فتح سنگر به سنگر بازارهای ایران

ایمان ربیعی

روسیه در تلاش است بازار گاز پاکستان را تصاحب کند، بازاری که سال‌های طولانی است ایران برای ورود به آن تلاش کرده است.

حالا می‌توان سیاست روسیه را فتح سنگر به سنگر بازارهای نفت دانست. بازارهایی که بودن آنها حتی در اختیار شرکایش را نیز برنمی‌تابد.

 روسیه از پس حمله به اوکراین با مشکلات متعددی روبرو شده است. تلاش اتحادیه اروپا و غرب برای حمله به بازارهای انرژی و منابع درآمدی روسیه در دستور کار قرار گرفت. بر این اساس تعیین سقف قیمتی و تلاش برای کاهش منابع درآمدی روسیه از حمله این اقدامات است. تحریم‌ها علیه روسیه همچنان در حال تشدید است. تعیین سقف قیمت نفت و فرآورده‌های نفتی مسکو از جمله جدیدترین تحریم‌های اعمالی علیه مسکو شناخته می‌شود در حوزه گاز نیز اتحادیه اروپا قصد دارد سقف قیمت خرید جدیدی تعیین کند. سقف قیمت تعیین‌شده برای نفت روسیه ۶۰ دلار، فرآورده‌های نفتی ۱۰۰ دلار و گاز ۱۸۰ یورو به ازای هر مگاوات ساعت (MWh) تعیین شده است.

اروپا تلاش کرد با اجرای طرح‌های ویژه ای نسبت به کاهش وابستگی خود به نفت و گاز روسیه اقدام کند و اتفاقا آسان شدن زمستان سخت بر اروپا و بی‌کارکرد ماندن این هشتک برای اردوگاه روسیه ثمره این اقدامات است .

 تلاش روسیه برای کاهش وابستگی به نفت روسیه البته اتفاق دیگری است که سبب شده روسیه به شرق بازگردد.

غرب دیگر امن نیست

بازارهای غربی حالا محل امنی برای روسیه نیستند و در نتیجه این کشور در تلاش است با تخفیف‌های ویژه مشتریان شرقی و آسیبی بیشتری برای نفت خود دست و پا کند.

بلومبرگ در تیرماه سال جاری بود که خبر داد: چین به مقصد مهمی برای نفت روسیه تبدیل شده است. نفت روسیه پس از حمله مسکو به اوکراین تحریم شده است و مسکو به دنبال حفظ جریان صادرات نفت پس از تهاجم ۲۴ فوریه به کشور همسایه خود است.

این تلاش روسیه منجر به افزایش رقابت با ایران در یکی از اندک بازارهای باقیمانده برای محموله‌های نفت خام این کشور شده است. مشتریان نفت ایران به دلیل تحریم‌های آمریکا به میزان قابل توجهی محدود شده‌اند.

این خبرگزاری البته گزارش دیگری نیز منتشر کرد که بر اساس آن نفتکش‌هایی که پیشتر به جابه‌جا کردن نفت ایران در میانه تحریم‌ها کمک می‌کردند اکنون نفت خام روسیه را حمل می‌کنند.

بلومبرگ به نقل از شرکت تحلیل امور کشتیرانی «وُرتکسا» نوشت که از آغاز بهار امسال ۱۱ فروند از نفتکش‌هایی که قبلا نفت ایران را حمل می‌کردند، اقدام به حمل نفت خام روسیه کرده‌اند.

تنها پای نفت در میان نیست

بازارهای نفت و نفتکش تنها بازارهایی نیستند که از سوی همسایه شمالی تهدید می‌شوند. اتفاقا روسیه برای کسب درآمد همه بازارهای ایران را در خطری نسبی قرار داده است.

 به عبارت دیگر بازار فولاد ایران نیز با خطر از دست رفتن روبروست تا جایی که عضو هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران گفته است بیش از هفتصد میلیون دلار صادرات فولاد را در چهار ماهه امسال از دست دادیم.

