تغییر سناریوی تحریم نفتی ایران

امین قلعه‌ای

تنها چندساعت مانده به دور جدید تحریم‌های نفتی آمریکا علیه کشورمان کاخ سفید فهرست جدید معافیت‌های خریداران نفت ایران از این تحریم‌ها را اعلام کرد. این فهرست در حالی از سوی ایالات متحده منتشر شد که پیشتر کاخ سفید اعلام کرده بود که انجام مبادلات مالی با ایران از طریق سیستم سوئیفت نیز شامل تحریم‌ها نمی شود. پیش از این و در پی تلاش‌های کشور‌های باقی مانده در برجام قرار بود که انجام مبادلات مالی با ایران از طریق یک کانال جدید بانکی انجام شود. امری که در صورت تحقق از دو منظر می‌تواند به ضرر آمریکایی‌ها باشد. اول عدم دسترسی آمریکایی‌ها به جزئیات مبادلات مالی با ایران و دوم خدشه دار شدن جایگاه این کشور در نظام اقتصادی بین الملل. حالا با نزدیک شدن به تاریخ چهارم نوامبر(سیزده آبان ماه) اینگونه به نظر می‌رسد که آمریکایی‌ها برای بار دوم مجبور به کوتاه آمدن از مواضع خویش شده‌اند. روز گذشته  شبکه خبری بلومبرگ به نقل از منابع آگاه گزارش داد که آمریکا در ارتباط با تحریم‌های ایران، با اعطای معافیت تحریمی به 8 کشور از جمله کره جنوبی، هند و ژاپن موافقت کرده است. بلومبرگ در ادامه نوشت؛ متحدان نزدیک آمریکا از جمله ژاپن و کره جنوبی به همراه هند که وابستگی زیادی به نفت ایران دادند این معافیت را دریافت کرده‌اند اما لیست کامل این معافیتهای قرار است روز دوشنبه منتشر شود.

چرا آمریکا در مورد نفت 

هم کوتاه آمد؟ 

«واشنگتن با اعمال تحریم‌ها علیه ایران به دنبال تحت فشار قرار دادن این کشور است اما نمی‌خواهد به متحدان آمریکا که به این نفت وابسته هستند، لطمه بزند.» این جملات بخش از اظهارات جان بولتون مشاور امنیت ملی کاخ سفید است در مورد اعمال معافیت‌های جدید درمورد خرید نفت از ایران. تا پیش از اعلام تصمیم جدید ایالات متحده در این مورد کشورهای آسیایی خریدار نفت از ایران بارها خواستار معافیت از تحریم‌های آمریکا شده بودند. بانک مرکزی کره جنوبی هفته گذشته با انتشار بیانیه ای اعتراف کرد بالا رفتن بهای نفت در بازارهای بین المللی تجارت این کشور را به خطر انداخته است.در این بیانیه آمده بود: آمارها نشان می دهد شرایط تجاری و اقتصادی کره جنوبی به دلیل بالا رفتن قیمت نفت برای دهمین ماه متوالی در سال جاری میلادی، بدتر شده است.شاخصه‌های تولیدی تجاری بر اساس بیانیه بانک مرکزی کره جنوبی در ماه سپتامبر(شهریور) امسال در مقایسه با یک ماه قبل از آن نزدیک به ۷.۸ درصد کاهش یافته است.این بانک تاکید کرده است به دلیل بالا رفتن بهای نفت، کشور مجبور شده است برای وارد کردن نفت، بهای بیشتری نیز پرداخت کند و این مشکل به همه بخش های اقتصادی سرایت کرده است.این اولین بار بود که بانک مرکزی کره جنوبی در یک سال گذشته بابت مخاطرات تجاری ابراز نگرانی می کند و علت آن را بالا رفتن بهای نفت خام می داند که یکی از بدترین شرایط تجاری و اقتصادی کشور از سال ۲۰۰۹ میلادی به این طرف محسوب می شود. از سوی دیگر همین وضصعیت در مورد سایر کشورهای خریدار نفت ایران نیز صادق است. در سال 2017-18 هند 22 میلیون تن نفت خام از ایران وارد کرد. این نفت برای تعدادی از پالایشگاه های هند به خصوص پالایشگاه نفت منگلور مناسب است. بنابراین قطع ناگهانی نفت ایران برای این پالایشگاه می تواند عواقب بدی داشته باشد. هند باید هر چه زودتر یک طرح آماده کند. در همین حال وزیر ارشد کابینه ژاپن اعلام کرد علی‌رغم برگزاری مذاکرات متعدد با آمریکا تاکنون موفق به کسب معافیت در خصوص تحریم‌های ایران نشده‌ایم. یوشی‌هیده سوگا ضمن انتقاد از تحریم‌های آمریکا که بر خلاف قرارداد برجام علیه کشورمان اعمال شده است، گفت:«تاکنون مذاکرات متعددی با آمریکایی‌ها داشته‌ایم تا بتوانیم شامل معافیت در خصوص تحریم‌های ایران شویم. اما این مذاکرات موفقیت‌آمیز نبوده است.او ادامه داد: ما خواستار حفظ موقعیت شرکت‌های ژاپنی در ایران هستیم؛ زیرا تحریم آمریکا به اقتصاد ژاپن صدمه خواهد زد. از طرفی ما در حوزه انرژی و نفت همکاری‌های ویژه‌ای با ایران داریم و قطع این همکاری به ضرر هر دو طرف خواهد بود.» دایسوکه هیروتا، معاون بخش نفت و گاز وزارت اقتصاد ژاپن گفت، ژاپن نیز ژیش تر گفته بود:« در دور قبلی تحریم های آمریکا و اتحادیه اروپا علیه ایران در اوایل دهه جاری میلادی، توانسته بود از معافیت برخوردار شود. ما فکر می کنیم به دریافت معافیت از دولت آمریکا ادامه دهیم و این میزان واردات از ایران را تداوم ببخشیم.»این مقام دولت ژاپن همچنین گفته بود، پالایشگاه‌های ژاپنی برای نفت خام نسبتا ارزان قیمت ایران به دلیل سنگین تر بودن آن ارزش قائلند و نفت ایران حدود 5 درصد از کل واردات نفت خام ژاپن را تشکیل می دهد. ما احتیاج داریم که خرید نفت از ایران را ادامه دهیم و برای اینکه بتوانیم خرید از ایران را ادامه دهیم، باید از دولت آمریکا اطلاعات بگیریم و با آنها در ارتباط باشیم.

