دست به دست شدن میراث شوم و بی‌برکت احمدی‌نژاد

ایمان ربیعی

امروز اولین یارانه نقدی 45 هزار و 500 تومانی دولت سیزدهم به حساب سرپرستان خانوار واریز می‌شود تا طعم گس یارانه نقدی در کام دولت سیزدهم نیز بنشیند.

یارانه‌ها میراث دولت دهم برای آیندگانش بود. حالا سومین دولت پس از احمدی‌نژاد می‌رود تا در سایه بدتر شدن وضعیت اقتصادی، یارانه‌ها را سامانی دهد و با حمایت نقدی فضای اقتصادی خانوارها را تحت‌تاثیر قرار دهد.  

درست وقتی محمود احمدی‌نژاد وعده پرداخت یارانه 45 هزار تومانی را با هدف تقویت اقتصاد خانوار به مردم می‌داد برخی کارشناسان وضعیت امروز را پیش‌بینی می‌کردند. می‌گفتند یارانه نقدی چاه ویل اقتصاد ایران است و خروج از آن عوارض اجتماعی سنگین‌تری را نسبت به تداوم پرداخت آن داراست. بررسی‌ها نشان می‌دهد در 11 سالی که از پرداخت یارانه گذشته، بیش از 500 هزار میلیارد تومان یارانه در قالب پول نقد میان مردم توزیع شده است.

این رقم البته بر مبنای سنجش ارزش واقعی آن در هر دوره، رقمی بسیار شگرف می‌شود.

از آذرماه سال 1389 تا کنون جمعیتی بالغ بر 77 میلیون نفر یارانه نقدی از دولت دریافت می‌کنند و از آبان 1398 تا کنون نیز یارانه معیشتی به واجدان شرایط تعلق گرفته است. فهرست دوم یارانه‎بگیران یعنی یارانه‌بگیران معیشتی 60 میلیون نفر می‌شوند.

 به این ترتیب دولت سیزدهم باید پرداخت یارانه 137 میلیون نفر را برای ایران تدارک ببیند اما این همه داستان نیست. بررسی وعده رییس دولت سیزدهم نشان می‌دهد یارانه جدیدی در راه است.

 سید ابراهیم رییسی در جریان انتخابات ریاست‎جمهوری وعده داده بود که 5 دهک اول درآمدی یارانه ویژه دریافت خواهند کرد. به عبارت یکی از وعده‌های معیشتی او اعطای کارت اعتباری معیشت خانوار تلقی می‌شود. در این طرح پنج دهک اول جامعه به دو گروه تقسیم می‌شوند. گروه اول شامل سه دهک اول جامعه هستند که به صورت ماهانه ۲۰۰ هزار تومان و گروه دوم دهک‌های چهار و پنج هستند که ماهانه ۱۵۰ هزار تومان به‌ازای هر نفر دریافت می‌کنند. گفته شده که طرح کارت اعتباری از آذر امسال اجرایی می‌شود.

بسنده کردن به کلیات

 سخنرانی‌های رییسی در این حوزه اما تنها بر کلیات در بخش یارانه دلالت دارد. وی چند روز قبل از برگزاری انتخابات سیزدهم ریاست‌جمهوری گفته است: موضوع ما این است که یارانه‌ها باید به صورت عادلانه تخصیص یابد. برخی یارانه‌ها آشکارا و برخی دیگر  پنهان هستند و  ما خانواده‌هایی داریم که در روستا زندگی می‌کنند خودرو ندارند و از همین روی از یارانه سوخت استفاده نمی‌کنند و به همین دلیل یارانه باید به صورت عادلانه تخصیص یابد.

وی اضافه کرد: مردم باید عدالت را حس کنند و یارانه‌ها اینگونه به مردم داده شود، ۳۵ درصد از خزانه دوم دولت باید به بهره‌برداری از تولید تخصیص یابد و موضوع مطابق با قانون هدفمند کردن یارانه‌ها است و آنچه که ما اطلاع داریم بخشی که باید به تولید تخصیص یابد آن‌چنان که باید برای حمایت از تولید  خرج نشده و بنای ما این است که این ۳۵ درصد برای افزایش بهره‌وری از تولید خرج شود. رئیسی با بیان اینکه دخل و خرج باید مشخص شود، اظهار کرد: دخل و خرج یارانه‌ها باید کاملاً مشخص باشد و ما به شفاف‌سازی در دولت اعتقاد داریم یعنی مردم و نخبگان و تصمیم‌سازان باید از آنها آگاه باشند زیرا این موضوع جلوی تخلفات را می‌گیرد و اعتماد مردم را نسبت به دولتمردان افزایش می‌دهد.

