شقاقی شهری در بررسی فاکتورهای مهم تجارت جهانی:
مدل اقتصادی عقب‌مانده، مانع حضور ایران در پروژه‌های منطقه است
رامتین موثق
سال‌هاست که در اخبار مربوط به افتتاح یا تکمیل یا توسعه پروژه‌های اقتصادی منطقه و جهان نامی از ایران شنیده نمی‌شود. حتی بدتر، بسیاری از کشورهای منطقه ترجیح می‌دهند اقتصاد ایران را دور بزنند و از مسیرهای دیگر به یکدیگر وصل شوند و در تجارت جهانی نقش ایفا کنند.
دیروز ولادیمیر پوتین در مصاحبه با خبرگزاری دولتی چین، ضمن استقبال از طرح ابتکاری کمربند و جاده پکن، آن را به ایده‌های مسکو برای توسعه اتحادیه اقتصادی اوراسیا نزدیک دانست. به گزارش ایرنا رئیس‌جمهور روسیه در ادامه خاطرنشان کرد: ایده‌های ما در مورد توسعه اتحادیه اقتصادی اوراسیا، مانند ایجاد اوراسیای بزرگ در تطابق کامل با طرح پیشنهادی پکن است.
او همچنین اضافه کرد: سیاست خارجی کنونی چین، از جمله سیاستی که در طرح «کمربند و جاده» اجرا می‌شود، بر سازش مبتنی است. پوتین تاکید کرد: پکن تلاش می‌کند تا طرح‌ها و راه‌هایی برای دستیابی به اهداف مشترکی که برای همه قابل قبول است، بیابد. این ویژگی خاص چین کنونی به ریاست رئیس‌جمهور شی جین پینگ در ایجاد روابط با دیگران است. هیچ چیزی به هیچ کس تحمیل نمی‌شود؛ فقط ارائه فرصت است.
ایران در این پروژه قرار دارد، اما با توجه به صحبت‌های انجام شده پیرامون این پروژه نقش ایران بسیار کمرنگ است. تمام این تفاسیر در حالی است که در خبرهای مختلفی ادعا شده بود چین تا لحظه آخر مخالف پیوستن ایران به پیمان بریکس بود. باید پرسید اقتصاد ایران چه چالش‌هایی دارد که نمی‌تواند در پروژه‌های بین‌المللی نقش ایفا کند. آیا باید مانند همیشه تقصیر را به گردن تحریم‌ها انداخت یا مشکلات داخلی موثرتر بوده؟
وقتی کشورهای منطقه ایران را دور می‌زنند
در شهریور سال جاری اعلام شده بود که آمریکا در کنار عربستان، امارات و هند درحال آماده‌سازی برای رونمایی از یک پروژه زیرساختی مشترک در زمینه توسعه شبکه خط آهن هستند و واشنگتن می‌خواهد خاورمیانه را از طریق خطوط دریایی و ریلی به هند متصل کند. این طرح نهایتا در 9 سپتامبر جاری در اجلاس سران گروه 20 که در کشور هند برگزار شده بود، اعلام شد که بازتاب زیادی در محافل و رسانه‌های جهان داشت.
این کریدور هند را از طریق امارات متحده عربی و مصر به اروپا وصل می‌کند. اما باید پرسید که چرا هند همسایه خود پاکستان را نادیده گرفته و تمایلی به استفاده از خط آهن ایران برای این کریدور ندارد؟ طبق معمول کارشناسان و خبرگزاری‌های دولتی نظیر فارس تقصیر را گردن آمریکا و اسرائیل می‌اندازند و این پروژه را به نوعی سیاسی‌کاری معرفی می‌کنند. فارغ از اینکه به چارچوب‌های داخلی اقتصاد نظر کنند.
شقاقی شهری در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: ایران برنامه مشخصی برای اقتصاد ندارد. همچنین به این دلیل که مدل اقتصادی ایران بر پایه نفت است و نتوانستیم از ظرفیت‌های غیرنفتی و ظرفیت‌های درون سرزمینی و برون سرزمینی و منطقه‌ای استفاده کنیم؛ در بسیاری از کریدورهای منطقه‌ای، ایران جایگاهی ندارد و کنار گذاشته شده است
ایران جایگاه خود را در اقتصاد جهانی مشخص نکرده است
عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی» تاکید کرد: ما هنوز در حوزه مسئله توسعه اقتصادی بلاتکلیفیم و یک برنامه مشخص برای اینکه جایگاه و وضعیت ما در منطقه کجا خواهد بود نداریم.
وحید شقاقی شهری افزود: ایران برنامه مشخصی برای اقتصاد ندارد. همچنین جایی برای اقتصاد ایران در منطقه و جهان معین نکرده است. وقتی هنوز جانمایی از اقتصاد ایران در منطقه انجام نداده‌ایم؛ از فرصت‌ها و ظرفیت‌های منطقه هم نمی‌توانیم بهره‌مند شویم.
او اظهار داشت: در اقتصاد ایران هیچ الگوی توسعه اقتصادی غیرنفتی وجود ندارد و چون مدل اقتصادی ایران بر پایه نفت است نتوانستیم از ظرفیت‌های غیرنفتی و ظرفیت‌های درون سرزمینی و برون سرزمینی و منطقه‌ای استفاده کنیم. به همین دلیل در بسیاری از کریدورهای منطقه‌ای، ایران جایگاهی ندارد و کنار گذاشته شده است.
