تصاویر هورالعظیم، هویزه و ... هشدار جنگ آب را در ایران جدی‌تر کرد
بی‌آبی و بیداد خطر بی‌آیندگی
مریم شکرانی
کشاورزان مستاصل در نخلستان‌های سوخته، لاشه تفتیده گاومیش‌ها بر خاک و هزاران ماهی مرده غوطه‌ور در جریان اندک آب، تصاویری است که این روزها میان کاربران توییتر دست به دست می‌شود. مرگ تالاب بین‌المللی هورالعظیم کلماتی است که آنها برای توصیف این فاجعه آبی به کار می‌برند.
تالاب هورالعظیم، آخرین بازمانده تالاب‌های بینالنهرین در جنوب غربی ایران و در خوزستان قرار دارد. یک سوم این تالاب در ایران و دو سوم در عراق واقع است. تالابی که زیستگاه هزاران ماهی و گاومیش و محل امرار معاش روستاییان بود. حالا اما خشکسالی و نرسیدن حقابه به این تالاب بین‌المللی، ناقوس مرگ تدریجی در هورالعظیم را به صدا درآورده است.
این ماجرا اما به خوزستان محدود نمی‌شود و بحران آب در ایران امسال چهره خشن‌تری از خود به نمایش گذاشته است تا آنجا که هلال احمر اعلام کرده برای گره گشودن از بخشی از بحران از صلیب سرخ جهانی درخواست یک میلیون فرانک وام کرده است تا خشکسالی فزاینده در ۴ استان سیستان و بلوچستان، هرمزگان، کرمان و اصفهان را مهار کند.
از آن سمت خشکسالی امسال ۱۵درصد نیروگاههای برق را که به صورت برقابی کار می‌کردند، از کار انداخته است و قطع برق خسارات زیادی به صنایع کشور وارد کرده است.
بجز این خشکسالی و نبود علوفه عشایر را گرفتار چالش‌های بزرگی کرده است. عشایری که ۷۰ درصد گوشت قرمز مصرفی را تامین می‌کنند.
گرفتاری‌های خشکسالی به همین جا محدود نمی‌شود و حالا تجارت نیوز از شهرهایی مانند همدان، مشهد، پیرانشهر و ... نوشته است که نانوایی‌هایشان نیمه‌تعطیل است. نانوایان می‌گویند آرد نیست و نظام مهندسی کشاورزی توضیح داده است که خشکسالی و نرخ پایین خرید تضمینی گندم، تولید این محصول را امسال حدود ۵۰ درصد کاهش می‌دهد و دولت در این تنگنای ارزی و تحریم ناچار به وارد کردن ۶ میلیون تن گندم است.
ب مثل بحران؛ آ مثل آب
همین چند ماه پیش بود که رئیس‌جمهور افغانستان اعلام کرد که ایران در ازای دریافت سهم بیشتر از حقابه هیرمند به افغانستان نفت بدهد. از آن سو ترکیه هم با سد ایلیسو مدت‌هاست سرچشمه دجله و فرات را تحت کنترل خود گرفته است و ورود آب از مرزهای غربی را محدود کرده است.
در داخل ایران هم بارها خبرهایی از اعتراض کشاورزان و درگیری‌های محلی سر آب شنیده شده است. اتفاقی که به گفته محمد درویش، کارشناس حوزه آب و محیط زیست می‌تواند به جنگ‌های آب منجر شود. این هشدار را محسن رنانی، کارشناس اقتصادی نیز پیش‌تر بارها داده است. حالا بسیاری معتقدند آب در حال تبدیل به بحرانی امنتیتی و سیاسی در ایران است . درویش در یک برنامه زنده اینستاگرامی اعلام کرد که خشکسالی و معضلات آب منجر به متروکه شدن بسیاری از روستاهای ایران و حاشیه‌نشینی روستاییان شده است. او می‌‌‌‌گوید که در چهار دهه پیش جمعیت حاشیه‌نشینان فقط ۷۰۰ هزار نفر بود اما حالا شمار آنها به ۲۰ میلیون نفر رسیده است. ضمن اینکه کم آبی در سال‌های آینده میلیون‌ها ایرانی را ناچار به مهاجرت می‌کند.
پروژههای غیرکارشناسی و فسادآور حوزه آب
با وجود این پروژه‌هایی که برای مهار بحران آب در نظر گرفته شده، همان‌قدر غیرکارشناسی و قابل نقد است که سدسازی‌های بی‌حساب و کتاب و فساد ناشی از آن به بسیاری از معضلات آب در ایران دامن زد.
یک کارشناس حوزه مدیریت منابع آبی گفت: اکنون موج اجرای پروژههای انتقال آب، یادآور موج سدسازی در دهه‌‌های ۷۰ و ۸۰ خورشیدی است؛ همان که امروزه آسیب و پیامدهای دهشتناک آن دامنگیر ده‌‌ها تالاب برجسته کشور شده است، به طور مشخص خشک شدن تالاب‌های کشور محصول ساده اندیشی در حوزه سدسازی در کشور بوده و قطع شریان حیاتی رودخانه ها، زمینه خشک شدن یکایک تالاب‌های کشور را فراهم کرده است.
