سهم نامعلوم ایران از کیک جهانی نفت

ایمان ربیعی

هر چند آمارهای ارائه شده از سوی منابع معتبر جهانی نشان می‌دهد قیمت نفت به بالاتر از 90 دلار رسیده است، اما هنوز روشن نیست ایران از محل صادرات نفت در شرایط کنونی چه میزان درآمد به دست آورده است .

 اوپک افزایش تولید نفت ایران را تایید کرده است اما به واسطه روشن نبودن مقاصد صادراتی ایران در دوره تحریم نفتی، هنوز رون نیست ایران چه میزان درآمد از محل فرو نفت به دست آورده و چه مقدار از این درآمد را توانسته است مورد استفاده قرار دهد.

آمار تولید و صادرات نفت ایران به کل محرمانه است. این نکته‌ای است که مجیدرضا حریری وقتی با آمار ارائه شده از سوی مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی در خصوص کاهش صادرات نفت ایران به چین تا یازده میلیون دلار منتشر شد، بدان اشاره کرد .

 حالا نیز قواعد و قوانینی حاکم بر ایران تغییری نکرده است و در شرایطی که ایران در میانه مذاکرات وین قرار دارد، هیچ آمار متقن و مشخصی از سوی مقامات ایرانی در خصوص میزان و صادرات نفت ایران منتشر نشده است.  

ایران از سال 1397، با خروج ترامپ از برجام با تحریم شدید نفتی روبرو شد به طوری که مقامات دولت سابق تاکید داشتند در دوره‌ای ایران قادر به صادرات نفت نبوده و نوبخت از این وضعیت به وضعیت خاص تعبیر کرده و تاکید داشت ایران قادر نبود حتی یک قاشق نفت صادر کند. این اظهارات وی البته با انتقاد تند برخی سیاستمداران منتقد دولت دوازدهم روبروشد . انها اعتقاد داشتند اذعان به شکست برای ایران نتایج ناگواری به همراه دارد و باید تلاش برای دور زدن تحریم در دستور کار باشد.  مقامات دولت سیزدهم اما به این نکته استناد دارند که درآمدها و میزان فروش نفت ایران افزایش یافته و از این منظر، افزایش درآمدهای نفتی را حاصل دور زدن تحریم‌ها می‌دانند این در حالی است که حتی در این زمینه عبدالناصر همتی، رییس کل اسبق بانک مرکزی ملاحظاتی را مطرح کرده و رشد درآمدهای ارزی ایران را نه حاصل افزایش صادرات که محصول رشد قیمت‌ها در بازار می‌داند . حالا خبرهای رسیده نشان می‌دهد بهای نفت در بازارهای جهانی از 90 دلار عبور کرده و انتظار می‌رود این روند رو به رشد با مهار پاندومی کرونا افزایش یابد.

داده‌های معاملاتی در بورس جهانی نشان می‌دهد که قیمت هر بشکه نفت‌خام برنت دریای‌شمال برای نخستین‌بار در هفت سال گذشته یعنی از ۱۳ اکتبر ۲۰۱۴ از مرز ۸۹ دلار گذشت.قیمت معاملات برای نفت‌خام برنت دریای شمال ۰.۶۰ درصد افزایش یافت و به ۸۹.۰۳ دلار در هر بشکه و معاملات برای نفت خام وست تگزاس اینترمدیت با ۱.۸۰ درصد افزایش ۸۶.۳۶ دلار رسیده است.

از اردیبهشت ماه سال گذشته، «اوپک‌پلاس» به دلیل کاهش تقاضای نفت ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا، تولید خود را ۹.۷ میلیون بشکه در روز کاهش داد است که این امر سهم زیادی در افزایش قیمت نفت در بازارهای جهانی دارد.