ایران در دهه نود، پس از تحریم‌های نفتی اروپا، بخش مهمی از حوزه عمل خود را در آسیا تعریف کرد؛ اما حالا با تنگنای شدیدی که روسیه نیز در آن نقش‌آفرینی می‌کند، روبروست. تنگنایی که می‌تواند درآمد اندک نفتی ایران در شرایط تحریمی را نیز با مشکلات عمده مواجه کند

دلیل از دست رفتن این بازار البته تخفیف‌های گسترده‌ای است که روسیه برای فروش و صادرات فولاد می‌دهد.

رقیب سنتی یا شریک سنتی

هر چند حالا چرخش ایران به سمت روسیه بیش از پیش در عرصه سیاست خارجی ایران آشکار شده است اما برخی معتقدند افزایش نزدیکی ایران و روسیه پس از سال 1384، سبب شده است ایران به نوعی خودخواسته از بازار جهانی گاز دور بماند.

 پیش از این دولت ایران طرح‌های تعددی را برای رساندن گاز خود به اروپا در دستور بررسی داشت اما این طرح‌ها هیچ‌گاه به نتیجه نرسید. سال 1393 بود که علی ماجدی معاون اسبق امور بین‌الملل وزارت نفت و از طرفداران صادرات گاز به اروپا به تیره شدن روابط ایران و روسی استناد کرد و تاکید داشت که این اتفاق خود می‌تواند عاملی برای افزایش شانس ایران برای صادرات گاز به اروپا باشد اما روزنامه کیهان همان زمان در مقاله‌ای با عنوان «آب به کدام آسیاب؟!» منتشر کرد و به آن دسته از مسئولان دولتی که در بحرانی شدن روابط غرب با روسیه، خواستار صادرات گاز ایران به اروپا شده بودند تاخت.

حسین شریعتمداری، در آن مقاله نوشت که قطع صادرات گاز روسیه به اروپا، «بیرون آمدن دست انتقام الهی از آستین روسیه» است.

حالا اما دیگر پای اروپا در میان نیست. اگر تا دیروز ایران درصدد نبود وارد میدان عمل روسیه در اروپا شود، امروز روسیه در تلاش است وارد بازار محدود ایران در شرق شود. اخباری در خصوص مذاکرات روسیه و پاکستان بر سر صادرات گاز همسایه شمالی ایران به همسایه شرقی منتشر شده است.

شهریور سال جاری هم محمدشهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان، و ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه؛ درباره ساخت یک خط لوله گازی مذاکراتی داشتند. به ثمر نشستن این گفتگو به معنای این است که بازار گاز پاکستان عملا به روسیه سپرده می‌شود.

این در حالی است که ایران پیش از روسیه برنامه صادرات به این کشور را داشت، اما طی اعلامی که مصدق مسعودملک، وزیر مشاور نفت و گاز پاکستان، داشت، این کشور دیگر تمایلی به پیشبرد طرح گازی با ایران ندارد! همچنین چندی پیش پوتین درباره پیگیری ارسال گاز از طریق دریای سیاه و تبدیل ترکیه به هاب گازی اروپا ابراز امیدواری کرد. ائتلاف‌های روسیه با کشورهای شرقی احتمال حذف ایران از بازار انرژی تقویت می‌کند. حال نه‌تنها دولتمردان تدبیری درباره به حاشیه رفتن کشور نمی‌کنند بلکه با خوش‌‌ خیالی همواره دایره همکاری خود را گسترده‌تر می‌کنند.

نتیجه چنین اتفاقاتی بلااثر شدن موقعیت ایران در آسیا، بازار سنتی دیرینه کشور است.

 ایران در دهه نود، پس از تحریم‌های نفتی اروپا، بخش مهمی از حوزه عمل خود را در آسیا تعریف کرد اما حالا با تنگنای شدیدی روبروست. تنگنایی که می‌تواند درآمد اندک نفتی ایران در شرایط تحریمی را نیز با مشکلات عمده مواجه کند. داستان ایران و روسیه حالا به نقطه مهمی رسیده است. نقطه‌ای که تلخی این رابطه را بیش از شیرینی از راه نرسیده در کام ایران خواهد نشاند.