داریوش مختاری، کارشناس حوزه مدیریت منابع آبی در همین زمینه به ایسنا گفته است: اکنون موج اجرای پروژههای انتقال آب، یادآور موج سدسازی در دهه های ۷۰ و ۸۰ خورشیدی است؛ همان که امروزه آسیب و پیامدهای دهشتناک آن دامنگیر ده ها تالاب برجسته کشور شده است، به طور مشخص خشک شدن تالاب‌های کشور محصول ساده اندیشی در حوزه سدسازی در کشور بوده و قطع شریان حیاتی رودخانه‌‌ها، زمینه خشک شدن یکایک تالاب‌های کشور را فراهم کرده است.
او با بیان اینکه به دنبال انباشت و ذخیره‌‌سازی منابع آب در پشت سدها، زمینه انتقال آب برای شهرهای بزرگ فراهم شده است، گفت: بزرگ شدن شهرها و اتکای آنها به منابع ناپایدار سدها، خطر خالی از سکنه شدن این زیست‌بوم‌ها را پدید آورده است. همان تفکر سازه‌‌ای که با تسلط محض مهندسان عمران و اندیشه یکسویه و خام این تخصص مهندسی بر مدیریت آب کشور همراه بوده است، امروزه با سازوکار انتقال آب به بحران آب کشور دامن می‌زند.
در استان نیمه کویری سمنان، هندوانه و خربزه کشت می‌شود که بر اساس اعلام وزارت کشاورزی منابع آبی معادل ۱۴۰ میلیون مترمکعب مصرف می‌کند و تنها با حذف کشت آب بر خربزه و هندوانه در این استان می‌توان بخش قابل توجهی از کمبود آب این استان را برطرف کرد
مورد عجیب انتقال آب به سمنان
در این میان یکی از پروژههای غیرکارشناسی حوزه آب، انتقال آب دریای خزر به سمنان است که مورد نقد فراوانی قرار گرفته است. بر این اساس بنا شده است که ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب از دریای خزر به سمنان منتقل بشود که بنا به گفته حمید سینی ساز، کارشناس منابع آب به مهر، این پروژه
حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان هزینه دارد. جالب است که بدانید در این استان نیمه کویری هندوانه و خربزه کشت می‌شود که بر اساس اعلام وزارت کشاورزی منابع آبی معادل ۱۴۰ میلیون مترمکعب مصرف می‌کند و تنها با حذف کشت آب بر خربزه و هندوانه در این استان می‌توان بخش قابل توجهی از کمبود آب این استان را برطرف کرد.
گذشته از این سینی‌ساز به مهر توضیح داده است که بخش قابل توجهی از ذخایر آب کشور اتلاف می‌شود که با جلوگیری از اتلاف این ذخایر آبی می‌توان بخش قابل توجهی از کمبود آب کشور را مدیریت کرد.
او توضیح داده است: نرخ تلفات آب که شامل تلفات سیلاب‌ها، نرخ تبخیر آب، تلفات در مسیر انتقال و توزیع و... می‌شود در ایران رقمی حدود ۸۰ درصد است. این رقم ۵ برابر میزان مصرف آب کل کشور است. این در حالی است که برای این بخش از تلفات، اقدامات جدی و مناسبی انجام نشده است و شاهد هستیم که اهرم فشار بر بخش مصرف غیربهره‌ور مردم متمرکز شده است که رقم بزرگی را نیز در بر نمی‌گیرد.
این کارشناس حوزه آب سهم تلفات آب از طریق تبخیر را مؤثرترین بخش تلفات دانست و ادامه داد: برخی تصور می‌کنند نمی‌توان از تلفات تبخیر جلوگیری کرد، در حالیکه چنین تصوری غلط است و می‌توان با نفوذ دادن آب باران به سمت سفره‌های آب زیرزمینی، از تلفات آن از طریق تابش آفتاب یا وزش باد جلوگیری کرد.
سینی‌ساز میزان تلفات آب به صورت تبخیر را حدود ۷۰ درصد اعلام کرد و گفت: از این میزان می‌توان حدود ۳۰ تا ۳۳ درصد را کاهش داد. این اقدام به صورت پایلوت در کشور در حال انجام بوده و به اثبات رسیده است. اما دلیل اینکه چرا به صورت کلان و عملیاتی در کشور اجرایی نمی‌شود، تعارض منافع سازمانی است که تصمیم سازان نیز از آن آگاه هستند.
حالا قاسم تقی‌زاده‌خامسی در صفحه اینستاگرامی خود درباره تغییرات اقلیمی در سراسر جهان از جمله ایران نوشت: پیش‌نویس 4000 صفحه‌ای لو رفته از گزارش‌های پنل بین‌المللی اقلیمی IPCC به سازمان ملل بیانگر تحقق بدترین سناریوی تغییرات اقلیمی است.
به نظر می‌رسد ایران نیز مانند بسیاری از کشورهای جهان در معرض خطر تغییرات اقلیمی است و آب مساله مهم جهان حال و آینده است . با این حال هنوز سیاستگذاری آبی در ایران از وضعیتی نابسامان و نامساعد در رنج است.
دیدگاه تان را بنویسید