تأثیر خروج کارگران افغان بر قیمت مسکن در ایران

مهرنوش حیدری

 خروج کارگران افغانستانی از ایران شدت گرفته است؛ آخرین آمارها نشان می‌دهد در ۴ ماهه ابتدایی سال ۲۰۲۱ نزدیک به ۳۶۴ هزار مهاجر افغانستانی فاقد مدرک از ایران خارج شدند. از این تعداد ۲۰۳ هزار نفر دیپورت شده و ۱۶۱ هزار نفر نیز داوطلبانه ایران را ترک کردند. این در حالی است که در مدت مشابه سال قبل یعنی در سال ۲۰۲۰ میلادی ۲۷۰ هزار نفر از ایران مهاجرت کرده بودند. این آمار موید این نکته است که تعداد مهاجران فاقد مدرک افغانستانی که از ایران خارج شدند نسبت به دوره قبل ۹۴ هزار نفر بیشتر بوده است اما دلیل این تمایل برای خروج از ایران چیست؟ بسیاری از کارشناسان معتقدند کاهش ارزش ریال و رشد قیمت ارز، زندگی مهاجران افغانستانی در ایران را با مشکلات فراوانی مواجه کرده است به طوری که برخی از آنها در حال حاضر قادر به پس‌انداز نیستند و نمی‌توانند مانند گذشته بخشی از دستمزد خود را پس‌انداز و برای خانواده‌هایشان در افغانستان ارسال کنند. به عبارت دیگر افزایش هزینه‌های زندگی در ایران سبب شده است کار در کشور ما برای بسیاری از مهاجران افغانستانی فاقد صرفه اقتصادی باشد.

افغان‌ها در چه مشاغلی فعالیت می‌کنند؟

دسته بزرگی از کارگران افغانستانی در ایران در بخش ساختمان مشغول به کار هستند، کارگران روزمزد در حوزه ساخت و ساز، حقوقی کمتر از کارگران ایرانی می‌گیرند. گروهی دیگر از کارگران در مشاغل خدماتی مانند کارواش‌ها، واحدهای تولید آجر و سرامیک و همچنین مواردی از این دست مشغول به کار هستند اما بررسی‌ها نشان می‌دهد بیشترین فعالیت آنها در بخش ساخت و ساز است. البته در بسیاری از موارد کارگران افغانستانی در فصل‌های کار برای بیل‌زنی، میوه چینی، برداشت محصول و غیره به مناطق مختلف ایران مهاجرت می‌کنند و استان‌های خراسان، کرمان و همچنین البرز، قزوین و مناطق مرکزی در دوره‌های کار پذیرای این مهاجران خارجی هستند.

بسیاری از کارشناسان معتقدند که خروج کارگران افغانستانی به طور مستقیم صنعت ساخت و ساز ایران را تحت‌تاثیر قرار داده و منجر به افزایش هزینه ساخت و ساز در ایران خواهد شد.

فضای کار برای ایرانی‌ها باز می‌شود؟

ایران یکی از بالاترین نرخ‌های بیکاری را در میان کشورهای منطقه دارد و بیکاری یکی از دردهای مزمن اقتصاد ایران تلقی می‌شود؛ از این رو برخی بر این اعتقادند که خروج کارگران افغان می‌تواند فضای کار برای کارگران ایرانی را باز کند این در حالی است که اهل فن چندان اعتقادی به این گزاره ندارند.

نایب رئیس انجمن انبوه سازان، درباره تاثیر افزایش خروج اتباع افغانستانی از ایران و در صنعت ساختمان گفت:‌ اخیرا سختگیری‌های فراوانی از سوی نهادهای قانونی نسبت به کار کردن اتباع افغان در ایران اعمال می‌شود به طوری که هرچند روز یک‌بار ماموران، کارگاه‌های ساختمانی را بازرسی کرده و افراد فاقد مجوز کار را جمع‌آوری می‌کنند.

ایرج رهبر افزود: این افراد پس از دستگیری به مرز فرستاده و از آنجا به افغانستان منتقل می‌شوند.

رهبر درباره وضعیت کاری این افراد توضیح داد: به اتباع افغانستانی کارت اقامت داده می‌شود، اما کارت اشتغال داده نمی‌شود زیرا اعتقاد بر این است که باید ابتدا کارگران ایرانی مشغول به کار شوند و برای آنها اشتغال ایجاد شود. از سوی دیگر در میان اتباع افغانستانی به ندرت کسانی یافت می‌شوند که توانسته باشند علاوه بر کارت اقامت، کارت اشتغال هم دریافت کرده باشند.

