حذف دلالی درگرو تغییر کشاورزی سنتی است

رامتین موثق

در اقتصاد دلال‌پرور ایران شاید بیشترین گروهی که از این دلالی آسیب می‌بینند کشاورزان باشند که محصولات و ثمره زحمتشان به قیمت نازل خریداری شده و در بازار به قیمت گزاف به مشتری فروخته می‌شود. آنچه در این میان رخ می‌دهد نیز افزایش فقر آنها و رفاه بیشتر دلالان است.

این دلالی به گوش مسئولین مربوطه نیز رسیده است و به قولی واکنش نشان داده‌اند. برای مثال اول اردیبهشت امسال و بحبوحه تعیین نرخ خرید تضمینی گندم، سخنگوی کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی، ذبیح‌لله اعظمی ساردوئی، با انتقاد از تعیین نرخ خرید تضمینی هر کیلو گندم به مبلغ 15 هزار تومان، گفته بود: در حال حاضر در جنوب شرق کشور از جمله جنوب کرمان، دلالان و قاچاقچیان در فصل برداشت، هر کیلوگرم گندم را در حدود 25 الی 30 هزار تومان خرید و فروش می‌کنند، بنابراین به دولت هشدار می‌دهیم که قیمت گندم را کمتر از 20 هزار تومان تعیین نکند. اما باید دید روش‌های حاکمیت در برخورد با دلالی چیست و این روش‌ها چقدر می‌تواند سودمند باشد.

حذف   دلالان   با   واگذاری  تنظیم   بازار

 به اتاق  اصناف

یکی از روش‌های جدید دولت که با آن به مصاف دلالی رفته است، واگذاری عرضه محصولات به اتاق اصناف است که این محصول به صورت بی‌واسطه در اختیار مصرف‌کننده قرار بگیرد.

مدیرکل نظارت بر کالاهای اساسی وزارت جهادکشاورزی اعلام کرد: با واگذاری تنظیم بازار کالاهای اساسی به اتاق اصناف، دست دلالان از مسیر توزیع کالای اساسی کوتاه می‌شود و این کالاها به صورت مستقیم به مصرف‌کننده نهایی می‌رسد.

به گزارش ایسنا، مسعود امراللهی در برنامه میز اقتصاد افزود: طی سنوات گذشته از ظرفیت ناظران اتاق‌های اصناف و اتحادیه‌های صنفی برای نظارت بر بازار کالاها به عنوان کمک استفاده می‌کردیم. در حال حاضر با تفاهم به وجود آمده قرار شد در حوزه عمده فروشی‌ها یا در حوزه تولیدکننده‌ها بازرسین وزارت جهادکشاورزی همچنان بر نظارت خودشان با جدیت ورود کنند و در بحث توزیع کالاهای اساسی یا واحدهای خرده‌فروشی که در سطح شهرها و شهرستان‌ها و استان‌هاست از ظرفیت بازرسی اتاق اصناف استفاده کنیم که هدف از این همکاری خدمت رسانی بیشتر به مردم و پاسخگویی بیشتر است.

دلالان مقصر اصلی مشکلات و وضعیت فعلی کشاورزان نیستند بلکه سنگ‌اندازی مسئولان نیز دخیل است،‌ به‌طوری‌که یک کشاورز می‌گوید: با امید فراوان با سرمایه ۵ تا ۶ میلیارد تومان گلخانه‌ای احداث کردم، اما بعد از گذشت یک سال هنوز گاز گلخانه وصل نشده است و مسئولین برای تأمین زیرساخت‌های موردنیاز برای تسهیل این امر کوتاهی می‌کنند

او با بیان اینکه در ۲ سال گذشته در بحث توزیع کالاهای اساسی و نظارت بر بازار اقداماتی را داشتیم، ولی از آن طرف هم خلا شبکه توزیع وجود داشت، افزود: به استناد بند ۲۳ ستاد سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی که مبنی بر شفاف‌سازی و روان‌سازی نظام توزیع و روزآمدسازی شیوه‌های نظارت بر بازار است، تفاهم نامه‌ای با اتاق اصناف ایران منعقد شد که طبق این تفاهم‌نامه، توزیع کالاهای اساسی زمانی که برش‌های استانی را وزارت جهاد کشاورزی به استان‌ها ابلاغ می‌کند، استان‌ها باید در ارتباط با اتاق‌های اصناف استانی و شهرستانی‌شان، کاسب مورد تایید اتاق اصناف که پروانه کسب و شناسنامه داشته باشد را انتخاب کنند تا به عنوان شبکه توزیع معتمد بتواند از شبکه توزیع مویرگی توزیع استفاده کرده و کالا را به دست مصرف کننده نهایی برساند تا هم دست دلالان و واسطه ها از زنجیره توزیع حذف شده و نظارت با شفافیت بهتری صورت پذیرد.

امراللهی در پایان تاکید کرد: این موضوع باعث نمی‌شود که ما به عنوان وزارت جهادکشاورزی نظارت خودمان را کلا از بازار برداریم. ما از اتاق اصناف ایران و مجموعه‌های اتحادیه‌ها و اتاق‌های شهرستانی و استانی این کمک را خواستیم تا در توزیع کالاهای اساسی افراد شناسنامه دار را به ما معرفی کنند تا کالا به دست مصرف کننده واقعیش برسد.

اما باید پرسید دولت که تماما در این سال‌ها بازار را تنظیم می‌کرده پس چرا تا به امروز دلالی حذف نشده؟ آیا این راهکار مانند عرضه محصولات از طریق میادین تره‌بار نبود؟ اگر آن سیاست موفقیت‌آمیز بود پس چرا دوباره نیاز به سیاست جدید برای حذف دلالی است.