در طول 12 سال گذشته وضعیت اقتصادی خانوارهای ایران به مراتب بدتر از زمان قبل از سهمیه‌بندی یارانه‌ها شده است و اگر در آن مقطع زمانی شمار اندکی از جمعیت ایران به این یارانه نیاز داشتند، امروز حداقل 60 میلیون نفر واجد شرایط دریافت یارانه دوم یعنی یارانه ناشی از افزایش قیمت بنزین شناخته شده‌اند

اعلام زمان پرداخت یارانه جدید

 بررسی‌ها نشان می‌دهد آذرماه یعنی دوازدهمین سالگرد پرداخت یارانه نقدی در ایران، موعد پداخت یارانه وعده داده شده زا سوی دولت سیزدهم است .

هنوز اما روشن نیست که آیا این یارانه دویست هزار تومانی به یارانه کنونی یعنی یارانه 45 هزار و 500 تومانی و 55 هزار تومانی افزوده می‌شود یا این مبالغ کنونی به دویست هزار تومان افزایش خواهد یافت. در صورت تحقق وضعیت اول، دهک‌های پایین درآمدی با گشایشی اندک مواجه می‌شوند اما در صورت لحاظ شدن وضعیت دوم، تغییر چندانی در عرصه اقتصادی این خانوارها رخ نخواهد داد.

 نکته مهم اینجاست که در طول 12 سال گذشته وضعیت اقتصادی خانوارهای ایران به مراتب بدتر از زمان قبل از سهمیه‌بندی یارانه‌ها شده است و اگر در آن مقطع زمانی شمار اندکی از جمعیت ایران به این یارانه نیاز داشتند، امروز حداقل 60 میلیون نفر واجد شرایط دریافت یارانه دوم یعنی یارانه ناشی از افزایش قیمت بنزین شناخته شده‌اند.

پرداخت یارانه وضعیت اقنصادی را بهتر می‎کند؟

بسیاری از کارشناسان بر این اعتقادند که یارانه‌های نقدی در درازمدت نمی‎توانند وضعیت اقتصادی را بهبود بخشند. خصوصا آنکه بساری نوع پرداخت یارانه در ایران را غیرهدفمند می‌دانند. طبق جدیدترین برآوردهای صورت گرفته بخش مهمی از کسانی که از یارانه‌های پنهان در حوزه انرژی و نان و ... منتفع می‌شود را برخورداران تشکیل می‎دهند اما در حوزه پرداخت یارانه نقدی نیز ذی‌نفعان اصلی باز برخوردارانی هستند که در موج‌های تورمی آسیب کمتری را متحمل می‌شوند .   توزیع حجم عظیمی نقدینگی در میان مردم، در عمل به تکه تکه کردن منابع در ایران در شرایطی منجر می‌شود که دولت با کسری بودجه بزرگی روبروست .

 میثم رادپور، کارشناس اقتصادی معتقد است که مهمترین دلیل ایجاد این کسری بودجه بزرگ در ایران همین وضعیت کنونی است. وی معتقد است در سال‌های گذشته همواره هزینه‌های دولت در حال افزایش است اما شرایط اقتصادی ناشی از تحریم‎ها سبب کاهش درآمدهای دولت می‌شود و در نتیجه دولت با کاهش درآمد و رشد هزینه روبرو می‌شود که محصول این وضعیت ایجاد کسری بودجه و در نتیجه رشد تورم است.وی به توسعه ایرانی گفت: در نهایت این شیوه تصمیم‌گیری مضرات بالایی برای اقتصاد ایران دارد و به نظر می‎رسد راه شکستن حلقه زیان مداوم در ایران، جراحی اقتصادی در این حوزه است.

 هر چه هست شمارش معکوس برای از راه رسیدن یارانه جدید یا به عبارت دیگر یارانه چهارم آغاز شده است. یارانه اول در سال 1388، یارانه دوم در سال 1398 و یارانه سوم به صورت مقطعی در دوره کرونا به مردم پرداخت شده است و حالا دولت سیزدهم قرار است پرونده یارانه چهارم را در اقتصاد ایران بگشاید. آیا چهارمین یارانه می‎تواند نجاتی برای دهک‌های پایین درآمدی محسوب شود یا غول تورمی که از دل بهمن نقدینگی سر بر می‌آورد همه مزایای آن را خواهد بلعید؟ تجربه نشان می‌دهد در صورت تداوم توزیع غیرهدفمند یارانه‌ها این اتفاق دور از ذهن نخواهد بود.