واقعیت بزرگنمایی عضویت ایران در سازمان شانگهای چیست؟
اقدام سیاسی؛ تبلیغ اقتصادی
مریم شکرانی
اعلام خبر عضویت ایران در سازمان شانگهای واکنش های زیادی به دنبال داشته است. برخی این اتفاق را رویدادی در ادامه سند همکاری‌های ۲۵ ساله ایران و چین تلقی کرده‌اند و آن را خطری برای گسترش نفوذ چین در ایران تصور می‌کنند و برخی صرفا آن را یک رویداد نمایشی و بدون فایده خاصی می‌دانند. دسته سومی هم هستند که آن را یک فرصت بزرگ و استثنایی برای ایران و دستاورد بزرگ دو دولت حسن روحانی و ابراهیم رئیسی می‌دانند؛ اما ماجرا چیست؟
سازمان شانگهای، سازمانی میان‌دولتی است که برای همکاری‌های چندجانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی تشکیل شده‌است. این سازمان در سال ۱۹۹۶ توسط رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان با هدف برقرار کردن موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه، پایه‌گذاری شد. نقش اصلی و تعیین‌کننده را در سازمان شانگهای، دو کشور چین و روسیه به عهده دارند.
هر چند موافقان دولت رئیسی بر طبل موفقیت این دولت می‌کوبند و معتقدند گشایش اقتصادی در راه است؛ اما نکته اینجاست که اعضای سازمان همکاری شانگهای نه مانند اعضای اتحادیه اروپا واحد پولی یا نهادهای اداره‌کننده مشترک دارند و نه مانند اعضای ناتو حاضرند برای امنیت یکدیگر جان‌فشانی کنند.
در ضمن حضور دو رقیب بزرگ بلوک شرق؛ روسیه و چین در این سازمان، سبب شده است رقابت پشت‌پرده‌ای در این حوزه شکل گیرد . پژوهشگر ارشد مسائل استراتژیک، معتقد است کسب عضویت دائم در این سازمان به هند و پاکستان کمک نکرده که دشمنی با هم را کنار بگذارند یا هند نگرانی کمتری از رشد قدرت و نفوذ چین در اقیانوس‌های آرام و هند و خشکی‌های اوراسیا داشته باشد. همینطور عضویت مشترک در این سازمان، روسیه را به آینده نقش‌آفرینی چین خوش‌بین‌تر نکرده است.
دیاکو حسینی، تاکید دارد: تاسیس «سازمان امنیت دسته جمعی» و «اتحادیه اقتصادی اوراسیا» توسط روسیه پاسخی بود به تلاش چین برای چیرگی بر آسیای مرکزی و جلوگیری از در سایه قرار دادن مسکو.
گرفتاری‌های اقتصادی با عضویت در شانگهای حل می‌شود؟
موافقت با عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای خبرساز شد و در صدر اخبار ایران قرار گرفت .در همین زمینه شی‌جین پینگ، رئیس‌جمهوری چین، گفت که ایران به عنوان عضو کامل سازمان همکاری شانگهای پذیرفته شد. او که به صورت مجازی در اجلاس سازمان همکاری شانگهای در دوشنبه پایتخت تاجیکستان شرکت داشت، این خبر را اعلام کرد.
ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه هم که در قرنطینه به‌سر می‌برد و به‌طور مجازی در این کنفرانس شرکت کرده بود، گفت که ما از تصمیم پذیرش ایران در سازمان همکاری شانگهای حمایت می‌کنیم و حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران هم در صفحه توییتر خود عضویت ایران در این سازمان را «راهبردی» توصیف کرد و نوشت: «این عضویت راهبردی تاثیر مهمی بر روند همکاری‌های همه‌جانبه ایران در راستای سیاست همسایگی و آسیا محور دارد.»
طرفداران ابراهیم رئیسی با اشاره به سرعت گرفتن واردات واکسن از چین، روابط حسنه با شرق را محصول نگاه کابینه او می‌دانند.
البته حسام‌الدین آشنا، مشاور حسن روحانی، رئیس‌جمهور سابق هم که مانند مقامات دولت رئیسی عضویت ایران در سازمان شانگهای را دستاورد بزرگی برای ایران می‌داند، تلویحا و در توییتی عضویت ایران در شانگهای را محصول پیگیری‌ها و تلاش دولت قبل معرفی کرده است.
او در توئیتی نوشته است: «واکسن پیتزا نیست که بتوان آن را تلفنی سفارش داد. شانگهای یک شهر نیست که بتوان یک شبه به آن سفر کرد یک پیمان دسته‌جمعی است که پذیرش در آن نیاز به دو شرط عدم تحریم بین‌المللی و اجماع اعضا دارد. تلاش ۸ ساله موفق برای رفع موانع عضویت در این پیمان نشان هرچه باشد نشان غرب‌گرایی نیست.»