چرا نفت گران شد؟

بسیاری از تحلیلگران معتقدند پایان پاندومی کرونا نزدیک است و در نتیجه تقاضا برای نفت دستخوش افزایش می‌شود. نکته مهم دیگر در این میان، افزایش قیمت حامل‌های انرژی در جهان است که بحرانی را در سطح اقتصاد جهانی رقم زده است و به فشار اقتصادی بیشتر در بسیاری از کشورها منجر شده است. این نکته بدان معناست که نفت در میان مدت همچنان قیمت‌های بالاتر از هشتاد دلار را حفظ کرده و برخی تحلیلگران حتی رسیدن قیمت به بیش از صد دلار را محتمل می‌دانند.

افزایش قیمت نفت به سود نفتی‌هاست؟

البته نکته بسیار مهم اینجاست که افزایش قیمت نفت و ماندگار بالای قیمت‌ها در بازار چندان به سود کشورهای نفتی نیست چرا که به عقیده وحید شقاقی شهری، این آخرین حضور جدی نفت در عرصه اقتصاد جهانی است و کشورهای تولیدکننده نفت باید خود را آماده مواجهه با جهان بدون نفت نماید .

وحید شقاقی شهری: بسیاری از تولیدکنندگان خودرو وارد میدان تولید خودروی برقی شده‌اند و توسعه این صنعت معادلات را به ضرر نفت و به سود انرژی‌های تجدیدپذیر تغییر می‌دهد از این رو باید دهه 2030 را دهه پایانی حضور فراگیر نفت در اقتصاد جهان دانست

 وی به سرمایه گذاری‌های بزرگ در عرصه تولید انرژی‌های تجدیدپذیر اشاره کرد و به توسعه ایرانی گفت: می‌بینید که حتی بسیاری از تولیدکنندگان خودرو وارد میدان تولید خودروی برقی شده‌اند و توسعه این صنعت معادلات را به ضرر نفت و به سود انرژی‌های تجدیدپذیر تغییر می‌دهد از این رو باید دهه 2030 را دهه پایانی حضور نفت در اقتصاد جهان دانست و اتفاقا ایران 10 سال گذشته را در بخش نفت از دست داده و بی‌تردید در سال‌های پیش رو نیز موقعیت مساعدی را برای بخش نفت ایران نخواهد بود و سال‌های پایانی نفت در جهان را باید فرصت از دست رفته برای ایران دانست.

به گفته وی هر چند مقامات دولتی صحبت از افزایش صادرات نفت و رشد چشمگیر تولید می‌کنند اما به واسطه محرمانه بودن این آمار استناد به هیچ گزارشی چندان ممکن نیست. این موضوع از سوی مجیدرضا حریری نیز تایید می شود .

پیش‌بینی نفتی در بودجه 1401

دولت در بودجه سال آینده میزان فروش نفت در سال آینده را بر ۱.۲ میلیون بشکه نفت خام با قیمت ۶۰ دلار بسته است. دولت سیزدهم اعلام کرده است که بودجه سال آینده را بدون توجه به توافق احتمالی در وین تدوین کرده است تا این سیگنال را به اقتصاد بدهد که منتظر توافق نیست و سرنوشت اقتصاد را به مذاکره گره نزده است .

 هر چه هست، تمامی آمارها نشان می‌دهد قیمت نفت در سال 2021 بسیار بالاتر از سال قبل از آن بوده و حتی آمارهای اوپک که از سوی برخی کارشناسان استناد بدان نمی‌تواند نشان دهنده شرایط کلی صنعت نفت در ایران باشد نیز بر این نکته صحه می‌گذارد که میزان صادرات نفت ایران نیز در این سال دستخوش افزایش شده است.

اوپک در گزارش خود تاکید دارد که قیمت نفت ایران 71 درصد و میزان تولید نفت ایران 21 درصد بالاتر از سال 2020 بوده است با این حال حتی این امار روشن نمی کند مبنای امار اعلامی دولت رییسی در خصوص افزایش 40 ردصدی صادرات نفت ایران کجاست .

در ابهامی سخت و سنگین ، ایران آخرین سال‌های حضور نفت در معادلات اقتصادی جهان را پشت سر می‌گذارد تا سرنوشت نفتی‌ترین کشور جهان که صد سال آمیختگی اقتصاد با طلای سیاه را تجربه کرده است، به گونه ای دیگر رقم بخورد.