آرامش بازار ارز در سیزدهم آبان ماه

امین قلعه‌ای

سرانجام سیزدهم آبان ماه موعد آغاز تحریم‌های نفتی ایالات متحده علیه کشورمان فرا رسید. آمریکایی‌ها  در حالی که از چند ماه ماه پیش مدعی شده بودند که با فرا رسیدن این روز فروش نفت ایران را به صفر خواهند رساند در روزهای اخیر از ادعای خود کوتاه آمدند و به هشت کشور خریدار نفت ایران معافیت دادند. از سوی دیگر در حالی که کاخ سفید و رئیس‌اش، عملیاتی علیه ملت ایران را با انتشار تصاویر خاص و اظهارنظرهای هیجانی در دستور کار خود قرارداده، بازار ارز ایران در روز نخست اعمال تحریم‌های نفتی واکنش قابل توجهی به این موضوع  نداشت.

 دیروز بازار ارز و سکه آرام بود

 آمریکایی‌ها علاوه بر تحریم‌های مالی که از نیمه مرداد سال جاری آغاز شد، فروش نفت به عنوان بزرگترین منبع درآمد‌ دولت ایران را هدف قرارداده اند.از سیزدهم آبان ماه قرار است بر اساس فرمولی که کاخ سفید برای فروش نفت ایران در نظر گرفته، صادارات این کالای استراتژیک از ایران به میزان قابل توجهی کاهش یابد.  این امر البته هنوز با واقعیت‌های بازار نفت فاصله دارد و شاید از همین روست که ترامپ تبلیغات پرفشار در مورد تحریم‌ها را در دستور کار خود قرارداده تا شکست در به صفر رساندن صادارت نفت ایران را با جنگ روانی از دیده‌ها پنهان نگاه دارد. 

در ماه‌های اخیر تمام مسئولین تیم اقتصادی و بویژه بانک مرکزی همواره اعلام کرده‌اند که منابع ارزی کشور به اندازه کافی وجود دارد و هیچ گونه نگرانی نسبت به کمبود ارز وجود ندارد. البته دولت با پیش‌بینی این شرایط سعی می‌کند منابع ارزی کشور را در راستای تامین کالاها و نیازهای اساس آحاد جامعه استفاده کند و از مصرف این منابع برای مصارف غیرضروری جلوگیری کند. 

دیروز قیمت یورو در بازارهای ارز نرخ فروش یورو 16 هزار و پانصد تومان بود. همچنین پوند انگلیس 18 هزار و پانصد تومان و لیر ترکیه 2هزار و ششصد وپنجاه تومان قیمت گذاری شد. 

از صبح دیروز نرخ فروش دلار در بازار آزاد که به گفته مسئولان تنها 3 درصد از معاملات ارزی را پوشش می‌‌دهد از 14 هزار و سیصد تومان شروع شد که نسبت به  دوازدهم آبان ماه اندکی کاهش  داشته است.

نوسانات نرخ ارز چگونه مهار می شود؟ 

هدف اصلی از وضع ترحیم علیه ایران ایجاد جو روانی منفی در میان مردم و تاثیرگذاری بر افکار عمومی  است. 

موضوعی که حالا با توجه به آغاز دور جدید تحریم‌های نفتی  احتمالا با شدت و سرعت بیشتری در دستور کار کاخ سفید قرار خواهد گرفت. در این بین پرسش اصلی این است که راهکار منطقی برای مقابله با چنین رویکردی چیست؟ مسئله‌ای که نباید از آن غافل شد تاثیر جو روانی و انتظارات آحاد جامعه است که بازار تقاضا را می‌تواند تحت تاثیر قرار دهد و علاوه بر تقاضاهای سوداگرانه، مردم عادی بیشتری را به این بازار بکشاند به طوری که در گذشته نیز به گونه‌ای شاهد آن بودیم.

کاهش تب این تقاضا در گرو ایجاد اطمینان به مردم و نیز همکاری بالای مردم و دولت برای گذر از این شرایط است. البته نباید فراموش کرد که تلاطم در بازار ارز می تواند سایر بازارها از طلا و سکه گرفته تا مواد غذایی را متاثر کند که این شرایط به نفع کشور نیست. از همین رو مسئولان حکومتی باید چشم اندازی اطمینان بخش از آینده کشور را پیش روی مردم قرار دهند. اما این امر چگونه میسر است؟ حسین آفریده استاد دانشگاه در این باره می گوید:«اکنون آمریکا در گوشه رینگ است. تمام کشورها می‌گویند.قرارداد بین المللی با ایران را امضا کردی و در شورای امنیت تایید شد و حالا از آن خارج می شوی و تمام قرائن بر این است که ایران بر آنچه توافق کرده پایبند بوده است. ایران در موقعیت خوبی قرار دارد و آمریکا تاکنون به این اندازه در شورای امنیت تحقیر نشده بود و شاید آمریکایی‌ها هم تحقیر شدن در شورای امنیت را ببینید و از آن رنج می‌برند. دلیل این اتفاق این بود که امروزآمریکا آنچه که انجام می دهد با آنچه که ادعا می کرد، فاصله گرفته است.در این شرایط وقتی همه چیز در بین الملل به نفع ما است، نباید آن را بهم بزنیم. اکنون فرصت بسیار حساس است و کشور نیازمند تصمیمات سنجیده و با تعقل است». 

