قرار است روابط تجاری ایران و اتحادیه اروپا تسهیل شود
اقتصاد ضربه‌پذیر ما و امیدی به‌نام INSTEX
امین قلعه‌ای
بالاخره پس از هفته‌ها انتظار اروپایی‌ها آغاز به کار رسمی «کانال مالی اروپا» به منظور مقابله با تحریم‌های یک جانبه آمریکا علیه ایران را اعلام کردند. INSTEX در واقع مخففInstrument in Support of Trade Exchanges به معنای «ابزار پشتیبان مبادلات تجاری» است. وظیفه این جامعه هدف باید مشاوره و خدمات مالی، قانونی و حسابداری برای شرکت‌ها در مبادلات تجاری با ایران باشد. هدف این سازمان حمایت از تجارت‌های قانونی با ایران است. سیستم تبادلات مالی Instexباید این تضمین و اطمینان را ایجاد کند که شرکت‌های اروپایی که به صورت قانونی با ایران مبادلات تجاری انجام می‌دهند از اقدامات تنبیهی و تحریمی آمریکا آسیب نبینند. از دید اروپایی‌ها بعد از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای ایران چنین سازوکاری ضروری است. ترامپ بعد از خروج از توافق هسته‌ای شدیدترین تحریم‌های همه زمان‌ها را به گفته خود علیه به ویژه صنعت نفت ایران صادر کرده است. طبق بیانیه مشترکی که از سوی وزرای خارجه 3 کشور تأسیس‌کننده اینستکس صادر شده، این نهاد در مرحله نخست، روی مبادله مواد غذایی، محصولات کشاورزی، دارو و تجهیزات پزشکی متمرکز خواهد شد. آنها اعلام کرده‌اند که کشورهای دیگر نیز می‌توانند در ادامه کار وارد اینستکس شوند. برخی اینستکس را کانال مالی مختص 3 کشور اروپایی و ایران دانسته‌اند اما فرانسه، آلمان و انگلیس آن را سازوکاری برای استفاده همه کشورهای اروپایی می‌دانند.
کارشناسان معتقدند اروپا با این اقدام خود دست‌کم اثبات کرد که در اجرای وعده‌های خود به ایران ثابت‌قدم است؛ به نحوی که حتی حاضر است آمریکا را هم به چالش‌هایی مواجه سازد. از این رو می‌توان این حرکت را در کل مثبت ارزیابی کرد، حتی اگر نقش سمبلیک آن پررنگ‌تر از نقش عملی آن برای حمایت از ایران باشد. لازم است به این واقعیت توجه داشته باشیم که اتحادیه اروپا برای اولین بار است که به‌طورعلنی علیه سیاست‌های سلطه‌گرانه جهانی ایالات متحده مقابله می‌کند.
اینستکس به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران می‌تواند مسیر گسترش مبادلات تجاری میان ایران و اروپا و ایران و دیگر کشورهای جهان را غیر از غذا و دارو، در دیگر حوزه‌های تجاری نیز فراهم کنند. گسترش دامنه فعالیت تجاری اینستکس مرحله‌ای زمان‌بر، اما امکان‌پذیر است
سازوکار جدید مالی چگونه کار می‌کند؟
سیستم Instex یک نوع سازوکار مبادله‌ای است که در آن حساب‌های شرکت‌های ایرانی و اروپایی با یکدیگر تسویه می‌شود. به عنوان مثال پولی که ایران در ازای صادرات نفت به اروپا باید دریافت کند، می‌تواند مستقیما به سمت شرکت‌های اروپایی جریان یابد که تولیدات خود را به ایران می‌فروشند. در حقیقت شرکت‌های اروپایی اجازه دارند، همه کالاهایی که در لیست تحریم‌ها قرار ندارند را به ایران صادر کنند. اما مسئله این است که تقریبا همه بانک‌ها در اروپا حاضر به پرداخت و مبادلات پولی برای این‌گونه تجارت‌ها با ایران نیستند. آنها نگرانند که در این صورت با تحریم‌های آمریکا مواجه شوند. براساس گزارش‌ها، این کانال مالی میان اتحادیه اروپا و ایران، در مرحله نخست اقلام غذایی و دارویی و ابزار پزشکی را دربرمی‌گیرد و می‌تواند دامنه فعالیت آن گسترش یابد. شرکت اداره‌کننده اینستکس به نشانی شماره 139 در خیابان برسی پاریس جایی که ساختمان وزارت اقتصاد فرانسه قرار دارد ثبت شده است. بر اساس اطلاعات منتشر شده، تاکنون 4 چهره کلیدی این نهاد مشخص شده‌اند. اینستکس بانک محسوب نمی‌شود و یک «شرکت تسویه مالی» است. به عبارت دیگر، این شرکت وظیفه تسویه‌حساب بین شرکت‌های ایرانی و اروپایی را به عهده خواهد داشت که در زمینه صادرات و واردات به یکی از دو مقصد فعالیت می‌کنند. اینستکس موسسه‌ای است که این اجازه را می‌دهد که بدون انجام مراودات مالی بین ایران و اتحادیه اروپا تجارت همچنان صورت گیرد. یک شرکت ایرانی کالایی به اروپا صادر می‌کند و در قبال آن اعتباری به دست می‌آورد که خود او یا یک واردکننده ایرانی می‌تواند از آن برای واردات کالا از اروپا به ایران استفاده کند؛ بدون اینکه پولی بین طرفین مبادله شود. در