این کارشناس اقتصادی به برنامه هفتم توسعه اشاره کرد و گفت: برنامه هفتم هیچ مدل اقتصاد دانش‌بنیان یا مدل اقتصادی غیرنفتی مبتنی به بهره‌وری ارائه نداده است و همچنان ادبیات اقتصادی این برنامه همانند پنجاه سال گذشته است. با مدل اقتصادی غیرنفتی جدید طراحی نشده و با ادبیات اقتصادی موج دوم و صنعتی، آن هم صنعتی غیررقابتی؛ واقعا نمی‌توانیم جانمایی جدیدی در اقتصاد و منطقه داشته باشیم.
شقاقی شهری خاطرنشان کرد: زمانی که نتوانید یک مدل اقتصادی نوین که یک مدل اقتصادی غیرنفتی و مبتنی بر دانایی و بهره‌وری است طراحی و اجرا کنید، شما را در جانمایی منطقه‌ای قرار نمی‌دهند. این مسائل آفت‌ها و ضعف‌هایی است که در اقتصادمان داریم.
تنظیم مدل اقتصادی نوین
بر رفع تحریم‌ها اولویت دارد
این استاد دانشگاه درباره نقش تحریم‌ها در عدم ایفای نقش ایران در پروژه‌های اقتصادی منطقه بیان کرد: تحریم‌ها بی‌شک سهم داشته اما ما هیچ مدل اقتصادی غیرنفتی نتوانسته‌ایم طراحی کنیم. وقتی یک مدل اقتصادی غیرنفتی طراحی شود رفع تحریم‌ها یکی از آن اقدامات مــی‌شــود. شقاقی شهری ادامه داد: یکی از محورهایی که برای بازآرایی مجدد جایگاه اقتـصادی می‌تواند تاثیرگذار باشد بهبود روابط منطقه‌ای و بین‌المللی است اما ما باید اول مشخص کنیم جایگاه ایران در منطقه کجا خواهد بود و بعد باید گفت مبتنی بر این جانمایی چه سیاست‌هایی اعمال شود. این سیاست‌ها می‌تواند در حوزه سیاست‌های رفع تحریمی و اقتصادی و غیره باشد.
برنامه هفتم توسعه هیچ مدل اقتصاد دانش‌بنیان یا مدل اقتصادی غیرنفتی مبتنی به بهره‌وری ارائه نداده است و همچنان ادبیات اقتصادی این برنامه همانند 50 سال گذشته است. با مدل اقتصادی غیرنفتی جدید طراحی نشده و با ادبیات اقتصادی موج دوم و صنعتی، آن هم صنعتی غیررقابتی؛ واقعا نمی‌توانیم جانمایی جدیدی در اقتصاد و منطقه داشته باشیم
او با تاکید بر اینکه رفع تحریم‌ها صرفا یکی از الزامات مدل جدید اقتصادی است، گفت: الزامات دیگر نیز وجود دارند که می‌توانند شامل بهبود روابط منطقه‌ای، جلب سرمایه خارجی، بازآرایی ساختار اقتصادی بر اساس مدل‌های جدید باشند.
کشورهای منطقه در حال حرکت به سمت موج سوم اقتصادی هستند
این استاد دانشگاه درباره اقتصاد کشورهای منطقه بیان کرد: در کشورهای منطقه سرمایه‌گذاری بسیاری برای موج سوم اقتصادی یعنی اقتصاد دانش‌بنیان انجام شده است و همچنین در حوزه مسیر اقتصاد جهانی که شامل کریدورهای مختلف اقتصادی می‌شود سرمایه‌گذاری و رایزنی انجام شده است که از فرصت‌های آینده بهره‌مند بشوند.
شقاقی شهری افزود: تلاش کشورهای منطقه این است که جایگاه خود را در منطقه و جهان تثبیت کنند. کشورهای جهان عرب همه تلاششان بر این است که یک مدل اقتصاد غیرنفتی برای 10 سال آینده پیاده کنند. محوریت این بحث با عربستان است.
او درباره این اصلاح اقتصادی عنوان کرد: طبیعتا این مدل اقتصاد غیرنفتی نیازمند بهره‌مندی از ظرفیت‌های حداکثری و فرصت‌های منطقه‌ای و جهانی است. لذا آنها در حوزه اقتصاد دانش‌بنیان، ورزش، گردشگری و دیگر محورهای رشد اقتصادی فعالیت می‌کنند و تمام تلاششان ارتقای تولید ناخالص داخلی است.
به گفته این کارشناس اقتصادی، در کشورهای دیگر همسایه مانند ترکیه هم چنین جانمایی در جهان انجام شده است. تلاش این کشور بر این است که در این جانمایی دهه پیش‌رو در حوزه مسائل انرژی و تجارت منطقه‌ای و جهانی برای خود جایگاهی پیدا کند.
شقاقی شهری در پایان درباره مقایسه ایران و کشورهای منطقه تاکید کرد: وقتی نظام ثروت قرن بیست و یکم درک نشده و هنوز اصرار به برقراری نظام ثروت موج دوم اقتصاد که مربوط به قرن گذشته است می‌شود، طبیعی است آن اقتصاد نمی‌تواند در موج سوم اقتصاد که در منطقه در حال شکل‌گیری است برای خود جایی باز کند.
با توجه به صحبت‌های این کارشناس اقتصادی باید گفت توجه به چارچوب داخلی اقتصاد و توجه به سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف می‌تواند بسترهایی را فراهم کند که ایران دوباره بتواند در پروژه‌های بین‌المللی نقش ایفا کند. بنابراین در این مسئله هم ضعف‌های داخلی اقتصاد و سیاستگذاری‌ها بسیار بیشتر از نقش مخرب تحریم‌ها بوده است و نمی‌توان مشکلات را صرفا به وجود این تحریم‌ها تقلیل داد.
دیدگاه تان را بنویسید