استاد اقتصاد با اشاره به اعلام کاهش بیکاری از سوی مرکز آمار و در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»:
افزایش اشتغال لزوما به معنای رشد اقتصادی نیست
رامتین موثق
شاید بتوان گفت جامعه ایران جزو معدود جوامعی است که با گذشت چند دهه، بیکاری و به خصوص بیکاری جوانان جزو معضل‌های اساسی باقی مانده است و این معضل در تمام بسترهای اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی خود را نشان می‌دهد. این در حالی است که دولت سیزدهم مدعی است طی این سالیان مشغول رفع این موضوع و در حال کاهش نرخ بیکاری است.
براساس گزارش مرکز ملی آمار ایران، بررسی نرخ بیکاری افراد ١٥ ساله و بیشتر نشان می‌دهد که ٧,٩ درصد از جمعیت فعال این گروه سنی بیکار بوده‌اند. بررسی روند تغییرات نرخ بیکاری حاکی از آن است که این شاخص، نسبت به فصل مشابه سال قبل (تابستان ١٤٠١)، ١.٠ درصد کاهش یافته است. قابل توجه است که جمعیت شاغلین ١٥ ساله و بیشتر در این فصل ٢٤ میلیون و ٦٨٦ هزار نفر بوده که نسبت به فصل مشابه سال قبل ٩٠٧ هزار نفر افزایش داشته است. بررسی اشتغال در بخش‌های عمده اقتصادی نشان می‌دهد که در تابستان ١٤٠٢، بخش خدمات با ٥٠,٥ درصد بیشترین سهم اشتغال را به خود اختصاص داده است. در مراتب بعدی بخش‌های صنعت با ٣٤.٠ درصد و کشاورزی با ١٥.٥ درصد قرار دارند.
همچنین طبق این گزارش، نرخ بیکاری جوانان ١٥ تا ٢٤ ساله حاکی از آن است که ٢٠,١ درصد از فعالان این گروه سنی در تابستان ١٤٠٢ بیکار بوده‌اند. بررسی تغییرات فصلی نرخ بیکاری این افراد نیز نشان می‌دهد، این نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل (تابستان ١٤٠١) ٢.٩ درصد کاهش یافته است.
نکته شایان توجه اینکه در کنار افزایش اشتغال در بین جوانان، سهم جمعیت بیکار 15 تا 24 ساله و بیشتر فارغ‌التحصیل از آموزش عالی از کل بیکاران از 43.7 درصد به 45.1 رسیده است که 1.4 درصد افزایش نشان می‌دهد. اما آیا کاهش نرخ بیکاری لزوما به معنای افزایش رشد و رونق اقتصادی است؟ همچنین افزایش اشتغال در گروه سنی 15 تا 24 سال نشان از چیست؟
اشتغال در سه بخش کشاورزی، صنعت و خدمات
آمارهای منتشر شده درباره اشتغال در بخش کشاورزی و صنعت و خدمات دارای نکاتی که است که باید به آنها توجه کرد.
کشاورزی جزو معدود بخش‌هایی است که اشتغال در آن در کل کشور کاهشی بوده است. سهم اشتغال در بخش کشاورزی در تابستان ۱۴۰۱ ۱۵.۸ درصد بوده که در مدت مشابه امسال با ۰.۳ کاهش به ۱۵.۵ رسیده است. کاهش اشتغال در این بخش برای خانوارهای روستایی بیشتر از شهری بوده است. در خانوار روستایی سهم اشتغال در کشاورزی با ۰.۳ درصد تغییر به ۴۴.۵ درصد و در خانوار شهری با ۰.۲ درصد کاهش به ۶.۲ درصد
رسیده است.
آمارها از افزایش اشتغال در بخش صنعت در کل کشور خبر می‌دهند. در تابستان ۱۴۰۲ اشتغال در بخش صنعت با ۰.۲ درصد افزایش نسبت به دوره مشابه سال قبل، از ۳۳.۸ درصد به ۳۴ درصد رسیده است. اما این اشتغال برای خانوار روستایی کاهشی بوده است. برای این خانوار اشتغال در بخش صنعت از ۲۹.۳ درصد در تابستان سال گذشته به ۲۸.۸ درصد در امسال رسیده و نشان‌دهنده کاهش ۵ درصدی اشتغال در این بخش است. اما برای خانوارهای شهری اشتغال در بخش صنعت از ۳۵.۲ درصد پارسال به ۳۵.۷ درصد در امسال رسیده است که خبر از افزایش ۰.۵ درصدی اشتغال در این بخش می‌دهد.
استاد اقتصاد دانشگاه علامه‌طباطبایی: افزایش اشتغال در بخش خدمات به معنی اشتغال مفید نیست، بیشتر به معنی تغییر فعالیت و جابه‌جایی از یک کار به کار دیگر است؛ اما اینکه چقدر برای اقتصاد و تولید ملی و ارزش افزوده مفید و موثر است، نیازمند بررسی بیشتر می‌شود
البته اشتغال در بخش خدمات برای خانوار روستایی افزایشی بوده است. اشتغال در این بخش در کل کشور با ۰.۱ درصد افزایش به ۵۰.۵ درصد رسیده که برای خانوار روستایی با ۰.۸ درصد افزایش به ۲۶.۷ درصد و در خانوار شهری با ۰.۲ درصد کاهش از ۵۸.۳ به ۵۸.۱ درصد رسیده است.
