هیاهوی عجیب برای یک قرارداد قدیمی

مریم شکرانی

 امضای قرارداد سوآپ گاز ترکمنستان به جمهوری آذربایجان و از خاک ایران این روزها توسط تیم رسانه‌ای دولت سیزدهم در بوق و کرنا شده و بزرگنمایی می‌شود. ماجرا تا آنجا پیش رفته که حالا برخی می‌گویند مشکل کمبود گاز ایران حل شده و عده‌ای حتی از فعال شدن کریدور انرژی با امضای این قرارداد می‌گویند؛ اما واقعیت چیز دیگری است.

 قرارداد سه جانبه سوآپ گاز ترکمنستان به جمهوری آذربایجان از طریق خاک ایران در حضور روسای‌جمهوری ایران و جمهوری آذربایجان در حاشیه نشست اکو در ترکمنستان به امضا رسید.

پایگاه اطلاع‌رسانی دولت در همین زمینه اعلام کرد که در پی دیدار دوجانبه ابراهیم رئیسی و الهام علی‌اف، رؤسای جمهوری ایران و جمهوری آذربایجان، وزیران نفت دو کشور قرارداد سوآپ یا معاوضه سالانه ۱.۵ تا ۲ میلیارد متر مکعب گاز از ترکمنستان به جمهوری آذربایجان از طریق خاک ایران را امضا کردند.جواد اوجی، وزیر نفت درباره این قرارداد توضیح داده است که این قرارداد از اول فصل زمستان عملیاتی می‌شود.

به گفته او از حدود دو ماه پیش مذاکره با ترکمنستان و آذربایجان در بحث تجارت گاز آغاز شد که در این سفر منجر به امضای این قرارداد شد. در این قرارداد ما تقریباً سالانه نزدیک به ۱.۵ تا ۲ میلیارد مترمکعب گاز را از طرف ترکمنستان و منطقه سرخس دریافت خواهیم کرد و از آستارا تحویل آذربایجان می‌دهیم. این قرارداد در حقیقت مناسبات انرژی خوبی است که خوشبختانه این گام برداشته شد و قرارداد بین ایران، ترکمنستان و آذربایجان به امضا رسید.

وزیر نفت سهم ایران از تجارت گاز در منطقه را کمتر از ۲ درصد عنوان کرد و گفت: این قرارداد به تأمین سوخت زمستانی استان‌های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، گلستان و سمنان کمک می‌کند.اوجی درخصوص بحث تسویه بدهی ایران به ترکمنستان در خصوص قرارداد گازی هم گفته است: خوشبختانه با راهکارهای خوب وزارت نفت و شرکت ملی گاز ایران، به‌زودی نخستین قسط پرداخت ما بابت تسویه بدهی به طرف ترکمنستانی پرداخت می‌شود.این موضوع در حالی رخ می‌دهد که پیش از این ایران در سال ۲۰۱۶ قرارداد مشابهی را امضا کرده و پس از خروج امریکا از برجام و مشکلاتی که در تسویه پول ترکمنستان پیش آمده بود تمدید قرارداد با مشکل مواجه شده و از دی ۹۵ صادرات گاز ترکمنستان به ایران قطع شده بود.با این حال تیم رسانه‌ای دولت این قرارداد را دستاوردی بسیار مهم توصیف کرده است.

ایسنا به نقل از حمیدرضا عراقی، مدیرعامل سابق شرکت ملی گاز ایران قرارداد سوآپ گازی را بسیار مهم توصیف کرده و نوشته است: آن چیزی که اهمیت دارد این است که اگر ما بتوانیم با همسایگانمان در خصوص واردات، صادرات، سوآپ، اقداماتی را انجام دهیم؛ از نظر سیاستهای گازی، اقتصادی و یا همسایگی مناسب است.

به گفته او این قرارداد فرصت خوبی است چرا که ایران شرایطی دارد که با ترکمنستان، آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و عراق رابط خط لوله دارد و ممکن است در آینده نیز با افغانستان، پاکستان، کویت و دیگران نیز داشته باشد.

مدیرعامل سابق شرکت ملی گاز ایران با بیان اینکه امضای این قرارداد منافع زیادی را برای کشور به دنبال دارد، گفت: از جزئیات قرارداد مطلع نیستم، اما به هرحال حق ترانزیتی است که ایران می‌تواند دریافت کند، بالانس گاز را نیز می‌تواند از ترکمنستان دریافت و به آذربایجان تحویل دهد که این مساله منافعی را برای ما به دنبال خواهد داشت.

