فرصت‌های «بلاک‌چین» برای ایران

امین قلعه‌ای

 «بدون شک فناوری بلاک‌چین در چند سال آینده‌ تحولاتی عظیم و زیرساختی در پیکره ارتباطات و نظام مالی و اقتصادی، اینترنت اشیاء و سایر حوزه‌ها ایجاد خواهد کرد و باید برای همگام شدن با این فناوری ساختارهای کشور با تغییرات منطبق شود که در غیر این صورت در حوزه فناوری عقب ماندگی خواهیم داشت.» این جملات بخشی از اظهارات  محمد جواد جهرمی وزیر ارتباط در خصوص فناور بلاکچین است. این اظهارات از سوی وزیر ارتباطات در حالی بیان می‌شود که در پی آغاز دور جدید تحریم‌های آمریکا علیه ایران و برخی اقدامات یکجانبه دیگر این کشور در حوزه روابط بین المل بسیاری از کشورها نظیر روسیه و چین نیز به دنبال استفاده از این راهکار برای دور زدن تحریم‌ها هستد.

بلاک‌چین چیست؟

بلاک چین (Blockchain) از دو کلمه Block (بلوک) و Chain (زنجیره) ایجاد شده است.این فناوری در حقیقت زنجیره‌ای از بلوک‌هاست. بلاک چین یک نوع سیستم ثبت اطلاعات و گزارش است. تفاوت آن با سیستم‌های دیگر این است که اطلاعات ذخیره شده روی این نوع سیستم، میان همه اعضای شبکه به اشتراک گذاشته می‌شوند و با استفاده از رمزنگاری امکان حذف و دستکاری اطلاعات ثبت شده تقریبا غیرممکن است. وزیر ارتباطات در مورد بلاک چین می‌گوید:«  یکی از مسائل مهم تحول نظام‌های پرداخت جهان و ایران گسترش و استفاده از ارزهای رمزنگار است که همین مسئله توجه بانک مرکزی و نظام بانکی کشور را به خود جلب کرد و دستاورد آن پیشرفت و مطالعات مناسب است؛ باید بدانیم که بیت کوین همه کارکرد رمز ارزها و فناوری بلاک‌چین نیست و باید موضوع ارزهای رمزنگار و بلاک چین را به صورت جدی پیگیری کرد.» اشاره وزیر ارتباطات به مضوع فناوری بلاک‌چین و لزوم استفاده از آن در حوزه پرداخت‌های الکترونیکی به خوبی نشان می‌دهد که دولت متوجه ضرورت توجه به پیشرفت‌های الکترونیکی در حوزه نظام‌های پرداخت شده است. آذری جهرمی در خصوص تحول نظام بانکی اظهار داشت: «نظام بانکداری الکترونیکی کشور ما تا به امروز بر اساس خدمات ابری بوده و تغییر زیرساخت‌های بانکی ما با استفاده از فناوری بلاک‌چین و کاربردهای متعدد و بی‌نظیر آن می‌تواند نظام بانکداری ایران را متحول کند و با استفاده از زیرساخت‌های نوین به سوی بانکداری دیجیتال گام برداشت.»