وی ادامه داد: به این ترتیب کارگران افغانستانی دارای کارت اقامت هستند اما معمولا این افراد مجاز به اشتغال قانونی در ایران نیستند و بیشتر به همین دلیل به کشورشان فرستاده می‌شوند.

حضور۵۰ درصدی کارگران افغان در کارگاه‌های ساختمانی

رهبر تصریح کرد: در کارگاه‌های ساختمانی و صنعت ساخت و ساز بیش از ۵۰درصد کارگران و نیروی کار را اتباع افغانستانی تشکیل می‌دهند.

وی عنوان کرد: کارگران افغانستانی جای کار کارگران ایرانی را نمی‌گیرند چرا که کارگران ایرانی معمولا در سطوح تخصصی کار می‌کنند و در سطح کارگران ساده مشغول به فعالیت نمی‌شوند. چند سال است که با حضور اتباع افغانستانی در ایران و این بخش، کارگران ایرانی در سطوح ساده کار نمی‌کنند و بیشتر در بخش‌های تخصصی مانند آرماتوربند، قالب‌بند و ... فعالیت دارند.

وی اظهار کرد: با توجه به کمبود کارگر ساده ایرانی در بخش ساخت و ساز به حتم در آینده با مشکلات جدی مواجه خواهیم شد.

 نایب رئیس انجمن انبوه سازان تاکید کرد: با مهاجرت کارگران افغانستانی از ایران شاهد افزایش هزینه‌های کارفرمایان ایرانی خواهیم بود زیرا کارگر ساده ایرانی معمولا ۳۰ تا ۳۵ درصد دستمزد بیشتری نسبت به اتباع افغانستانی از کارفرما طلب می‌کند.

وی درباره میزان دستمزد کارگران اتباع افغانستان توضیح داد: معمولا دستمزد این کارگران کمتر از کارگران ایرانی است به طوری که روزانه بین ۱۲۰ تا ۱۵۰ هزار تومان حقوق می‌گیرند و با توجه به اینکه در محل کارگاه استراحت می‌کنند و هزینه ایاب و ذهاب نمی‌دهند این دستمزد را می‌پذیرند اما کارگران ایرانی باید هزینه رفت و آمد و ... را نیز در نظر بگیرند و به همین دلیل دستمزد کارگران ایرانی از اتباع افغانستانی بیشتر است.

رهبر گفت: کارگران تخصصی نیز با توجه به نوع مهارت و تخصص حقوق می‌گیرند؛ معمولا به صورت پیمانکاری حقوق دریافت می‌کنند و دستمزد آنها روزمزد نیست.

هزینه تولید مسکن  40 درصد افزایش می‌یابد

 نایب رئیس انجمن انبوه‌سازان می‌گوید با توجه به این شرایط باید در نظر داشت که هزینه تولید مسکن، با شدت گرفتن خروج کارگران افغانستانی از ایران افزایشی 40 درصدی را تجربه خواهد کرد. البته پیش از این نیز در دهه 80 خروج کارگران افغانستانی منجر به رشد نزدیک به 35 درصدی دستمزد کارگران ساختمانی شد.

برآوردها نشان می‌دهد ۲۵ تا ۳۰ درصد از مخارج ساخت مسکن را نیروی کار تشکیل می‎دهد. فعالان حوزه ساخت و ساز معتقدند از این تعداد بیش از ۶۵درصد نیروی کار را کارگران ساختمانی ساده تشکیل می‌دهند که اکثرا اتباع افغانستانی هستند و زمانی که نیروی کار، گران می شود و دستمزدها افزایش می‌یابد، هزینه سایر بخشها نیز افزوده خواهد شد.

به نظر می‌رسد ایران نیازمند بازتعریف شرایط بازار کار در صورت خروج کارگران افغانستانی است. هر چند ایران با بیکاری بالا و دو رقمی در سال‌های طولانی روبروست؛ اما فرصت‌های شغلی خالی وجود دارد که کارگران ایرانی در آن مشغول به کار نمی‌شوند.

بازتعریف روابط بازار کار و بهبود وضعیت اقتصادی در کنار ایجاد امنیت شغلی و کاهش هزینه‎های سربار می‌تواند جبرانی بر افزایش دستمزد کارگران ساختمانی در آینده میان‎مدت پیش‌رو باشد.