مقابل، همین سازوکار برای صادرکنندگان و واردکنندگان اروپایی نیز می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. در همین حال عدم حضور دیگر کشورها از جمله چین و روسیه در بدو راه‌اندازی این سازوکار همچنین باعث شده تا در مورد جامعیت آن تردیدهایی ایجاد شود. با این حال طبق بیانیه صادر شده از سوی اروپایی‌ها، در گام بعدی دیگر کشورها می‌توانند به عضویت اینستکس درآیند. تمرکز این مکانیسم بر غذا و دارو در گام نخست، نقطه ضعف آن دانسته شده است. اینستکس اما به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران می‌تواند مسیر گسترش مبادلات تجاری میان ایران و اروپا و ایران و دیگر کشورهای جهان را غیر از غذا و دارو، در دیگر حوزه‌های تجاری نیز فراهم کند. گسترش دامنه فعالیت تجاری اینستکس مرحله‌ای زمان‌بر، اما امکان‌پذیر است. محسن مسرت، استاد دانشگاه اوزنابروک آلمان درباره امکان پیوستن روسیه، هند و چین به این سازوکار مالی می‌گوید: در صورتی که سایر کشورها مانند روسیه و چین که آمریکا آنها را نیز تحریم می‌کند و احتمالا در آینده تحریم‌های خود را در قبال آنها گسترش خواهد داد به اینستکس بپیوندند و کالاهای تحریم شده خود را با اتحادیه اروپا از این کانال رد و بدل کنند، این نهاد می‌تواند قدرت یورو به‌عنوان پول جهانی رقیب دلار را افزایش دهد و به پیاده کردن نظم جدیدی در بازار جهانی کمک کند
بر اساس بیانیه مشترکی که از سوی وزرای خارجه 3 کشور تأسیس‌کننده اینستکس صادر شده، این نهاد در مرحله نخست، روی مبادله مواد غذایی، محصولات کشاورزی، دارو و تجهیزات پزشکی متمرکز خواهد شد. آنها اعلام کرده‌اند که کشورهای دیگر نیز می‌توانند در ادامه کار وارد اینستکس شوند
تاثیر تاسیس کانال جدید مالی بر اقتصاد
با گذشت چند روز از راه‌اندازی کانال جدید ارتباط مالی میان ایران و کشورهای اروپایی، بسیاری از ناظران اقتصادی افتتاح آن را گامی مثبت به سمت بهبود شرایط اقتصادی کشور ارزیابی می‌کنند. مجیدرضا حریری، نایب‌رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین می‌گوید: «تصور می‌کنم اعلام سازوکار مالی ایران و اروپا اثر روانی خود را گذاشته باشد و از هفته جاری با اقداماتی که بانک مرکزی برای تعدیل عرضه و تقاضا در بازار اسکناس انجام می‌دهد، شاهد برگشت ارز به کانال ۱۱ هزار یا حتی ۱۰ هزار تومان باشیم.» او با بیان اینکه ذات اقتصاد ما آماده ضربه‌پذیری است و ضربه‌پذیری آن بسیار بالاست، ادامه داد: «در سال‌های اخیر در دو مقطع جهش ارزی تا حدود سه برابر اتفاق افتاده؛ یکی در سال ۹۰ و ۹۱ و دیگری در سال ۹۶ و ۹۷. یکی از مهم‌ترین عوامل بالا رفتن قیمت‌ها و این دو جهش ارزی، تحریم‌ها بوده است.» این همه در حالی است که افزایش قیمت دلار از کانال ۱۱ هزار تومان به ۱۲ هزار تومان در هفته گذشته، در پی انتشار شایعاتی مبنی عدم حصول توافق در اتحادیه برای راه‌اندازی SPV اتفاق افتاد. در همین حال مسرت معتقد است که کانال جدید ارتباط مالی میان ایران و اروپا از برخی جهات آسیب‌پذیر است. او در این باره می‌گوید:«نهاد تاسیس شده ضعف‌های دارد، اول اینکه این نهاد از نظر حقوقی زیر چتر وزارتخانه‌های خارجی این سه کشور است و نه زیر چتر وزراتخانه‌های اقتصاد و یا مالی این کشورها؛ این امر نشان می‌دهد که مسئولین واقعی سیاست‌های اقتصادی این سه کشور از ترس آمریکا حاضر به قبول مسئولیت نبوده‌اند.» مسرت در ادامه افزود:«اینکه چگونه اینستکس بتواند مایحتاج کالاهای وارداتی خود را از اتحادیه اروپا تامین کند تاکنون معلوم نشده است. نظر کارشناسان اروپایی برای حل این مشکل پیوستن واردکننده‌گان کلان نفت ایران از جمله چین و هندوستان هم به اینستکس است که چندان منطقی به نظر نمی‌رسد. این کشورها تاکنون تجارت خود با ایران را به‌صورت پایاپای سازماندهی و کالاهای خود را در معاوضه با نفت به ایران صادر می‌کنند. ازاین‌رو دلیلی ندارد که چین و هندوستان به نهاد مالی اتحادیه اروپا بپیوندند.» واقعیت این است که با توجه به محدودیت‌ها، اینستکس نمی‌تواند جوابگوی تمام مشکلات تجارت خارجی ایران باشد اگرچه این نهاد از دیدگاه راهبردی در شکست نقش انحصاری دلار در مبادلات جهانی و سوء‌استفاده آمریکا از آن، احتمالاً راهگشا خواهد بود.
دیدگاه تان را بنویسید