بانکداری بر اساس بلاک چین چگونه است؟

بانکداری الکترونیکی نخستین بار در سال ۱۹۱۸ در بانک‌های «فدرال رزرو» آمریکا و از طریق تلگراف مورد استفاده قرار گرفت، این مجموعه بانک‌ها عملیات پرداخت و انتقال را از راه دور و از طریق تلگراف انجام می‌دادند. در حدود ۲۰ سال بعد نیز نخستین دستگاه‌های خودپرداز پول در بانک «کمیکال» در شهر نیویورک مورد استفاده قرار گرفت که به صورت آفلاین به ارائه‌ خدمات می‌پرداخت. در حال حاضر اما مفهوم بانکداری الکترونیکی بسیار پیچیده‌تر از قبل شده است. امروزه بانکداری الکترونیکی قادر به ارائه‌ تقریبا همه خدمات مربوط به امور مالی در بانک‌ها بدون نیاز به حضور فیزیکی یا زمانی بانک است.ورود پارادایم دیجیتالی به بانکداری کشور باعث شده تا مفاهیمی مانند بانکداری مدرن و دیجیتال خلق شود که این اتفاق جدید باعث حرکت هرچه بیشتر بانک‌ها به سمت فناوری‌های دانشی و درنهایت تحقق بانکداری دیجیتالی خواهد شد. یکی از نتایج و تجلیات بانکداری الکترونیک در حوزه بانکداری باز است. در سال ۱۳۹۷ شاهد اتفاقات پررنگی در حوزه تعاملات بین بانک‌های بزرگ و شرکت‌های کوچک در امر خدمات‌رسانی خواهیم بود. همچنین در بانکداری دیجیتالی دیگر وظیفه توسعه محصول و خدمات از بانک‌ها به شرکت‌ها و استارت‌آپ‌های کوچک منتقل خواهد شد. سال جدید آنقدر شتاب تغییرات محیط بالا خواهد بود که بانک‌ها ناگزیر خواهند شد با استفاده از فین‌تک‌ها به عنوان رابط‌های خدمات خود استفاده کنند. اقعیت این است که هزینه پرداخت‌ها و تراکنش‌های الکترونیکی زیان‌دهی شدیدی برای بانک‌ها به وجود آورده است. بانک‌ها دیگر آن بانک‌های سابق با حاشیه سود بالا نیستند که بتوانند هزینه‌های این تراکنش‌های الکترونیکی را از طریق سود بالای خود تضمین کنند. حداقل باید هزینه این خدمات به گونه‌ای طراحی شود تا بتواند با هزینه‌های بانک‌ها سربه‌سر بشود. در سال گذشته بانکداری الکترونیکی علاوه بر گسترش خدمات خود برای ارتباط بیشتر با مشتریان همچنین با پدیده‌ای تازه در حوزه ارزهای دیجیتال رو به رو شد. بیت کوین که یک نوع ارز دیجیتال مبتنی بر فناوری بلاک چین بود، توانست بسیاری از بازارهای مالی را در جهان درنوردد؛ پیش‌بینی می‌شود این ارزهای مجازی همچنان جدی‌ترین اتفاق در حوزه بانکداری الکترونیک در سال جدید باشد. بلاکچین می‌تواند بسیاری از مشکلاتی که امروزه بانک‌ها و سازمان‌های مالی با آن مواجه هستند را حل کند. این تکنولوژی ویژگی‌های جالبی دارد که آن را بسیار جذاب می‌نماید. بلاکچین سطح امنیت بالایی را در ذخیره و انتقال اطلاعات فراهم می‌کند، دارای یک زیرساخت شبکه متمرکز و شفاف است، غیر متمرکز است و همچنین هزینه‌های عملیات بسیار پایینی دارد. این ویژگی‌های قابل توجه، بلاکچین را به راه‌حلی پُر تقاضا و موثر تبدیل کرده است؛ حتی در محیط سخت گیرانه و محتاطانه صنعت بانکداری.اکثر موسسات مالی و اعتباری بسیاری از فعالیت‌های خود را توسط شرکت‌های واسطه‌گر انجام می‌دهند. مشارکت آنها خدمات این موسسات را بسیار گران‌تر می‌کند. پیاده‌سازی تکنولوژی بلاکچین این واسطه‌گران غیر ضروری را حذف می‌کند و به مشتریان و بانک‌ها خدمات ارزانتری ارائه می‌دهد. همانطور که از نمودار بالا بر می‌آید، بانک‌ها در تطابق با تکنولوژی Blockchain فعال‌تر از سایر موسسات عمل می‌کنند.