پرسش مطرح در این میان آن است که وقتی آمار اشتغال در بخش کشاورزی و صنعت برای حداقل یکی از دو خانوار شهری یا روستایی کاهشی است، پس نیروی کار سابقا مشغول در این بخش به کدام سمت رفته است؟
کاهش بیکاری لزوما به معنای
رشد اقتصادی نیست
عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی» تاکید کرد: اشتغال و کاهش بیکاری می‌تواند بر رشد اقتصادی تاثیر بگذارد اما لزوما کاهش بیکاری به معنای وجود رشد اقتصادی نیست.
مصطفی شریف درباره ارتباط کاهش بیکاری در گروه سنی ۱۵ تا ۲۴ و ورود نیروی کار غیرمتخصص به بازار کار بیان کرد: وقتی صحبت از کاهش بیکاری در کل کشور می‌شود به معنی این نیست که کاهش بیکاری در قسمت‌های مهم اقتصادی اتفاق افتاده است. در جنبه‌های مهم اقتصادی تحصیلکرده‌ها و متخصصین شاغل هستند که غالبا در گروه سنی بالای ۲۰ سال قرار می‌گیرند. اگر نرخ بیکاری این گروه سنی کاهش یابد، از نظر اقتصاد و مفاهیم اقتصادی خوب و ارزشمند است زیرا این کاهش می‌تواند در تولید و رشد اقتصادی موثر باشد. اما صحبت از کاهش بیکاری به صورت کلی نمی‌تواند به منزله مفید بودن و رشد اقتصادی باشد.
او درباره نحوه محاسبه آمار بیکاری تصریح کرد: نکته مهم این است که باید به ترکیب اشتغال در بخش کشاورزی و سایر بخش‌ها دقت کرد. وقتی جامعه زنان بررسی می‌شود مشاهده می‌کنیم که اشتغال زنان کاهش پیدا کرده است، اما وقتی آمار به صورت کلی حساب می‌شود ممکن است تغییراتی اعمال شود که کاهش در سایر حوزه‌ها پوشیده شود.
مصطفی شریف در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: افزایش اشتغال و کاهش بیکاری می‌تواند بر رشد اقتصادی تاثیر بگذارد اما لزوما کاهش بیکاری به معنای وجود رشد اقتصادی نیست. در این میان باید به ترکیب اشتغال در بخش کشاورزی و سایر بخش‌ها دقت کرد؛ چنانچه اشتغال زنان کاهش پیدا کرده است اما در محاسبه آمار کلی، ممکن است تغییراتی اعمال شود که کاهش در سایر حوزه‌ها پوشیده شود
اهمیت توجه به ترکیب اشتغال زیرگروه‌های مولد و غیرمولد بخش خدمات
این اقتصاددان درباره افزایش اشتغال در بخش خدمات، گفت: باید دید اشتغال در چه زیرگروهی از خدمات افزایش داشته است. یعنی خدمات در راستا و هدف تولید و افزایش ارزش افزوده است یا خدمات در ارتباط با کارهای غیرمولد؟
شریف افزود: افزایش اشتغال در بخش خدمات به معنی اشتغال مفید نیست، بیشتر به معنی تغییر فعالیت و جابه‌جایی از یک کار به کار دیگری است اما اینکه چقدر برای اقتصاد و تولید ملی و ارزش افزوده مفید و موثر است، نیازمند بررسی بیشتر می‌شود.
او درباره زیرگروه غیرمولد بخش خدمات خاطرنشان کرد: اکثر اشتغال در بخش غیرمولد خدمات به این دلیل است که فرد شغلی پیدا نکرده است.
این استاد دانشگاه درباره کاهش اشتغال در بخش کشاورزی عنوان کرد: بخش کشاورزی یک بخش پر مسئله است. اولا اینکه چالش‌ها در مکان‌های مختلف کشور متفاوت است و ثانیا ورود تکنولوژی در کشاورزی به راحتی انجام نمی‌گیرد.
شریف ادامه داد: ممکن است در مواردی ماشین‌آلات جایگزین نیروی کار شود و این از نظر اقتصادی مناسب است اما باید دقت کرد که آیا واقعا این اتفاق افتاده است یا خیر؟
او در پایان درباره سیاست‌های دولت سیزدهم درباره رفع بیکاری تاکید کرد: سیاست‌های مشخصی که روند معینی برای رسیدن به برنامهای برای آینده شود وجود ندارد. در این بازه زمانی حاکمیت دولت سیزدهم سیاست‌های دفعی و موقت و کوتاه‌مدت اعمال شده است ولی اینکه برنامهای مشخص و از پیش تعیین شده وجود داشته باشد؛ خیر.
با بخش خدمات نمی‌توان به پیشواز رشد اقتصادی 8 درصد رفت
با توجه به آمارهای پیشین مرکز آمار درباره رشد اقتصادی که ناشی از رشد بی‌اندازه بخش خدمات و زیرگروه واسطه‌گری مالی بود می‌توان نتیجه گرفت اقتصاد به جای رفتن به سمت تولید و توجه به بخش‌های مولد اقتصاد مانند صنعت و کشاورزی، در حال رفتن به سمت کارهای غیرمولد و خدماتی است. آمارهای جدید در خصوص افزایش اشتغال در این بخش و کاهش اشتغال در بخش صنعت و کشاورزی حاکی از همین مسئله است. این مورد برای خانوارهای روستایی بیشتر حائز اهمیت است زیرا با کاهش اشتغال در کشاورزی به سمت فعالیت‌هایی می‌روند که پایدار نیست و می‌تواند آنها را به معضل فقر و حتی حاشیه‌نشینی
دچار کند.
باید گفت این رشد اقتصادی که حاصل افزایش واسطه‌گری مالی است نمی‌تواند پایدار بماند و پایداری یکی از ملزومات رسیدن به رشد اقتصادی بالاتر در بلندمدت است.
دیدگاه تان را بنویسید