود اما بخشی در اقتصاد ایران وجود دارد که مدیریت آن همچنان با دولت است با این‌حال جزو دولت قلمداد نمی‌شود که ما نام آن را خصولتی یا شبه‌دولتی می‌نامیم؛ ازاین‌رو اقتصاد ایران با تعاریف بین‌المللی قابل ارزیابی نیست

او با طرح اینکه چه فایده دارد که شرکت‌های دولتی و شبه دولتی‌ها در اختیار دولت است، ادامه داد: شرکت‌های دولتی و شبه دولتی که عایدی برای مردم ندارند. اتفاقا اندازه دولت ایران، که بخش اصلی خدمات به شهروندان با آن است، به قدری کوچک است که نمی‌تواند خدماتی نظیر بهداشت دولتی و آموزش دولتی و ... را ارائه کند.

این اقتصاددان درباره بودجه عمرانی کشور گفت: اگر بودجه عمرانی ایران را ببینیم، واقعا فاجعه و شوخی است. یعنی بودجه عمرانی کشور تقریبا پاسخگوی هیچ نیاز توسعه زیرساخت‌ها نیست.

شقاقی شهری تصریح کرد: دولت ایران بودجه کوچکی دارد که پاسخگوی نیازهای باکیفیت و حتی نیازهای حداقلی در توسعه زیرساخت‌ها و ارائه خدمات به مردم نیست اما دولت به معنای بزرگتر آن شامل شرکت‌های دولتی و شبه دولتی‌ها می‌شود که اتفاقا حیاط خلوت و بخش تاریک دولت هستند و بسیار بزرگند و ۷۰ درصد اقتصاد ایران دست این بخش است. 

او خاطرنشان کرد:این دولت در تعریف بزرگتر خودش، هیچ منافعی برای مردم ندارد و آنجا که خیر مردم در آن است، بودجه این دولت، بسیار بسیار نازل است.

غیرقابل ارزیابی بودن اقتصاد ایران با تعاریف جهانی

این استاد دانشگاه درباره اندازه واقعی دولت در ایران اظهار کرد: بسیاری شرکت‌های دولتی در اقتصاد ایران داریم و این شرکت‌های دولتی، اندازه بزرگی دارند. مشکل ما شرکت‌های دولتی است و گستره زیادی از این شرکت‌ها را داریم و علیرغم اصل ۴۴، برخی از این شرکت‌ها هنوز واگذار نشده‌اند. شقاقی شهری ادامه داد: بسیاری از بنگاه‌های بزرگ ایران که زمانی دولتی بودند، به بخش خصوصی واگذار شده‌اند اما در فرایند واگذاری، به دلیل ماهیت سهام عدالتی که وجود داشت، مدیریت آن همچنان دولتی است.

او تاکید کرد: اقتصاد ایران با تعاریف بین‌المللی قابل ارزیابی نیست. دلیل هم اینست که بخشی در اقتصاد ایران وجود دارد که مدیریت آن همچنان با دولت است ولی جزو دولت قلمداد نمی‌شود که ما اسم آن را خصولتی یا شبه‌دولتی می‌نامیم.

یک اقتصاددان: دولت ایران بودجه کوچکی دارد که پاسخگوی نیازهای باکیفیت و حتی نیازهای حداقلی در توسعه زیرساخت‌ها و ارائه خدمات به مردم نیست اما دولت به معنای بزرگتر آن شامل شرکت‌های دولتی و شبه دولتی‌ها می‌شود که اتفاقا حیاط خلوت و بخش تاریک دولت هستند و بسیار بزرگند و ۷۰ درصد اقتصاد ایران دست این بخش است

این تحلیلگر اقتصادی افزود: 70 درصد اقتصاد ایران دست دولت و شرکت‌های دولتی و شبه‌دولتی‌هاست؛ لذا گزارشی که بانک جهانی می‌دهد، بر اساس اندازه دولت مرکزی است. 

شقاقی شهری در پاسخ به اینکه چرا آمارهای بانک جهانی وضعیت مطلوبی را از اقتصاد ایران نشان می‌دهند، خاطرنشان کرد: نحوه ارائه آمار مهم است. برای مثال تولید ناخالص داخل ایران در رتبه بیستم قرار دارد اما باید درنظر گرفت که ایران سابقا رتبه هفدهم بود و سه رتبه نزول کرده است. اقتصاد ایران زمانی اندازه ترکیه و عربستان بود اما اکنون اقتصاد ترکیه دو برابر ایران است. بنابراین نحوه ارائه آمار و استفاده از آن نیز اهمیت پیدا می‌کند.

دولت به نفع چه کسانی است؟

در اکثر مکاتب اقتصادی، ضرورت وجود دولت در اقتصاد یادآوری شده است و حتی راست‌ترین تفکرهای اقتصادی نیز به برخی وظایف ذاتی دولت مانند آموزش، بهداشت و خدمات عمومی اشاره کرده‌اند.

اما دولت ایران در حالی بزرگ است، و برخی اقتصاددانان خواهان کوچک شدن آن هستند، که سطح خدمات ارائه شده به مردم ازسوی آن بسیار است. دولت از مخارج ضروری خود که باید صرف مردم شود، می‌کاهد و در این حال مدعی می‌شود که کم‌خرج‌ترین دولت درحال توسعه بوده است. واقعیت اما چیز دیگری است. دولت در حالی کم‌خرج شده است که از مخارج خود برای مردم می‌کاهد تا جیب خصولتی‌هایی را پر کند که 70 درصد اقتصاد ایران در دست آنهاست و به اندازه کافی سود می‌برند.