نتیجه قهری تحریم‌ها و خرج کردن از جیب نفت برای دیپلماسی؛
میادین مشترک را دودستی تقدیم همسایگان کردیم
باران زرین قلم
آذرماه سال گذشته بود که رئیس شرکت ملی نفت اعلام کرد تکلیف میادین مشترک نفتی و گازی روشن شد.
میادین مشترک نفتی و گازی بیش از آنکه اسباب خوشی و گشایش اقتصادی باشد، عامل رنج بهت‌آوری است که افکار عمومی ایران آن را با خود حمل میکنند. داستان این میادین قصه تلخ خواستن و نرسیدن است. در تمام سال‌های گذشته، خصوصا پس از پایان جنگ تحمیلی، دولت‌ها درصدد بودند نسبت به توسعه میادین نفتی اقدام کنند. ماجرا اما وقتی پیچیده شد که امریکا با تحریم سرمایه‌گذاری در صنعت نفت ایران بازی را به هم ریخت. با این همه در دوران فعالیت دولت اصلاحات در ایران قراردادهای نفتی و گازی در قالب بیع‌متقابل منعقد شد و پارس جنوبی نیز در همین دوران توسط شرکت‌های داخلی و خارجی توسعه یافت .
فریدون برکشلی، رئیس دفتر مرکز مطالعات بین‌المللی انرژی وین گفته است «از جیب نفت خرج کردیم تا همسایه‌ای از ما نرنجد». وی افزوده است: «در مقاطعی بحث و گفت‌وگو در مورد میادین مشترک نفتی با برخی همسایگان ممنوع بود. این نگرانی وجود داشت که همسایه‌ای از ما برنجد و به فلان قطعنامه علیه ما رای مثبت دهد. فکر نمی‌کنم که در منطقه خلیج‌فارس و خاورمیانه هیچ کشوری در حد ایران برای پیشبرد دیپلماسی خود به اندازه ایران از جیب نفت خرج کند، اما دیپلماسی به نفت مددی نمی‌رساند.»
با این حال اما هیچ‌گاه ایران نتوانست در رقابت با کشورهای همسایه گوی سبقت را برباید. از یک سو شمار بالای میادین مشترک نفتی و گازی ایران کار را دشوار می‌کرد و از سوی دیگر، تحریم‌های ایران و افزایش ریسک سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز ایران نسبت به کشورهای همسایه بر مصائب دامن می‌زد. حالا اما نزدیک به شش ماه از اعلام تعیین تکلیف میادین نفتی و گازی مشترک ایران می‌گذرد اما داستان هنوز همان داستان است به طوری که هدایت‌الله خادمی، نماینده اسبق مجلس و از مقامات پیشین نفتی در تازه‌ترین مصاحبه خود از باخت ایران در قبال کشورهای همسایه سخن می‌گوید.
تحریم نفتی با ایران چه کرد؟
ایران در سال 1397 با تحریم‌های شدید نفتی آمریکا روبرو شد. ماجرای نفت در ایران به حدی پیچیده شد که تولید و صادرات و ... در حوزه نفت نیز در زمره آمارهای محرمانه درآمد و در نتیجه نوعی عدم شفافیت بر این حوزه حاکم شد. در دولت سیزدهم حتی سرمایه‌گذاری‌های نفتی نیز محرمانه اعلام شد و مقامات نفتی و شخص وزیر به اعلام رقم کلی سرمایه‌گذاری بسنده کردند. نگاه به شرق ایران در بخش انرژی تا امروز نتوانسته است تغییری در منتاسبات انرژی ایران با کشورهای همسایه ایجاد کند. در شرایطی که همسایگان با دسترسی به تکنولوژی و سرمایه غربی در حال توسعه میادین مشترک هستند، ایران چراغ خاموش درصدد است کشورهای شرقی نظیر چین و روسیه را راضی به حضور در میادین نفتی خود کند. ایران که روزگاری دومین صادرکننده نفت اوپک محسوب می‌شد در تنگنای نفتی موقعیت خود را به رقبا واگذار کرد و حالا عراق در جایگاه دومین صادرکننده نفتی اوپک جا خوش کرده است .
حیان عبدالغنی، وزیر نفت عراق، در پایان سال گذشته میلادی در بیانیه‌ای گفته است: کل درآمد حاصل از صادرات نفت خام در سال ۲۰۲۲ بالغ بر ۱۱۵ میلیارد دلار بود. در طول سال میلادی گذشته عراق بیش از ۱.۲ میلیارد بشکه نفت خام صادر کرده که به طور متوسط معادل ۳.۳ میلیون بشکه در روز است.
صادرات نفت خام حدود ۹۰ درصد از درآمد عراق را تشکیل می‌دهد و این کشور در میان اعضای اوپک دومین صادرکننده بزرگ نفت است.
