گزارش ویژه بانک مرکزی درباره وضعیت پولی
بهمن نقدینگی اقتصاد ایران را خفه می‌کند؟
زهرا علی اکبری
آخرین آمار بانک مرکزی ایران در خصوص وضعیت نقدینگی، درست در آخرین روز فعالیت دولت دوازدهم گواه آن بود که روزهای تورمی سخت‌تری در راه است.
طبق اعلام بانک مرکزی حجم نقدینگی در پایان خردادماه ۱۴۰۰ به رقم ۳۷۰۵۴هزار میلیارد ریال رسید که نسبت به پایان سال ۱۳۹۹معادل ۶.۶ درصد رشد نشان می‌دهد. لازم به اشاره است که در دوره مشابه سال ۱۳۹۹ رشد نقدینگی به میزان ۷.۵ درصد تحقق یافته بود. همچنین، نقدینگی در دوازده‌ماهه منتهی به پایان خرداد ماه ۱۴۰۰ معادل ۳۹.۴ درصد رشد کرد که نسبت به رشد دوره مشابه سال قبل (۳۴.۲ درصد)، ۵.۲ واحد درصد افزایش نشان می‌دهد.
به زبان ساده افزایش حجم نقدینگی در شرایط منفی بودن رشد اقتصادی نشان از چاپ پول بی‌پشتوانه دارد. به عبارت دیگر این بدان معناست که بدون رشد تولید و افزایش تولید ناخالص داخلی، پول در کشور افزایش یافته و نتیجه چنین اتفاقی بی‌تردید رشد تورم و بی‌ارزش‌تر شدن پول ملی خواهد بود.
ایران حالا یکی از بی‌ارزش‌ترین پول‌های ملی در جهان را در اختیار دارد. همین مساله سبب شد است که دولتمردان به فکر حذف صفر، آن هم به تعداد چهار عدد از پول ملی بیافتند. آخرین آمار بانک مرکزی نیز موید این نکته است که هنوز حرکت چاپخانه بانک مرکزی برای انتشار پول متوقف نشده است. اتفاقا همین بهمن نقدینگی است که اقتصاد ایران را به ونزوئلایی شدن تهدید می‌کند.
وحید شقاقی شهری سایه ونزوئلایی شدن را از همیشه بر اقتصاد ایران سنگین‌تر می‌داند و در گفتگو با نگارنده تاکید دارد: وضعیت بسیار استثنایی است اما محمدرضا جهان بیگلری معتقد است اتفاقا ایران از این مرحله عبور کرده است و در نتیجه باید نگران وضعیتی بدتر از وضعیت ونزوئلا در این حوزه بود.
البته از منظر منطقی تورم ایران با ونزوئلا قابل قیاس نیست. ایران درگیر تورمی دیرپاست که پنجاه سال، یا به عبارتی بیش از پنج دهه دوام آورده است اما ونزوئلا با ابرتورمی عجیب مواجه است. ابرتورمی که ساختار اقتصاد این کشور را نشانه رفته است.
وحید شقاقی شهری درباره چرایی عدم توفیق ایران در مهار تورم در سال‌های گذشته به توسعه ایرانی گفت: ایران از دهه پنجاه، همزمان با افزایش درآمدهای نفتی با بحران تورم روبرو شد. وی با اشاره به اینکه بالاترین نرخ تورم در ایران طی 50 سال اخیر از آن دهه هفتاد و دهه نود بوده است، گفت: در دهه 60 میانگین تورم 18.1 درصد بوده است که این رقم در دهه 70 به 24.4 درصد رسید اما در دهه 80 میانگین تورم معادل 14.7 درصد و در دهه 90 معادل 24 درصد بوده است.
وی تاکید کرد: در جهان شاید تنها 10 کشور یافت شوند که هنوز نتوانسته‌اند مشکل تورم را برطرف کنند و سایر کشورهای از این دوره بحران عبور کرده‌اند.
وی نیز عامل مهم رشد تورم در ایران را افزایش حجم نقدینگی دانست و تاکید کرد: میزان رشد اقتصادی ایران در دهه نود تقریبا صفر است، اما می بینم در همین دوره زمانی حجم نقدینگی افزایشی بسیار قابل توجه را تجربه کرده است. همین رشد نقدینگی زمینه‌ساز تورم بالاتر از 24 درصد دراین دوران تلقی می‌شود .