 سناریوی اصلی معافیت‌ها چیست؟

بر اساس اخبار غیر رسمی منتشر شده در رسانه‌ها آمریکایی‌ها معافیت برخی کشورها از تحریم نفتی را منوط به کاهش واردات آنها از ایران کرده‌اند.به گفته‌ رسانه‌هایی همچون بلومبرگ مقاماتی از دولت آمریکا در جریان مذاکرات دوماه گذشته که در دهلی نو داشته‌اند، موضوع برخورداری از یک معافیت مشروط از تحریم های ایران را مورد بحث قرار داده‌اند. هند به آمریکا اعلام کرده که قادر به توقف کامل خرید نفت از ایران نیست، زیرا نفت ایران با قیمت هایی رقابتی به پالایشگاه های هند عرضه می‌شود. دهلی نو انتظار دارد ماه آینده یعنی در دور بعدی گفت وگوها در این باره از آمریکا پاسخ لازم را دریافت نماید.دولت ترامپ پس از دریافت جواب منفی از کشورهایی نظیر چین و هند در برابر درخواست توقف خرید نفت از ایران، ناگزیر شده در طرح خود برای به صفر رساندن صادرات نفت این کشور تجدید نظر کند. واشنگتن اکنون گفته که هند برای معاف شدن از تحریم ها باید تا زمان آغاز تحریم نفتی در ماه نوامبر، خرید نفت از ایران را 50 درصد کاهش دهد. همین سناریو البته سایر خریدارن نفت ایران از جمله کره جنوبی که از ترس تحریم‌ها مجبور به صفر رساندن خرید نفت و میعانات گازی از ایران شده بودند نیز صادق است.  

در همین حال اینگونه به نظر می رسد که چین به عنوان یکی از خریداران عمده نفت ایران به صورت اتوماتیک واردات نفت از کشورمان را کاهش داده است. میزان واردات نفت چین از ایران در ماه سپتامبر نسبت به مدت مشابه سال قبل به شدت کاهش یافته است و این نشان که در آستانه آغاز تحریم نفتی ایران، پکن خرید نفت از تهران را محدود ساخته است.آمارهای اداره کل گمرک چین نشان می‌دهد که این کشور در ماه سپتامبر، 2.13 میلیون تن، معادل 518 هزار و 300 بشکه در روز نفت از ایران وارد کرده که 34 درصد نسبت به 3.22 میلیون تن سپتامبر سال گذشته کاهش نشان می دهد.گمرک چین در یک اقدام غیرمنتظره آمارهای ماهانه صادرات و واردات خود و مبدا و مقصد آنها را بر روی سایت اینترنتی اش منتشر کرده است.اداره گمرک چین قبلا این آمار را در قبال دریافت وجه ارائه می کرد، اما فعالیت بخش ارائه پولی آمار واردات و صادرات این اداره در ماه آوریل متوقف شده بود.این آمارها حاکی است، خرید نفت چین از ایران در ماه سپتامبر نسبت به 3.28 میلیون تن (798 هزار و 423 بشکه در روز) ماه اوت نیز کاهش قابل توجهی داشته است .بانک کونلون چین، اصلی ترین بانک تسهیل کننده تراکنش ها با ایران نیز تحت فشار تحریم ها قرار است تسویه معاملات با ایران را متوقف سازد.

سناریوی اصلی فروش نفت ایران کدام است؟

برای بررسی سناریوهای فروش نفت ایران ابتدا می بایست نگاهی به فهرست عمده ترین خردیدارن نفت کشورمان بیاندازیم. مقاصد صادرات نفت ایران به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: کشورهای اروپایی و کشورهای آسیایی، که از مجموع صادرات کمتر از 5/2 میلیونی سال 2017، سهم آسیا 9 /1 میلیون بشکه یعنی معادل سه‌چهارم بوده و بقیه نفت و میعانات گازی راهی اروپا شده است. تقریباً یک‌چهارم کل صادرات به چین، 20 درصد به هند، 15 درصد به کره جنوبی، 9 درصد به ترکیه و هفت درصد به ژاپن رفته است. در میان مقاصد اروپایی نیز ایتالیا با هشت درصد و فرانسه با کمتر از شش درصد بیشترین سهم را داشته‌اند. حالا با اعلام تصمیم ایالات متحده برای اعطای معافیت به برخی از کشورها اینگونه به نظر می رسد که دستکم تا پایان زمستان سناریوی اصلی برای فروش نفت ایران به نصف رساندن آن  خواهد بود. در این سناریو صادرات نفت ایران در ابتدای زمستان  3 /1 میلیون بشکه در روز خواهد بود. این یعنی صادرات کشور در مقایسه با رقم بالقوه حدوداً 5 /2میلیونی، حدود50 درصد کاهش نشان می‌دهد. از همین رو می توان گفت که در نتیجه نصف شدن درآمدهای نفتی، به احتمال بسیار زیاد دولت مجبور به انجام اصلاحاتی در تخصیص منابع حاصل از فروش نفت خواهد شد.