کسری صدهزار میلیارد تومانی بودجه ۹۸

امین قلعه‌ای

اوضاع صادرات نفت ایران نسبت به شش ماه نخست سال چندان مساعد نیست. خبرگزاری رویترز مدعی شده است که صادرات نفت ایران در دسامبر 2018 کمتر از یک میلیون بشکه در روز بوده است. این خبرگزاری درادامه پیش‌بینی کرده صادرات نفت ایران در ماه ژانویه در همین سطح باقی خواهد ماند. بر اساس برآوردهای کارشناسان حوزه نفت و صنعت حمل و نقل دریایی، صادرات نفت کشورمان که پیش ازاعلام تصمیم آمریکا به بازگرداندن تحریم‌ها در اردیبهشت ماه امسال به بالای دو و نیم میلیون بشکه در روز رسیده بود، درآبان ماه به زیر یک میلیون بشکه تنزل یافت که تقریبا معادل صادرات نفت پیش از دور قبلی تحریم‌ها و اجرایی شدن برجام بوده است. این همه در حالی است که آمریکا هنگام  اعمال تحریم‌های نفتی و بانکی علیه کشورمان در آبان ماه، هشت کشور خریدار عمده نفت ایران را به مدت شش ماه از تحریم نفتی معاف کرد و به آنها مجوز داد مقدار مشخصی نفت از ایران وارد کنند.انتظار می‌رفت این معافیت‌ها باعث افزایش نسبی فروش نفت شود اما در آذرماه، روند نزولی صادرات نفتی ایران ادامه داشت. برخی تحلیل‌گران بازار نفت معتقدند کاهش صادرات نفت ایران به‌‌رغم معافیت‌ها به ابهام در مکانیسم اجرای ‌آنها باز می‌گردد. رویترز در این باره می‌نویسد:«برخی شرکت‌های نفتی در کشورهای معاف از تحریم دلیل عدم استفاده از این معافیت را روشن نبودن جزئیات این معافیت دانسته‌اند. به عنوان مثال، تایوان گفته است که از خرید نفت از ایران به این دلیل خودداری کرده که مکانیزم پرداخت مشخص نبوده است. اعطای معافیت از سوی آمریکا شامل معافیت بانکی نمی‌شود و در نتیجه، نحوه نقل و انتقال پول حاصل از فروش نفت خریداری شده از ایران معلوم نیست.». 

واقعیت این است که در حال حاضر نفت فراوانی با قیمت مناسب در بازار وجود دارد. در چنین بازاری طبیعی است بسیاری از طرف‌های خرید نفت ایران ترجیح دهند به جای قرار دادن خود در معرض جرایم ناشی از تحریم‌های آمریکا، نیازشان را از دیگر عرضه‌کنندگان نفت تامین کنند

 بودجه 98 چقدر خوش‌بینانه است؟

«در جنگ نابرابر اقتصادی قرار گرفته‌ایم، شرایط برای حفظ بازار نفت ساده نیست اما برخی مسایل ما را سورپرایز کرده است.» این جمله بخشی ازاظهارنظر امیرحسین زمانی‌نیا، معاون امور بین‌الملل و بازرگانی وزارت نفت در مورد وضعیت صادرات نفت است. میزان صادرات نفت در اقتصاد ایران از آن رو واجد اهمیت است که درآمدهای نفتی همواره بخش عمده‌ای از بودجه را به خود اختصاص می‌دهد. علی رغم اظهارات خوش‌بینانه معاون وزیر نفت اما بسیاری از تحلیلگران اقتصادی معتقدند که برآوردهای درج شده در لایحه بودجه در مورد میزان فروش نفت در سال 98 خوش‌بینانه است. با توجه به محرمانه بودن اطلاعات فروش نفت ایران، به خصوص در دوران تحریم‌، تنها می‌توان به برآوردهایی که موسسه‌های مختلف از ردیابی کشتی‌های حامل نفت ایران به دست می‌دهند تکیه داشت. در این میان برآوردها مختلف هستند و اعدادی که از سوی موسسات مختلف ارائه می‌شود نیز لزوما شباهتی با یکدیگر ندارند و ممکن است تفاوت‌های آنها چشمگیر باشد. با این حال اگر میزان معافیت کشورهای خریدار نفت ایران را در نظر بگیریم، ایران می‌تواند با تکیه به این معافیت چیزی حدود یک میلیون بشکه در روز صادرات داشته باشد. پیش‌بینی موسسه FGE از میانگین صادرات روزانه نفت خام ایران در ژانویه و فوریه نیز در این محدوده قرار دارد. بر اساس پیش‌بینی این موسسه مشاور، ایران در ژانویه روزانه ۰۸۰/ ۱ میلیون بشکه و در فوریه نیز ۱۵۵/ ۱ میلیون بشکه در روز صادرات خواهد داشت. فراتر از اینها اما ایران می‌تواند با روش‌هایی مانند عرضه نفت در بورس انرژی تهران، یا فروش به برخی خریداران جدید، میزان صادرات روزانه نفت خام را در سطحی بیشتر حفظ کند. ایمان ناصری مدیر بخش مطالعات خاورمیانه موسسه FGE در این باره می‌گوید:« واقعیت این است که در حال حاضر نفت فراوانی با قیمت مناسب در بازار وجود دارد. در چنین بازاری طبیعی است بسیاری از طرف‌های خرید نفت ایران ترجیح دهند به جای قرار دادن خود در معرض جرایم ناشی از تحریم‌های آمریکا، نیازشان را از دیگر عرضه‌کنندگان نفت تامین کنند.» از سوی دیگر برخی تحلیل‌گران معتقدند که پیش‌بینی قیمت 54 دلاری برای هر بشکه نفت ایران با توجه به روند کاهشی قیمت و هم چنین تسهیلاتی که ایران با توجه به تحریم‌ها برای خریداران نفتی در نظر خواهد گرفت، غیر واقع بینانه است. 

مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی پیش‌بینی کرد که سال آینده ۶۶ هزار میلیارد تومان از درآمدهای نفتی و ۷ هزار میلیارد تومان از درآمدهای مالیاتی درنظر گرفته شده در لایحه بودجه ۹۸ محقق نخواهد شد

ضرورت  اصلاح بودجه در مجلس

مرکز پژوهش‌های مجلس دو روز پیش در گزارشی پیش بینی کرد سال آینده ۶۶ هزار میلیارد تومان از درآمدهای نفتی و ۷ هزار میلیارد تومان از درآمدهای مالیاتی درنظر گرفته شده در لایحه بودجه ۹۸ محقق نخواهد شد. بر اساس اعلام این مرکز وابستگی بودجه به نفت در لایحه بودجه سال ۱۳۹۸ معادل ۳۵ درصد بوده که نسبت به قانون بودجه سال ۱۳۹۷، رشد ۳ درصدی داشته است. در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده است: « میانگین قیمت نفت ایران در ۹ ماهه سال ۱۳۹۷ حدود ۶۵ دلار بوده است، اما با توجه به کاهش قیمت نفت در دو ماه اخیر به زیر ۵۵ دلار و احتمال تداوم همین روند در سه ماه منتهی به پایان سال پیش‌بینی می‌شود که قیمت نفت ایران در سال ۱۳۹۷ به میانگین حدود ۶۱ دلار برسد. بنابراین پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال ۱۳۹۷ حدود ۹۵۰ هزار میلیارد ریال درآمد از این محل وصول شود که حدودا ۹۵ درصد منابع پیش‌بینی شده در قانون بودجه ۱۳۹۷ خواهد بود.اما در مورد پیش‌بینی قیمت نفت اظهارنظرهای مختلفی وجود دارد از بودجه عربستان که ۸۰ دلار را برای نفت برنت پیش‌بینی کرده است تا آژانس اطلاعات انرژی آمریکا و بودجه روسیه که به ترتیب ۶۶ و ۴۲ دلار را برای نفت برنت پیش‌بینی کرده‌اند، این پیش‌بینی‌ها متفاوت است. بنابراین اگر میانه این پیش‌بینی‌ها را در نظر بگیریم، نفت برنت تقریباً ۶۳ دلار خواهد بود. قیمت نفت ایران حدود ۶ دلار از نفت برنت کمتر است و از طرف دیگر به دلیل اعمال برخی تخفیف‌ها به جهت تحریم، ۵۴ دلار برای پیش‌بینی قیمت هر بشکه نفت ایران منطقی به نظر میرسد.» در سومین بخش از این گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، «کسری بودجه بدون نفت» ضمن اشاره به اینکه کسری بودجه غیرنفتی عبارتست از تراز مالی (خالص دارایی‌های مالی) به‌علاوه کل ارزش منابع نفتی بودجه، آمده است: «عدم تکافوی درآمدهای دولت برای پوشش مصارف بودجه باعث ایجاد کسری بودجه می‌شود. به طور کلی، پوشش کمبود درآمدها از دو طریق قابل انجام است: یکی فروش دارایی‌ها و دیگری استقراض. در ادبیات بودجه، این منابع شامل واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای (عمدتاً شامل منابع نفتی) و نیز خالص واگذاری دارایی‌های مالی (خالص ایجاد بدهی جدید) است که مجموع آنها کسری بودجه را تشکیل می‌دهد.کسری بودجه بدون نفت در لایحه بودجه سال ۱۳۹۸ نسبت به قانون بودجه سال ۱۳۹۷ از افزایش ۲۶ درصدی برخوردار شده و از رقم ۱۳۳۳ هزار میلیارد ریال در قانون بودجه سال ۱۳۹۷ به ۱۶۸۵ هزار میلیارد ریال در لایحه بودجه سال ۱۳۹۸ افزایش یافته است. برای محاسبه رقم مذکور لازم است خالص دارایی‌های مالی (۲۶۰ هزار میلیارد ریال) را با منابع نفتی (۱۴۲۵ هزار میلیارد ریال) جمع کرد». حسین راغفر اقتصاددان در باره لزوم اصلاح بودجه سال 98 به توسعه ایرانی گفت:« بودجه 98 به سه دلیل خوش بینانه نوشته شده است.  دلیل اول محدودیت‌های فروش نفت، دوم قیمت پیش‌بینی شده برای نفت و سوم محدودیت انتقال منابع به داخل کشور. 

این بودجه قطعاً باید اصلاح شود.همین امروز قرار شده 15 هزار میلیارد تومان به خودروسازان داده شود. آیا این با واقعیت امروز اقتصاد ایران همخوانی دارد؟ متاسفانه در تصمیم‌گیری‌ها و نظام بودجه‌ریزی ملاحظات مربوط به شرایط اقتصادی با معیشت مردم وجود ندارد. دولت باید هزینه‌های خود را نظیر آنچه گفتیم یا هزینه لوله‌کشی گاز به برخی نقاط کشور که فاقد توجیه اقتصادی است و پیش بینی می‌شود آن هم در حدود 15 هزار میلیارد تومان است حذف کند. در همین دو فقره نزدیک به 30هزار میلیارد تومان که ده درصد بودجه است، بی‌جهت هزینه می‌شود.»