آنچه در هفته گذشته اتفاق افتاد؛
اوپک در دوراهی مرگ و زندگی
امین قلعه‌ای
یکصد و هفتادو پنجمین نشست سازمان کشورهای تولید کننده نفت، اوپک از روز پنجشنبه پانزدهم آذرماه در شرایطی منحصر به فرد آغاز به کارکرد. قیمت نفت در بازارهای جهانی در فاصله نشست ۱۷۴ تا ۱۷۵ اوپک بیش از ۲۵ دلار برای هر بشکه کاهش یافت .عربستان، امارات و عراق در کنار روسیه در این فاصله تولید خود را بیش از یک میلیون بشکه در روز افزایش دادند و این خود به عاملی برای افزایش عرضه نفت در بازارهای جهانی تبدیل و فروکش کردن قیمت ها تبدیل شد. افزایشی که به عقیده اکثر کارشناسان نه با انگیزه‌های صرفاً اقتصادی که بیشتر به قصد همراهی با تحریم‌های یک جانبه آمریکا علیه ایران انجام پذیرفت. حسین کاظم پور اردبیلی نماینده ایران در اوپک پیش از آغاز به کار اجلاس در گفت و گو با پلاتس گفته بود که شانس زیادی برای دستیابی به توافق میان کشورهای عضو در این اجلاس قائل نیست. او در ان باره به پلاتس گفت:« تنش‌ها و اختلافاتی میان اعضای اوپک وجود دارد و تعدادی از اعضا در مورد افزایش عرضه دولت‌های دارای میزان تولید بالا در ماه‌های اخیر، ناخشنود هستند.». بیان این سخنان از سوی عضو ارشد هیات نمایندگی ایران در اوپک در حالی اتفاق افتاد که برخی تحلیلگران هنوز به کارآمدی توافق سال 2016 تحت عنوان توافق فریز نفتی امیدوار بودند. کاظم پور اردبیلی در این مورد نیز به پلاتس گفت:«به نظر می‌رسد توافق کاهش تولید، تمدید نخواهد شد. تعدادی از اعضا نیز تمایلی به پیوستن به این طرح ندارند و در شرایط کنونی، تمدید طرح فریز نفتی، فاقد موضوعیت است.»
چه کشوری باید تولید را کاهش دهد؟
کاهش تولید نفت اصلی‌ترین دستور کار اجلاس 175 اوپک محسوب می‌شود. کاهش شدید بهای نفت در پی افزایش عرضه از سوی کشورهای عضو توافق فریز نفتی اوپک پلاس، افزایش بی‌سابقه نفت در ایالات متحده و پیش‌بینی‌ها در مورد کاهش رشد اقتصادی جهان در سال 2019 از جمله عوامل اصلی کاهش شدید بهای نفت در یک ماه اخیر محسوب می‌شود. کاهشی که به گفته کارشناسان با ادامه روند کنونی عرضه به تکرار بحران سال 2014 در بازارهای جهانی نفت منجر خواهد شد. آخرین اخبار از دور نخست اجلاس اوپک حاکی از آن است که اعضا بر سر کاش یک میلیون تا یک میلیون پانصدهزار بشکه‌ای عرضه نفت به توافق رسیده‌اند اما موضوع اصلی تعیین سهمیه کشورها در کاهش تولید است. ایران به عنوان یکی از کشورهای عضو به دلیل تحریم‌های یکجانبه آمریکا معتقد است که باید از طرح کاهش تولید مستثنی شود. وزیر نفت در گفت وگو با شبکه سی‌ان‌بی‌سی آمریکا اظهار کرد: «کاهش تولید نفت و مشارکت در کاهش تولید جدید، خط قرمز ایران است. در ماه‌های اخیر ایران نفت بیشتری تولید نکرده و وظیفه ایران نیست که این وضعیت را مدیریت کند.» از سوی دیگر کشورهای عضو نگران رفتار روسیه در قبال بازارهای نفت هم هستند. اویل پرایس در این باره نوشت:«دولت روسیه با ایجاد آمادگی در برابر شوک‌های خارجی، اقتصاد خود را در برابر نوسانات قیمت نفت در سال 2019 میلادی مقاوم کرده است.اکنون روس‌ها پیام‌های متفاوتی را در مورد موضع خود درباره بازار نفت و پیوستن به طرح کاهش تولید منتشر کرده‌اند. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه در هفته گذشته اعلام کرد روسیه با اوپک همکاری خواهد کرد، اما تاکنون وی در مورد پیوستن کشورش به طرح کاهش تولید حاضر به اعلام نظر روشنی نشده است.» تولید نفت روسیه در ماه گذشته 11.369 میلیون بشکه در روز بوده که نسبت به تولید ماه اکتبر (11.41 میلیون بشکه در روز) اندکی کاهش داشته است. بلومبرگ پنجشنبه و به نقل از یکی نمایندگان عضو اوپک نوشته بود: «روسیه از مدت‌ها پیش مخالفت خود را با کاهش زیاد تولید اعلام کرده است.عربستان سعودی،رهبر غیررسمی اوپک اعلام کرده که حاضر نیست همه فشار کاهش تولید را بر دوش خود قرار دهد. در گفت‌وگوهای خصوصی، هیات‌های حاضر در نشست از اتفاق نظر کشورها و روسیه در مورد لزوم کاهش یک میلیون بشکه‌ای تولید سخن می‌گویند.» در همین حال اخبار دریافتی از وین تا لحظه تنظیم این گزارش از حضور فعال وزیر انرژی روسیه در اجلاس و برگزاری جلسات دوجانبه میان او با وزاری نفت ایران و عربستان حکایت دارد.