درآمد نفتی عربستان نیز رقمی حیرت‌اور است. طبق گزارش‌ها درآمد فروش آرامکو در سال ۲۰۲۲ بیش از ۵۳۵ میلیارد دلار بوده و این در حالیست که در سال ۲۰۲۱ این رقم روی عدد ۳۶۰ میلیارد دلار قرار داشت که رشدی بیش از ۴۸ درصد در یک سال اخیر را رقم زده است. جنگ بین روسیه و اوکراین و همچنین افزایش شدید قیمت نفت و سایر مشتقات نفتی به کام آرامکو تمام شد تا این شرکت بتواند رکورد سودآوری سال‌های اخیر خود را بشکند. اگر سایر درآمد‌های مربوط به فروش محصول را در نظر بگیریم کل درآمد آرامکو از مرز ۶۰۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ عبور کرده است.
قطر می‌تازد
چشم‌انداز آینده نیز چندان جذاب نیست وقتی وضعیت قراردادهای در حال انعقاد کشورهای همسایه مورد رصد قرار گیرد. در پایان اردیبهشت ماه بود که اعلام شد قطر در نظر دارد تا سه سال آینده با ۲۹ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری، ظرفیت تولید و صادرات گاز مایع از میدان مشترک با ایران را از ۷۷ میلیون تن کنونی به ۱۲۶ میلیون تن در سال برساند.
تاکنون «قطر انرژی» قراردادهای سرمایه‌گذاری مشترک با دو شرکت فرانسوی «توتال» و «تکنیپ»، همچنین شرکت آمریکایی «کونوکو فیلیپس» و شرکت هلندی-بریتانیایی «شل» را امضا کرده و در مجموع ۷۵ درصد سرمایه‌گذاری لازم برای توسعه میدان «گنبد شمالی» توسط شرکت‌های قطری و بقیه توسط این چهار شرکت غربی انجام خواهد شد. این بدان معنی است که قطر با دسترسی به پیشرفته‌ترین تکنولوژی های روز جهان درصدد است برداشت خود از میدان مشترک گازی با ایران را توسعه دهد. به‌عبارتی عدم دسترسی ایران به سرمایه و تکنولوژی روز می‌تواند ایران را در آینده نیز از سهم خود در این میدان محروم کند.
قطر با دسترسی به پیشرفته‌ترین تکنولوژی‌های روز جهان درصدد است برداشت خود از میدان مشترک گازی با ایران را توسعه دهد و تا سه سال آینده ظرفیت تولید و صادرات گاز مایع از این میدان را از ۷۷ میلیون تن کنونی به ۱۲۶ میلیون تن در سال برساند. به‌عبارتی عدم دسترسی ایران به سرمایه و تکنولوژی روز می‌تواند ایران را در آینده نیز از سهم خود در این میدان محروم کند
نکته اینجاست ایران در شمال و جنوب، بیش از ۲۸ میدان مشترک با همسایگان دارد. در اغلب این میادین مشکلاتی با همسایگان در خصوص میزان بهره برداری و سطح دسترسی داشته و نیاز به مذاکرات مستمر داشته است، اما به دلایل زیادی در این میادین ایران کمترین سهم را برد. شاید تنها خبر در دسترس و ملموس از وضعیت میادین مشترک اعلامی باشد که از سوی وزیر نفت صورت گرفته است. وی اردیبهشت ماه امسال گفت: «ظرفیت‌های خوبی در زمینه میادین نفتی، گازی و ظرفیت‌های پالایشگاهی و پتروشیمی خوبی داریم و موافقت شد در زمینه توسعه میادین مشترک نفتی و گازی بین ایران و عراق در بحث تبادل اطلاعات، اکتشاف و توسعه در قالب یکپارچه‌سازی انجام دهیم.»
البته روابط سیاسی ایران و عربستان نیز برقرار شده است و این امیدواری وجود دارد که در حوزه میادین مشترک مذاکراتی صورت گیرد . هر چند خبرهای خادمی در این بخش ناامیدکننده است. وی اعلام کرده: دو میدان فرزادA و فرزاد B دو میدان مستقر در ایران و مشترک با عربستان هستند که متأسفانه در سال‌های اخیر، هیچ کار خاصی روی آن‌ها انجام نگرفته است. اگرچه در گذشته، شرکت فلات قاره برای توسعه‌ی این میدان با شرکت‌های هندی، کانادایی و برخی کشورهای دیگر وارد مذاکره شده بود اما بعدها متوقف شد و تا امروز نیز وضعیت تغییری نکرده است. به گفته وی برداشت به اندازه‌ای بالاست که فشار گازی درآن منطقه کاهش و گاز به سمت عربستان مهاجرت کرده است.
او ادامه داد: با این کاهش شدید فشار گازی، میدان فرزادA دیگر برای ایران اقتصادی نیست. در واقع ما با سوء مدیریت، یک میدان گازی را دو دستی تقدیم عربستان کرده‌ایم.
با این حال مقامات دولتی امیدوارند برقراری روابط سیاسی بتواند به گشایشی در حوزه انرژی منجر شود. با این وجود پرسش مهم مبنی بر اینکه چگونه در شرایط تحریمی ایران می‌تواند به تکنولوژی روز و سرمایه خارجی دسترسی داشته باشد، بی‌پاسخ مانده است.
دیدگاه تان را بنویسید