سد جنجالی«ایلیسو» در ترکیه افتتاح شد
نمایش افتخارآفرینی اردوغان؛ بی‌آبی ایران و عراق!
مریم شکرانی
سرانجام سد جنجالی «ایلیسو» برخلاف مخالفت‌های ایران و عراق در ترکیه افتتاح شد. سدی که مانع از ورود ۵۶ درصد آب دجله به عراق و سپس ایران می‌شود و تبعات اقلیمی شدیدی بر عراق و غرب ایران خواهد داشت.
افتتاح رسمی سد ایلیسو
سد ایلیسو سال‌هاست که محل مناقشه ایران، ترکیه و عراق است و حالا درست در شرایطی که بحران آب در ایران تشدید شده و امسال خشک شدن هورالعظیم و فاجعه آبی در خوزستان روزها خبرساز بوده و تنش‌ساز شده است، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه به طور رسمی سد ایلیسو را روی رود دجله افتتاح کرد. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه طی سخنانی در مراسم افتتاحیه سد و نیروگاه برق آبی ایلیسو تاکید کرد که این پروژه بهترین پاسخ به دشمنان داخلی و خارجی کشورش است .اردوغان افزود: این پروژه یکی از ملموس‌ترین نمونه‌های هدف ما از خدمت به مردم طی 19 سال گذشته است. این سد مناقشه‌برانگیز همان سدی است که آبگیری و افتتاح آن در سال‌های گذشته با اعتراضات رسمی دولت عراق و ایران همراه بوده است، هرچند که این اعتراضات از سوی ایران چندان جدی نبود اما حالا اتفاقی که نباید، افتاده است و یکی از بزرگترین تهدیدات منابع آبی در منطقه غرب کشور به وقوع پیوسته است.سد ایلیسو روی رود دجله در استان ماردین در جنوب شرق ترکیه ساخته شده است. عملیات ساخت این سد در سال ۲۰۰۶ و انحراف رودخانه دجله طی مراسمی در ۲۹ اوت ۲۰۱۲ آغاز شد و قرار بود که در سال ۲۰۱۴ کار ساخت آن به پایان برسد، اما نهایتا در فوریه ۲۰۱۸ این امر اتفاق افتاد اما به دلیل اعتراض‌های محافل رسمی و غیر رسمی عراق، آبگیری آن تا نوامبر ۲۰۱۹ به تعویق افتاد.
این سد یکی از ۲۲ سد و مخزنی است که ترکیه قصد دارد تحت پروژه عظیم گاپ بسازد. ترکیه برنامه‌ریزی کرده بود که ۱۴ سد روی رود فرات و هشت سد روی رود دجله ساخته شود. پروژه گاپ به طور جد از سال ۱۹۸۰ از سوی دولت ترکیه پیگیری شده است.
رود دجله که از رشته‌کوه‌های ترورس در ترکیه سرچشمه می‌گیرد پس از پیمودن ۱۸۵۰ کیلومتر با رود فرات ادغام شده و سپس به کارون و پس از آن به اروند رود می‌ریزد.
نکته قابل توجه اینکه فقط ۲۲ درصد طول رود دجله یعنی حدود ۴۰۰ کیلومتر در داخل خاک ترکیه قرار دارد و ۵۲ درصد از آب ورودی به آن از منابع آبی ترکیه تأمین می‌شود.ایلیسو گنجایش خیره‌کننده‌ای دارد و در حال حاضر با ظرفیت آبگیری ۴۳ میلیارد مترمکعب ساخته شده است. این گنجایش بیشتر از سه تا چهار برابر ظرفیت بزرگترین سد ایران یعنی سد کرخه است.برنامه رسمی و جامع ساخت سد ایلیسو در سال ۱۹۹۷ در دستورالعمل دولت وقت ترکیه قرار گرفت و در آگوست ۲۰۰۶ اولین سنگ بنای سد گذاشته شد.
سد ایلیسو چه مشکلاتی ایجاد می‌کند؟
حالا پیش‌بینی می‌شود با سدسازی و بستن آب روی عراق و ایران، کشاورزی منطقه رویایی بین‌النهرین که از دیرباز خیلی‌ها رویای زندگی در آن را داشته‌اند از بین می‌رود. سد‌هایی که مانند غول‌هایی کریه گلوی دجله و فرات را می‌فشارند و بی‌شک به تغییر اقلیم بی‌سابقه‌ای منجر می‌شوند. کارشناسان می‌گویند آبگیری سد ایلیسو که متعاقب آبگیری آتاتورک رخ داده همه ایران را با پدیده گرد و غبار شدید درگیر می‌کند.