عربستان به غیر از ایران دغدغه‌های دیگری هم دارد. اقتصاد عربستان به‌شدت به درآمدهای نفتی وابسته است و این کشور برای جلوگیری از کسری بودجه و بحران اقتصادی چاره‌ای جز حفظ قیمت نفت ندارد
عربستان بر دوراهی اقتصاد و سیاست
علاوه بر روسیه عربستان به عنوان یکی از اصلی‌ترین تامین کنندگان نفت در بازارهای جهانی این روزها بر سر یک دوراهی بزرگ قرار گرفته است. انتشار اخبار مربوط به ملاقات مسئول میز اقدام ایران با وزیر انرژی عربستان در آستانه اجلاس اوپک به خوبی نشان داد که ترامپ و همراهنش در کاخ سفید این کشور را به بهانه حفظ کارآمدی تحریم‌ها علیه ایران تحت فشار قرار داده‌اند. از سوی دیگر اما عربستان به غیر از ایران دغدغه‌های دیگری هم دارد. اقتصاد عربستان به شدت و به درآمدهای نفتی وابسته است و این کشور برای جلوگیری از کسری بودجه و بحران اقتصادی چاره‌ای جز حفظ قیمت نفت ندارد. آمریکا درباره هرگونه کاهش تولیدی که از سوی اعضای اوپک موافقت شود نگران بوده و از این واهمه دارد که این اقدام به همراه تحریم‌ها علیه ایران، عرضه را محدود کرده و باعث افزایش قیمت‌های جهانی نفت و آسیب دیدن مصرف کنندگان آمریکایی شود. دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، با نشان دادن نگرانی شدید خود برایان هوک، نماینده امور ایران در وزارت خارجه آمریکا را روز چهارشنبه برای گفت وگو با خالد الفالح به وین فرستاد. ایران از حضور هوک در وین خشنود نبود و زنگنه در این باره واکنش نشان داد. وی گفت: اگر برایان هوک برای درخواست عضویت آمریکا در اوپک به وین آمده است و این دلیل دیدار وی با اعضای اوپک است، درخواستش باید بررسی شود اما اگر این‌طور نیست، یک رویکرد غیرحرفه‌ای و مداخله‌جویانه داشته است. اوپک یک سازمان مستقل است و بخشی از وزارت انرژی آمریکا نیست که از واشنگتن دستور بگیرد. در همین حال خالد فالح وزیر انرژی عربستان در اظهار نظری درباره توافق کاهش تولید به رسانه‌ها گفت:« هم‌اکنون دستور کار ما توافق بر سر کاهشی میان ۵۰۰ هزار تا یک میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه است، اما فارغ از نتیجه، همه تلاش ما متمرکز بر برقراری تعادل میان عرضه و تقاضا خواهد بود. به این ترتیب می‌توانیم اطمینان یابیم که بازار به شرایط افزایش سطح ذخیره‌سازی نفت خام برنمی‌گردد.» الفالح در پاسخ به این سوال که آیا برایان هوک درخواست رئیس جمهوری آمریکا مبنی بر عدم کاهش عرضه را مطرح کرد، گفت: فرستاده آمریکا در جایگاهی نیست که بتواند موضوعی را به ما دیکته کند. سیاست ما مبنی بر کاهش عرضه نه تنها به نفع پادشاهی عربستان، بلکه به نفع تمامی مشارکتکنندهها خواهد بود.وزیر انرژی، صنایع و منابع معدنی عربستان در پاسخ به این سوال که آیا نگران هشدارهای آقای ترامپ مبنی بر عدم کاهش تولید نیستید، تصریح کرد: آقای ترامپ برای مصرف‌کنندگان آمریکایی صحبت می‌کند و با توجه به این‌که ایالات متحده بزرگ‌ترین مصرف‌کننده نفت است و تقریبا ۲۰ درصد نفت جهان در این کشور مصرف می‌شود، مصرف‌کننده‌های آمریکایی مانند مصرف‌کننده‌های فرانسوی یا هندی به دنبال انرژی با قیمت ارزان‌تر هستند. بنابراین این حق آمریکاست که به دنبال انرژی ارزان برای شهروندان آمریکایی باشد. اما در نهایت آنچه اتفاق خواهد افتاد در مسیر برقراری تعادل بین عرضه و تقاضا خواهد بود.»