طبق آخرین برآوردها در این دهه نود، به رغم صفر بودن رشد اقتصادی میزان نقدینگی افزایشی 11 برابری را شاهد بوده است. آمارهای ارائه شده در خصوص حجم نقدینگی ایران در زمستان سال گذشته نشان می‌دهد میزان نقدینگی موجود در اقتصاد ایران حدود 11 برابر شده است. در شروع دهه 90 نقدینگی در رقم 294 هزار میلیارد تومان قرار داشت. پس از گذشت حدود 10 سال به عدد 3 هزار و 216 هزار میلیارد تومان رسید.
چرا نقدینگی افزایش یافت؟
بانک مرکزی در گزارش خود دلایل رشد نقدینگی را نیز اعلام کرده است .
ایران حالا یکی از بی‌ارزش‌ترین پول‌های ملی در جهان را در اختیار دارد. همین مساله سبب شد است که دولتمردان به فکر حذف صفر، آن هم به تعداد چهار عدد از پول ملی بیافتند.
گزارش‌های بانک مرکزی البته در روزهای اخیر از برخی جهات قابل بررسی است. وقتی رییس کل بانک مرکزی در قامت کاندیدای انتخابات ریاست‌جمهوری ظاهر شد، خط کشی نانوشته‌ای میان این نهاد پولی و رییس سابق آن برقرار شد. در حالی که عبدالناصر همتی هنوز از سمت خود استعفا نداده بود، برخی سخنانش از سوی بانک مرکزی در خصوص وضعیت نقدینگی و ... تکذیب می‌شد و همین کار نشان می‌داد نوعی جهت‌گیری خاص در این بخش برقرار است.
حالا اما بانک مرکزی پس از هشدارهای عبدالناصر همتی در خصوص رشد پایه پولی و تاثیر مهم آن بر رشد تورم، دست به انتشار گزارشی زده است تا روشن کند دلایل بروز این اتفاق چیست؟
در گزارش بانک مرکزی تاکید شده است: عامل اصلی رشد نقدینگی در پایان خردادماه ۱۴۰۰ نسبت به پایان سال ۱۳۹۹، رشد ۹.۲ درصدی پایه پولی بوده و مهمترین عامل رشد پایه پولی در پایان خردادماه ۱۴۰۰، خالص مطالبات بانک مرکزی از بخش دولتی است که با ۶۳۳.۰ هزار میلیارد ریال افزایش نسبت به پایان سال ۱۳۹۹ در نتیجه استفاده از تنخواه گردان، خزانه و سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها و کاهش سپرده‌های دولت نزد بانک مرکزی، سهمی فزاینده معادل ۱۳.۸ واحد درصد در رشد پایه پولی داشته است. دلیل اصلی افزایش مطالبات بانک مرکزی از بخش دولتی در دوره مذکور، استفاده دولت از وجوه تنخواه گردان جمعاً به میزان ۵۵۵.۳ هزار میلیارد ریال است.
تصمیم هیات وزیران در خصوص افزایش بودجه امدادرسانی و جبران خسارات ناشی از حوادث غیرمترقبه نیز در این رشد موثر ارزیابی شده است . همچنین چسبندگی هزینه‌های جاری دولت و همچنین کاهش قابل توجه برخی از درآمدهای دولت، نظیر درآمدهای مالیاتی بر نقل و انتقال سهام در سه ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۰ نسبت به دوره مشابه سال قبل نیز عامل رشد نقدینگی عنوان شده است.
از سوی دیگر الزام بانک مرکزی برای پرداخت به موقع مصارف هدفمندی از عوامل موثر دیگر در رشد نقدینگی است.
هر چه هست بهمن نقدینگی هر روز در اقتصاد ایران بزرگ‌تر می‌شود و پول بی‌پشتوانه می‌رود تا پایه‌های اقتصاد ایران را در خود مدفون سازد.
کند کردن حرکت ماشین چاپ پول در ایران بی‌تردید الزام مهمی است که باید در دستور کار مقامات دولت سیزدهم قرار گیرد اما نکته مهم اینجاست که کند شدن حرکت ماشین چاپ پول یا به عبارت بهتر خلق نقدینگی، تنها منجر به کاهش آهنگ رشد تورم در سال‌های آتی منجر می‌شود.
بسیاری از کارشناسان معتقدند با توجه به ماندگاری تحریم‌ها و در شرایطی که دسترسی ایران به منابع مالی‌اش در خارج از کشور همچنان دشوار است، باید پذیرای تاثیر این نقدینگی بر رشد تورم بود. مسلم است که روزهای سخت‌تری برای اقتصاد ایران در راه است. این نکته‌ای است که اغلب کارشناسان بدان اذعان دارند و گزارش بانک مرکزی نیز آن را گواهی می‌دهد.
دیدگاه تان را بنویسید