مسعود اسدی، عضو شورای مرکزی خانه کشاورز کشور درباره تبعات ساخت این سد به ایلنا توضیح داده است که آبگیری سد ایلیسو قطعا روی دبی آب دجله تاثیر دارد و به تبع آن اروند رود و هورالعظیم نیز از این اقدام دولت ترکیه متاثر می‌شوند. زیرا کاهش دبی آب دجله و فرات با آبگیری سد‌های ایلیسو و آتاتورک منجر به طغیان پدیده گرد و غبار می‌شود و ایران در سال‌های اخیر با تشدید پدیده گرد و غبار در استان‌های جنوبی کشور مواجه بوده و در مقاطعی این گرد و غبار به مرکز ایران هم رسیده است. سدسازی غیرکارشناسی امید‌ها برای کنترل گرد و غبار را از بین می‌برد.
سد ایلیسو یکی از ۲۲ سد و مخزنی است که ترکیه قصد دارد تحت پروژه عظیم گاپ بسازد. ترکیه برنامه‌ریزی کرده بود که ۱۴ سد روی رود فرات و هشت سد روی رود دجله ساخته شود. پروژه گاپ به طور جد از سال ۱۹۸۰ از سوی دولت ترکیه پیگیری شده است
عضو شورای مرکزی خانه کشاورز کشور ادامه داد: علاوه بر این کاهش آب در عراق به فقر و بیکاری می‌انجامد که خود زمینه‌ساز ایجاد ناهنجاری اجتماعی و مهاجرت و خطرات امنیتی در این مناطق است.
عراق سکوت نمی‌کند
در این میان واکنش عراق به ساخت سد ایلیسو شدیدتر از ایران بوده است تا آنجا که حتی آبگیری در این سد را به تعویق انداخته است. در همین زمینه مهر در گزارشی به نظر کفاح محمود، تحلیلگر عراقی درباره سد ایلیسو اشاره کرده و نوشته است: موضوع فقط به عراق مربوط نمی‌شود و موضوع سدها بسیاری از کشورها را تهدید می‌کند. بحران سد ترکیه به دوره صدام برمی‌گردد و صدام با تهدید بمباران سد در صورتی که احداث شود، ترکیه را وادار به توقف پروژه سد کرد؛ اما ترکیه مدتی است که کار را شروع کرده است. اگر راهکار برای این بحران یافت نشود فاجعه بر عراق رخ خواهد داد و به ویژه بخش کشاورزی به شکل زیادی متاثر خواهد شد. خشک شدن رود دجله و کاهش آب آن به میزان ۵۰ درصد ممکن است که برخی مناطق را به دشت بی‌آب و علف تبدیل کند. بعید است که دو کشور به اقدام نظامی در این زمینه روی آورند و تفاهم و راهکار دیپلماتیک برقرار خواهد شد.
همچنین تحلیلگر دیگری به نام آسیل مزاحم العیساوی که عضو مرکز حکمیت بین‌المللی و تجاری ژنو است، تاکید کرده که عراق در این زمینه سکوت نمی‌کند و باید کمیته بحران تشکیل شود.در این میان رحیم میدانی، معاون وقت وزیر نیرو در دولت حسن روحانی در مهرماه ۱۳۹۶ در پاسخ به سؤالی مبنی بر واکنش دولت به ساخت سد ایلیسو گفته بود که وزارت نیرو مراتب اعتراض خود را نسبت به احداث سد ایلیسو در ترکیه به وزارت امورخارجه ارائه کرده است. او تأکید کرده بود که ساخت سد ایلیسو قطعاً بر روی تالاب‌ها و ریزگردها تأثیر منفی دارد. با این حال دیپلماسی آب از سوی دولت وقت آن قدر چشمگیر نبود که راه به جایی ببرد.
از سوی دیگر دولت عراق نیز در این سال‌ها در شرایطی که در گیر و دار مبارزه با تروریست‌های داعش و معضلات امنیتی دیگر بود، چندین بار به طور جد معترض ساخت این سد شد و در نهایت نیز راه به جایی نبرد. موضوع آب یکی از مهم‌ترین پرونده‌های مورد بحث مصطفی الکاظمی در سفر دسامبر ۲۰۲۰ به ترکیه نیز بود. با این حال عراقی‌ها در سال‌های گذشته صرفا توانستند آبگیری و سپس افتتاح سد ایلیسو را اندکی به تأخیر بیندازند. ترکیه در پاسخ به دغدغه مقامات بغداد مدعی شده بود که سد مذکور مانع ورود آب به عراق نخواهد شد و صرفا برای تولید برق استفاده می‌شود. اما واقعیت امر روایت دیگری دارد، به طوری‌که هزاران هکتار از زمین‌های کشاورزی پایین دست سد زیر کشت رفته‌اند.
دیدگاه تان را بنویسید