اوجی: از حدود دو ماه پیش مذاکره با ترکمنستان و آذربایجان در بحث تجارت گاز آغاز شد که در سفر اخیر رئیس‌جمهور به ترکمنستان برای شرکت در اجلاس اکو؛‌ منجر به امضای این قرارداد شد. در این قرارداد ما تقریباً سالانه نزدیک به ۱.۵ تا ۲ میلیارد مترمکعب گاز  را از طرف ترکمنستان و منطقه سرخس دریافت خواهیم کرد و از آستارا تحویل آذربایجان می‌دهیم

سوآپ به یک شرکت ناشناخته سپرده شد

این موضوع در حالی اتفاق می‌افتد که همین مقام مسئول سابق یعنی حمیدرضا عراقی در زمان مسئولیت خود در شرکت ملی گاز نکات دیگری درباره سوآپ گازی با ترکمنستان ابراز کرده بود. او گفته بود که در  ماه‌های پایانی فعالیت دولت یازدهم، وزیر نفت در اقدامی بدون انجام تشریفات قانونی و با خلع ید شرکت ملی نفت، قرارداد سوآپ گاز ایران را به یک شرکت ناشناخته واگذار کرد.روزنامه رسالت در آبان ماه سال 1395 در خبری با اعتراض به  موضوع سواپ از واگذاری این پروژه به شرکت ناشناخته اعتراض کرده و نوشته بود: وبگاه رسمی شرکت ملی گاز ایران ۲۷ مهر ماه سال 1395 با انتشار خبری به نقل از حمیدرضا عراقی، مدیرعامل وقت شرکت ملی گاز و معاون وزیر نفت، اعلام کرده بود: «ما سوآپ گاز را خیلی وقت است که شروع و عملیاتی کرده‌ایم، حدود ۳ میلیون مترمکعب گاز از ترکمنستان می گیریم، سوآپ می‌کنیم، در جمهوری آذربایجان تحویل می‌دهیم و پولش را نیز همان موقع می‌گیریم. ماجرا از این قرار است که از اواسط مهر امسال شرکت ملی گاز ایران با اخذ مجوز از بیژن زنگنه، وزیر نفت از یک شرکت ناشناخته در صنعت گاز کشور به نام «شرکت سرمایه‌گذاری برق و انرژی غدیر» به منظور امضای قرارداد سوآپ گاز بین ترکمنستان و سوکار جمهوری آذربایجان حمایت می‌کند و از حدود یک ماه قبل تاکنون روزانه سه میلیون مترمکعب گاز طبیعی از مسیر شبکه خطوط لوله ملی گاز ایران توسط این شرکت ناشناخته گاز سوآپ می‌شود.

حضور بخش خصوصی در تمامی مراحل تجارت گاز کشور یکی از سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانونی اساسی است اما حمایت از شرکتی که تاکنون هیچ گونه فعالیتی در حوزه سرمایه‌گذاری، تولید و تجارت صنعت نفت و گاز نداشته است، امضای قرارداد سوآپ گاز طبیعی بین ترکمنستان و جمهوری آذربایجان را با ابهامات متعددی روبه رو کرده است.»

 در چنین شرایطی اما اجرای همین قرارداد نه تنها محل اعتراض نیست بلکه به برگ برنده‌ای در دست دولت تبدیل می‌شود.

حجم صادرات گاز به ایران  ناچیز است

علاوه بر این مصرف سالانه گاز ایران رقمی بالغ بر ۲۶۰ میلیارد مترمکعب گاز است و سوآپ ۱.۵ تا ۲ میلیارد دلاری گاز ترکمنستان به جمهوری آذربایجان و از خاک ایران نمی‌تواند مشکل کمبود گاز ایران را رفع کند.

در تراز مصرف و نیاز گاز استان‌های شمالی کشور روزانه یک و نیم میلیون متر مکعب عدد خاصی نیست و این عدد در مقابل نیاز و مصرف روزانه ۸۰ میلیون متر مکعب گاز استان خراسان و ۱۶ میلیون متر مکعب گاز استان گلستان و بالای ۲۴ میلیون مترمکعب گاز استان مازندران عدد ناچیزی به نظر می‌رسد.

لازم به توضیح است ایران در سال جاری با ناترازی گاز روبروست و پیش‌بینی می‌شود زمستان سختی در پیش باشد. نکته مهم اینجاست که صنایع از هفته گذشته با کمبود انرژی گاز مواجه شده‌اند.