اما از همان ابتدا اما اصل خبر مورد تردید قرار گرفت که آیا ایران به عضویت این سازمان درآمده یا همچون سال‌های گذشته صرفا یک وعده است؟
ایران در سال 2005 به عنوان عضو ناظر به سازمان همکاری شانگهای پیوست و یک سال بعد برای عضویت کامل در این سازمان درخواست داد. درخواست ایران بارها از سوی اعضای اصلی این سازمان رد شده بود.
چین، روسیه، تاجیکستان، قرقیزستان، قزاقستان، ازبکستان، هند و پاکستان از اعضای اصلی و افغانستان، ایران، بلاروس و مغولستان عضو ناظر این سازمان بودند. حالا یورونیوز اعلام کرده که با عضویت کامل ایران در سازمان شانگهای موافقت شده است و ایران باید پروسه‌‌های حقوقی و اداری این فرآیند را پشت سر بگذارد؛ اما سازمان شانگهای شبیه بسیاری از پیمانهای منطقه‌ای مانند اکو یا CIS یا اوراسیا و ... هستند و کشورهای عضو آن متعهد می‌شوند که خدمات مشترکی به یکدیگر ارائه بدهند. عضویت ایران در سازمان شانگهای در شرایطی اتفاق افتاده است که مذاکرات برجام متوقف شده و آژانس بین‌المللی اتمی درباره ایران ابراز نگرانی می‌کند. با این حال گویا ایران این بار می‌خواهد تخم‌مرغ‌هایش را در سبد شرق بچیند و گرفتاری‌های اقتصادی خود را با کشورهای شرقی حل کند.
عضویت ایران در سازمان شانگهای در شرایطی اتفاق افتاده است که مذاکرات برجام متوقف شده و آژانس بین‌المللی اتمی درباره ایران ابراز نگرانی می‌کند. با این حال گویا ایران این بار می‌خواهد تخم‌مرغ‌هایش را در سبد شرق بچیند و گرفتاری‌های اقتصادی خود را با کشورهای شرقی حل کند
چین شریک تجاری امینی نیست؛ حتی در شانگهای
برخی به سند غیرشفاف همکاری‌های ۲۵ ساله ایران و چین اشاره کرده و عضویت ایران در سازمان شانگهای را خطر تلقی می‌کنند. آنها به سابقه قراردادهای و فعالیت‌های اقتصادی چین در ایران و کشورهای افریقایی اشاره می‌کنند و معتقد هستند چین یک شریک تجاری امین نیست و رابطه با چین باید هم عرض و شانه به شانه کشورهای دیگر باشد و نه بیشتر.
منتقدان عضویت ایران در سازمان شانگهای می‌گویند که مفاد همکاری‌های ایران و چین در سند همکاری‌های ۲۵ ساله مخفی مانده است و با عضویت ایران در سازمان شانگهای معلوم نیست چه اتفاقی در پیش باشد؟
عضویت ایران در شانگهای بزرگنمایی است؟
بخشی دیگر در واکنش به عضویت ایران در سازمان شانگهای این رویداد را صرفا بزرگنمایی دانسته‌اند. آنها با اشاره به عضویت ایران در سایر پیمانهای منطقه‌ای مانند اکو، اوراسیا و CIS و ... می‌گویند که پیمانهای منطقه‌ای نه تنها نتوانسته تجارت ایران با کشورهای عضو را تقویت کند که در حال حاضر حجم تجارت با این کشورها کاهش داشته است.
به عنوان مثال در نشستی که اخیرا اعضای اوراسیا در تهران داشتهاند سفرای این کشورها به تحریم و نپیوستن ایران به FATF اشاره کرده و گفته‌اند که این مسائل اصلی‌ترین مشکلات تجارت با ایران است و حتی بحث تهاتر کالا به کالا با تهران دچار مشکل شده است. البته جالب است که بدانید حجم تجارت ایران و چین هم افت بی‌سابقه‌ای داشته است. این دسته از منتقدان می‌گویند که پیمان شانگهای حتی از نظر امنیتی هم تضمین خاصی برای ایران ایجاد نمی‌کند همچنان که این پیمان نتوانست کمکی به حل اختلافات و مشکلات هند و پاکستان به عنوان دو عضو این پیمان کند.
آنها همچنین به تضاد منافع دو روسیه و چین در پیمان شانگهای اشاره می‌کنند و اعتقاد دارند که هیچ یک از دو کشور چین و روسیه تمایلی به نفوذ بیشتر کشور دیگر در آسیای میانه ندارد.حال باید در عمل دید که دستاورد این عضویت برای ایران چیست.
دیدگاه تان را بنویسید