بانک ها بلاک‌چین را  آزمایش و اجرامی‌کنند

اداره پردازش داده‌های اعتباری، که وابسته به انجمن بانک لهستان است، تاریخچه اعتبار حدود ۱۵۰ میلیون از مردم اروپا را ثبت می‌کند. شرکت فینتک بریتانیایی Billon Group که سال گذشته یک میلیون یورو جهت سرمایه‌گذاری در اروپا دریافت کرده بود، یک سیستم مبتنی بر بلاکچین راه اندازی کرد که توسط آن می‌تواند اطلاعات مربوط به مشتریان را پردازش کند. مدیریت این اداره معتقد است که راه حل زنجیره بلوک مطابق با الزامات قانونی و مقررات حفاظت از داده‌هاست و در عین حال نیازهای صنعت نیز برآورده شده و بهره‌وری افزایش پیدا کرده است.محصولی که Billon Group ارائه می‌دهد در حال حاضر توسط هشت بانک اصلی لهستان مورد آزمایش و اجرا قرار گرفته است. مدیریت این بانک‌ها معتقدند که بلاکچین به طور اساسی طریقه ثبت، ذخیره و انتقال اطلاعات میان بانک‌ها و کاربران را تغییر می‌دهد. یکی از نمایندگان شرکت Billon Group می‌گوید که شرکت در حال توسعه و معرفی راه‌حل‌های مبتنی بر بلاکچین است؛ نه تنها برای ذخیره و پردازش اطلاعات بلکه برای انجام عملیات با پول نقد. هدف این پروژه ایجاد انقلابی در مدیریت داده‌هاست به طوری که به کاربران امکان می‌دهد اطلاعات شخصی خود را به صورت محرمانه و امن کنترل کنند.یکی از بزرگترین گروه‌های بانکی اسپانیایی و همچنین یکی از بانک‌های پیشرو در انگلستان، Grupo Santander،  از پیشگامان پیاده‌سازی فن‌آوری زنجیره بلوک در صنعت بانکی است. سانتاندر که توسط Banco Group اداره می‌شود، سیستم پرداخت کاملا اتوماتیک One Pay FX مبتنی بر تکنولوژی بلاکچین را به تازگی پیاده‌سازی کرده است. هدف اصلی این سیستم بهینه‌سازی پرداخت‌ها بین اروپا و آمریکای جنوبی با استفاده از تکنولوژی دفتر کل توزیع شده است. این بانک اسپانیایی خدماتی را برای تسریع معاملات بانکی بین المللی و کاهش هزینه‌های مربوط به پردازش آنها راه‌اندازی کرده است. این سرویس بر روی بلاکچین ریپل اجرا می‌شود. این بلاکچین به دلیل همکاری با American Express و Western Union بسیار شناخته شده است.

بلاک چین زمینه جدید همکاری ایران و روسیه 

گزارش‌ها حاکی از آن است که انجمن بلاک‌چین و صنعت ارزهای دیجیتال در روسیه قصد دارد به منظور تسهیل مبادلات مالی و تجاری به همکاری با ایران بپردازد. با توجه به گسترش روز افزون استقبال از ارزهای دیجیتال رمزنگاری شده در جهان، بسیاری از کشورها با توسعه فناوری‌های نوینی همچون بلاک چین در تلاشند تا از این نوع جدید ارزهای دیجیتال به منظور پرداخت های مالی و تبادلات تجاری خود استفاده کنند. چندی پیش بود که روسیه نیز اعلام کرد قصد دارد در امور بانکی و مالی خود به ارزهای دیجیتال رمزپایه روی بیاورد و یک ارز اختصاصی دولتی را تحت عنوان «کریپتو روبل» معرفی و عرضه کند. نیکولای نیکیفوروف، وزیر ارتباطات و رسانه‌ در روسیه چندی پیش نیز اعلام کرده بود که ولادیمیر پوتین، ریاست‌جمهوری روسیه نیز نظر مساعدی نسبت به عرضه و معرفی یک ارز دیجیتال رمزنگاری شده و اختصاصی دولتی نشان داده، بنابراین انتظار می‌رود که این ارز با سرعت زیادی در حال توسعه بوده و در آینده‌ای نزدیک توسط دولت این کشور معرفی، عرضه و توزیع شود.حالا تازه ترین گزارش های منتشر شده در وب سایت اسپوتنیک حاکی از آن است که انجمن بلاک چین و صنعت توسعه ارزهای دیجیتال رمزنگاری شده در روسیه (RACIB) به منظور همکاری با ایران در خصوص تسهیل روابط بانکی، مالی و تبادلات تجاری این کشور اعلام آمادگی کرده و گفته که با لابراتوار بلاک چین در ایران به توافقی برای شروع و گسترش این همکاری دست یافته است.  یوری پریپاچکین، رئیس انجمن بلاک چین در روسیه در این باره خاطرنشان کرد: تکنولوژی هایی که ما از آن استفاده کرده ایم، می تواند در ایران نیز مفید و موثر واقع شود تا مبادلات و روابط مالی و تجاری ایران که هم اکنون تحت تاثیر تحریم های خصمانه اقتصادی ایالات متحده آمریکا علیه این کشور قرار گرفته است، با سایر کشورها همچنان ادامه داشته باشد.پیشتر نیز بسیاری از تحلیلگران و کارشناسان فعال در حوزه بانک و بازارهای مالی پیش بینی کرده بودند که معرفی و عرضه ارزهای دیجیتال رمزنگاری شده یکی از گزینه‌های جایگزین برای گسترش و انجام مبادلات مالی و بانکی با ایران باشد.