کشاورزی   سنتی  به  دلالی   دامن   می‌زند

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی» درباره وجود دلالی در بازار محصولات کشاورزی عنوان کرد: کشاورزی ما یک کشاورزی سنتی است. محصول تولید شده تحت کشاورزی سنتی آنقدر زیاد نیست که تولیدکنندگان بتوانند برنامه حمل‌ونقل و بازاررسانی و بازاریابی را راسا انجام دهند.

مصطفی شریف افزود: بنابراین عده‌ای بین مصرف‌کننده و تولیدکننده به عنوان واسطه‌های غیرلازم- برخی واسطه‌ها لازم هستند- قرار می‌گیرند و از کشاورز با قیمت پایین می‌خرند و با قیمت بالاتر به مصرف‌کننده منتقل می‌شود. 

مصطفی شریف در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: حذف دلالی نیازمند یکسری زیرساخت‌های اساسی است. یکی از موارد مهم مسئله حمل‌ونقل است. این زیرساخت‌ها فراهم نیست که بخواهند با سپردن عرضه محصولات به اتاق اصناف، دلالی را حذف کنند

او درباره تاثیر تنظیم بازار بر حذف دلالی تصریح کرد: سیاست تنظیم بازار در قیمت برخی از مواردی که نوعا ارتباط به ارز داشته قابل استفاده بوده و توانستند در مواقعی مقداری قیمت‌ها را متعادل نگه دارند ولی در همه‌ی محصولات و امور نمی‌توانیم موثر بدانیم و تاثیر چندانی نداشته است.

این استاد اقتصاد کشاورزی درباره حذف دلالی طبق شیوه وزارت جهاد تاکید کرد: حذف دلالی نیازمند یکسری زیرساخت‌های اساسی است. یکی از موارد مهم مسئله حمل‌ونقل است. این زیرساخت‌ها فراهم نیست که بخواهند با سپردن عرضه محصولات به اتاق اصناف، دلالی را حذف کنند.

شریف در پایان خاطرنشان کرد: اگر قیمت کمتر به مصرف‌کننده و قیمت بالاتر به کشاورز برسد که در واقع رفاه این دو گروه افزایش پیدا کند، این اقدام را از نظر اقتصادی موثر می‌دانیم و اگر چنین اتفاقی رخ ندهد یعنی سیاست‌ها موثر نیست.

دلال   برداشت  اصلی   را    انجام  می‌دهد

اما بد نیست این روند را از زبان خود کشاورزان نیز شنید. یک کشاورزی البرزی در زمینه کشت صیفی‌جات فعالیت دارد در این رابطه در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرده بود: هر ساله زمینی را برای کشت محصولات لوبیا، کاهو، گوجه، بادمجان، خیار، بامیه اجاره می‌کنم اما عدم وجود مکانی برای عرضه محصولات در استان باعث شده است، محصولات یاد شده توسط دلال به فروش برسد و در این میان سودی نصیب بنده نمی‌شود.

خواجه‌پور با بیان اینکه شغل اصلی من کشاورزی است، تصریح کرده بود: برخی مواقع از سال وقتی سودی نصیبم نمی‌شود، مجبورم محصولات را برای فروش سر چهارراه‌ها ببرم، همچنین گاهی هم مستقیم به دست مصرف‌کننده می‌رسانم، اما توزیع این محصولات به این شکل هم‌زمان بر و هم کمی غیراصولی، همچنین امکان فاسدشدن محصولات وجود دارد.

اما صرفا دلالان مقصر اصلی وضعیت فعلی کشاورزان نیستند بلکه سنگ‌اندازی مسئولین نیز آنها را به این وضعیت رسانده. برای مثال کشاورز دیگری با اشاره به اینکه اکثر باغداران و کشاورزان به دلایل مختلف مانند وجود واسطه‌ها دچار ضرر می‌شوند، خاطرنشان کرده بود: بنده با امید فراوان با سرمایه ۵ تا ۶ میلیارد تومان گلخانه‌ای احداث کردم، اما بعد از گذشت یک سال هنوز گاز گلخانه وصل نشده است و مسئولین ابرای تأمین زیرساخت‌های مورد نیاز برای تسهیل این امر کوتاهی می‌کنند. او با بیان اینکه دریافت مجوز از مسئولین با موانع فراوانی همراه است، گفته بود: حتی برای دیوارکشی اطراف زمین و جلوگیری از ورود حیوانات و ممانعت از ورود سارقین به داخل زمین نیز همکاری لازم از سوی مسئولین صورت نمی‌گیرد.

لزوم   تغییر   مالکیت   در  صنعتی‌سازی کشاورزی

کشاورزی امروز ایران در وضعیتی است که شاید بتوان از منظر مالکیت بر زمین، وضعیت‌های مشابهی را در چندصدساله گذشته پیدا کرد اما اکثر ملل پیشرفته در طول تاریخ اقتصادی خود خرده‌مالکی و این اجاره دادن زمین را لغو و کشاورزی صنعتی را جایگزین شیوه‌های قدیمی کردند.

اما کشاورزی صنعتی، که پربازده‌تر از کشاورزی سنتی است، نیازمند تغییر در شیوه مالکیت زمین است. کشاورزی صنعتی باید در زمینی وسیع انجام گیرد که جای مالک، کارگران مزدبگیر روی آن فعالیت کنند و ماشین‌آلات عدیده‌ای به کار گرفته شوند. بنابراین در ایران اگر لزوم گذر از شیوه‌های قدیمی کشاورزی حس می‌شود باید فکری هم برای شیوه مالکیت زمین کرد.