وزرای نفت کشورهای عضو سازمان تولیدکنندگان نفت در حالی پای به یکصد و هفتاد و پنجمین اجلاس این سازمان گذاشتند که به نظر می‌رسد این سازمان به لحاظ همبستگی و انسجام در ضعیف‌ترین موقعیت خود از بدو تاسیس تاکنون قرار گرفته است
آیا اوپک در آستانه فروپاشی است؟
وزرای نفت کشورهای عضو سازمان تولیدکنندگان نفت در حالی پای به یکصد و هفتاد و پنجمین اجلاس این سازمان گذاشتند که به نظر می‌رسد این سازمان به لحاظ همبستگی و انسجام در ضعیف‌ترین موقعیت خود از بدو تاسیس تاکنون قرار گرفته است. سایه سنگین انگیزه‌های سیاسی برخی اعضا در بازار نفت از یک سو و ورود قدرتمند سایر تولیدکنندگان غیر عضو نظیر روسیه به عرصه تصمیم‌گیری برای بازار نفت، جایگاه این سازمان در اقتصاد جهانی را متزلزل‌تر از هر زمان دیگری کرده است. آنچنان که قطر به عنوان اولین کشور عربی عضو سازمان، امروز انگیزه لازم برای ادامه همکاری با آن را از دست داده و تصمیم به خروج گرفته است. در همین حال تحلیلگران معتقدند که در چند ماه گذشته عراق بهترین عملکرد را در بین سایر اعضای عضو اوپک داشته و اگر محدودیت‌های شدیدی درمورد کاهش تولید وضع شود، این کشورنیز ممکن است اوپک خارج شود. عراق دومین کشور بزرگ تولیدکننده نفت از 15 عضو اوپک است که به دلیل جنگ‌ها و تحریم‌های زیادی که پشت سر گذاشته امکانات و زیرساخت‌های کم و محدودی دارد. به گفته آژانس بین المللی انرژی، بیش از 90 درصد درآمد دولت عراق از نفت است. مایکل کوهن، سرپرست تحقیقات بازار انرژی در بانک بارکلیز گفت: «از نظر من عراق تنها کشور عضو اوپک است که در طول شش تا 8 ماه گذشته بهترین عملکرد را داشته است.» وی اضافه کرد: «عراق معمولا از اهداف خود خارج شده است بنابراین اگر محدودیت‌های شدیدی برای کاهش تولید وضع شود، ممکن است باعث شود که این کشور از اوپک خارج شود.» کوهن همچنین در صحبت‌های خود به سفر دو ماه گذشته وزیر نفت عربستان، خالد الفالح به عراق اشاره کرد و گفت:«ما درمورد ماهیت گفت‌وگوهای صورت گرفته کنجکاو نیستیم اما قطعا نگرانی‌های زیادی درمورد حفظ عراق در اوپک و صحبت‌های پیش آمده وجود دارد.» در همین حال اما موضع رسمی ایران در قبال سازمان حفظ و تقویت آن است. وزیر نفت ایران در حاشیه اجلاس اوپک در حاشیه اجلاس وین گفت:« ایران از بنیانگذاران اوپک است و از این سازمان خارج نمی‌شود.» . فارغ از پیش بینی‌ها در مورد آینده اوپک، دستیابی به توافق کاهش تولید به منظور جلوگیری از بحران در بازارهای نفت مهم‌ترین سنگ محک برای ارزیابی میزان کارآمدی این سازمان محسوب می‌شود. رویترز دیروز از افت قیمت نفت به دلیل تاخیر در تصمیم‌گیری از سوی اعضای اوپک خبر داد و نوشت: «قیمت شاخص نفت خام برنت دیروز با یک دلار و ۵۰ سنت کاهش به ۶۰ دلار و شش سنت رسید و قیمت شاخص دبلیو تی آی آمریکا با یک دلار و ۴۰ سنت کاهش به ۵۱ دلار و ۴۹ سنت رسید.پس از آنکه اوپک و متحدانش نشست‌های خود را بدون اعلام تصمیمی برای کاهش تولید نفت پایان دادند و برای ادامه بحث‌ها در روز جمعه (۱۶ آذر) آماده شدند، قیمت نفت حدود سه درصد کاهش یافت.خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان اعلام کرد اوپک برای تصمیم‌گیری درباره کاهش تولید نفت، به همکاری روسیه نیاز دارد و همچنین اعلام کرد تصمیم‌گیری درباره این مسئله در روز جمعه محتمل است.»
دیدگاه تان را بنویسید