یکی از تصمیمات سنجیده و معقول برای مقابله با  آثار روانی تحریم های آمریکا موضوع تصویب هر چه سریع تر لوایح باقی مانده  برای عمل به توصیه‌های FATF است. 

موضوعی البته  دیروز با  بازگشت مجدد لایحه پیوستن به کنوانسیون مقابله با تامین مالی تروریسم به مجلس  با تاخیر مواجه شد. 

چگونه با تحریم ها مقابله کنیم؟ 

 یافتن فرمول اقتصادی برای حل همه معضلات کنونی اقتصادی کشور کاری دشوار است. با این حال، این گونه به نظر می‌رسد که موفقیت نسبی بانک مرکزی در مهارنوسانات ارزی در ماه‌ها و حتی روزهای اخیردر نتیجه توجه مسئولان این بانک به قواعد اقتصادی به دست آمده باشد. 

بر اساس آن‌چه بانک مرکزی اعلام کرده است، تا دیروز نرخ یورو در سامانه نیما ۸۹۹۴ تومان بود و مجموع فروش ارز حاصل از صادرات حدود ۱۳ میلیون یورو و مجموع تامین ارز برای واردات،  در حدود ۱۹ میلیون یورو بوده است.از فروردین ماه سال جاری بنا بر این شد که معاملات ارزی صادرکنندگان و واردکنندگان تحت سامانه یکپارچه «نیما» انجام شود تا بانک مرکزی بر روند این معاملات نظارت داشته باشد و این امر از نیمه مرداد ماه که الزاماتی از سوی دولت برای ورود ارز تمامی صادرکنندگان کالاهای غیرنفتی به جز برخی موارد استثناء به بازار ثانویه در نظر گرفته شد، شکل جدی‌تری به خود گرفته و رفته رفته روند معاملات در این سامانه افزایش یافت.

در پی آن دولت با اصلاح سیاست‌های ارزی معافیت‌های درنظر گرفته شده برای برخی کالاها را نیز لغو کرد و در پی آن قرار شد که تمامی صادرکنندگان ارز خود را از طریق این سامانه ارائه کرده و واردکنندگان نیز از همین طریق بتوانند ارز موردنیاز خود را تامین کنند.

با این روند هم‌اکنون صادرکنندگان موظفند که ارز حاصل از صادرات خود را تا حداکثر سه ماه وارد سامانه نیما کنند.با این حال انتظار می‌رود که با توجه به میزان صادرات انجام شده، کماکان ارزآوری به سامانه نیما افزایش یابد و در این صورت بازار ثانویه می‌تواند مشکلات تامین ارز واردکنندگان برای خرید مواد اولیه تولید با قیمت‌های بالا را کاهش دهد.

جواد نوفرستی اقتصاددان در درباره سیاست های غلط ارزی و تاثیر آن بر شکنندگی اقتصاد ایران در برابر تحریم‌ها می گوید:« موضوع دیگری که بر عدم آمادگی ما برای تحریم، شکننده بودن و به راحتی مورد تحریم قرار گرفتن اثر می‌گذارد مساله نرخ ارز است که در دولت‌های مختلف و طی سالیان قیمتش را سرکوب کرده‌ایم. 

منطق علم اقتصاد می‌گوید باید سالانه به میزان مابه التفاوت نرخ تورم داخل و کشور مقصد نرخ ارز افزایش پیدا کند. شاید ما نمی‌توانیم نرخ ارز را کنترل کنیم اما تثبیت نرخ ارز مانند تثبیت نرخ بنزین جزو اشتباهاتی است که ما انجام داده‌ایم. با افزایش نرخ ارز همچنین کمک می‌کنیم به افزایش جذابیت واردات و ضربه می‌زنیم به بحث صادرات. 

ما نرخ ارز را چندین سال به دلیل اهداف سیاسی و یا هرچیز دیگر تثبیت می‌کنیم و بعد نمی‌توانیم آن را مدیریت کنیم زیرا که این مساله اساسا اشتباه بوده و بعد یک‌باره نرخ ارز جهش زیادی خواهد داشت. متاسفانه مدیران ما بلند مدت فکر نمی‌کنند و ما در مسائل ساده‌تر از این مثل مدیریت یارانه‌ها مانده‌ایم چه برسد به این موضوع بسیار مهم که بخواهیم کشور را آن‌قدر توانمند کنیم که تولید ملی بشود پشتوانه پول رسمی کشور. ما با صادرات  نفت خام سودی از ارزش افزوده نمی‌بریم و اقتصادمان نیز بسیار بسیار شکننده است.»