کابوس نفتی ایران درحال تعبیر است

زهرا علی‌اکبری

 کابوس به حقیقت پیوسته است. حالا ایران با اتفاقاتی واقعی پس از پیچیدن خبر احتمال تحریم نفتی روسیه و افزایش ریسک فروش نفت از سوی این کشور، روبروست و تحت تاثیر این اتفاقات قیمت فروش نفت ایران به چین کاهش یافته است.

 بسیاری از کارشناسان این خطر بزرگ را مطرح می‌کنند که تداوم این وضعیت می‌تواند منجر به از دست رفتن بازارهای تحریمی ایران شود. خصوصا در شرایطی که اقتصاد ایران با بحران‎های بسیار جدی روبروست و بحران دیرپای تورم نیز از سال 1397 در حال قدرت‎نمایی است.

 در چنین شرایطی از دست رفتن بازارهای تحریمی می‎تواند منجر به از دست رفتن بخش مهمی از درآمدهای نفتی شود که اتفاقا دولت سیزدهم مانوری جدی  بر روی آن دارد.  تا به حال وزیر نفت بارها بر افزایش دو و نیم تا سه برابری درآمدهای نفتی ایران مانور داده است.

 این موضوع البته واقعیت دارد اما مهم اینجاست که این رشد درآمد نه به واسطه افزایش حجم صادرات که به دلیل رشد قیمت نفت محقق شده است. این موضوعی است که سید حمید حسینی، عضو اتاق بازرگانی و فعال اقتصادی در سخنانش بدان اشاره و تاکید کرده است افزایش قیمت نفت در بازارهای جهانی عامل مهم رشد درآمدهای نفتی در کشور بوده است.

در جدیدترین اتفاق، اوپک از رشد ۷۷ درصدی درآمد نفتی این سازمان در سال ۲۰۲۱ خبر داد و اعلام کرد ایران نیز در این سال بیش از ۲۵ میلیارد دلار درآمد از محل صادرات نفت کسب کرده است.

حتی در گزارش اوپک نیز تاکید شده است که تنها ایران با رشد سه برابری درآمد نفتی روبرو نیست. سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام در گزارش سالیانه خود از درآمد ۵۶۰ میلیارد دلاری این سازمان از فروش نفت در سال ۲۰۲۱ خبر داد که این رقم نسبت به سال قبل از آن ۷۷ درصد افزایش یافته است.

صادرات روسیه به چین در ماه مه افزایش یافت و این کشور از عربستان سعودی به عنوان بزرگترین صادرکننده نفت به چین سبقت گرفت. در حالی که ایران قیمت فروش نفت به چین را برای حفظ توان رقابتی، کاهش داده است اما جریان صادرات نفت ایران به چین همچنان قوی مانده که احتمالا تا حدودی به دلیل تقاضای رو به رشد پس از تسهیل قرنطینه‌های کووید در این کشور است

درآمد ۱۳ عضو اوپک از صادرات نفت در سال پیش از آن ۳۱۷ میلیارد دلار اعلام شده بود. این آمار صحت گفته‌های حمید حسینی را اثبات می‌کند.

رقابت نابرابر  با شریک استراتژیک

بلومبرگ در گزارشی حالا کابوس کارشناسان و فعالان اقتصادی ایرانی را تعبیر و اعلام کرده است: ایران برای رقابت با روسیه در بازار چین، قیمت فروش نفت خود را کاهش داده است.

چین پس از تحریم‌های غربی علیه مسکو بر سر جنگ در اوکراین، به مقصد مهم نفت روسیه تبدیل شده است. تغییر جریان نفت روسیه به چین، رقابت با ایران را در یکی از بازارهای مهم برای نفت این کشور، افزایش داده است. صادرات روسیه به چین در ماه مه افزایش یافت و این کشور از عربستان سعودی به عنوان بزرگترین صادرکننده نفت به چین سبقت گرفت. در حالی که ایران قیمت فروش نفت به چین را برای حفظ توان رقابتی، کاهش داده است اما جریان صادرات نفت ایران به چین همچنان قوی مانده که احتمالا تا حدودی به دلیل تقاضای رو به رشد پس از تسهیل قرنطینه‌های کووید در این کشور است.

واندانا هری، موسس شرکت واندا اینسایتس در سنگاپور در این باره گفت: تنها رقابت میان نفت ایرانی و روسی ممکن است به چین ختم شود که کاملا به سود پکن خواهد بود. این مسئله تولیدکنندگان خلیج فارس که شاهد تصرف بازارهای ارزشمند توسط نفت به شدت ارزان هستند را ناخشنود خواهد کرد. آمار رسمی چین تنها سه ماه واردات نفت از ایران از اواخر سال ۲۰۲۰ را نشان می دهد که شامل ژانویه و مه سال ۲۰۲۲ است اما آمارهای منابع دیگر جریان پایدار واردات نفت از ایران به چین را نشان می دهد. طبق آمار شرکت تحقیقاتی کپلر، واردات پس از افت اندک در آوریل، در ماههای مه و ژوئن، بیش از ۷۰۰ هزار بشکه در روز بوده است. شرکت مشاوره FGE  می‌گوید نفت اورال روسیه تا حدودی بازار چین را تصرف کرده است.

به گفته معامله گران، نفت ایران حدود ۱۰ دلار در هر بشکه پایینتر از قیمت نفت برنت، قیمت‌گذاری شده است تا با محموله‌های نفت اورال که قرار است در اوت به چین تحویل داده شوند، برابری کند. پیش از جنگ در اوکراین، نفت ایران با چهار تا پنج دلار تخفیف در هر بشکه عرضه می‌شد. گریدهای نفت سبک ایران و نفت سنگین ایران با نفت اورال قابل مقایسه هستند.

پالایشگاههای خصوصی چین، خریداران بزرگ نفت روسیه و ایران هستند و عرضه ارزان مهم است تنها این پالایشگاه‌ها با مقرراتی که پیرامون صادرات سوخت‌ها وجود دارد، برخلاف پالایشگاههای دولتی، محدودیت دارند و سهمیه برای صادرات سوخت‌ها به بازارهای خارجی که قیمتها به دلیل کمبود عرضه افزایش پیدا کرده است، ندارند. در عوض، این پالایشگاهها بازار داخلی را تامین می‌کنند و در ماه‌های اخیر که قرنطینههایی برای مقابله با شیوع کووید اجرا شده است، ضرر کرده‌اند.

به گفته معامله‌گران، نفت اسپو (ESPO) که کیفیت بالا و سولفور کمی دارد و از بندر کازمینو در شرق روسیه صادر می‌شود، گرانتر از نفت ایران است اما در مقایسه با نفت خاورمیانه، همچنان ارزانتر محسوب می‌شود. تمایل چین برای خرید نفت ارزان بدون توجه به مبدا آن، عرضه از سوی صادرکنندگان دیگر را محدود کرده است. طبق گزارش کپلر، نفت غرب آفریقا به خصوص نفت آنگولا، گابن و جمهوری دموکراتیک کنگو شدیدترین آسیب را از این موضوع دیده است.

چه باید کرد؟

به نظر می‎رسد ایران بیش از آنچه لازم است، به روسیه اطمینان کرده است. مهرداد عمادی، مشاور اقتصادی اتحادیه اروپا در سخنانی که هیچ‌گاه تکذیب نشد، اعلام کرد ایران در سه دهه اخیر خودخواسته از بازار جهانی گاز کنار ماند و این اقدام را چراغ سبزی به روسیه دانست. حالا در بحران پیش آمده برای روسیه، این قطر است که خود را مهیای بهره‎گیری از موقعیت تازه در بازارهای جهانی گاز می‎کند و تکیه‌اش نیز به مخزن مشترکی است که با ایران داراست. ایرانی که با داشتن یکی از بزرگترین ذخایر گازی جهان، حضوری در عرصه جهانی گاز ندارد.

 از سوی دیگر باید در نظر داشت که حالا روسیه در حال تنگ کردن بازار جهانی نفت برای ایران است، اتفاقی که می‌تواند منجر به از دست رفتن موقعیت ژئوپلیتیک ایران در بازار نفت کشورهای خاص شود .  شاید استفاده از فرصت مذاکرات برای حل بحران‌های کنونی با غرب بتواند اندکی از مشکلات را برطرف کند، باید دید ایران در روزهای اتی کدام سو را خواهد گرفت.