گزارش ویژه «توسعه ایرانی» از تاثیر تحریم بر ترانزیت هوایی
دلارها چگونه از آسمان ایران پرواز کردند؟
نرگس رسولی
کارشناسان می‌گویند درآمد ارزی ایران از محل ترانزیت کالا به عنوان کشوری استراتژیک در دایره حمل و نقل آسیا و اروپا می‌تواند به چند صد میلیارد دلار برسد اما در خوش‌بینانه‌ترین حالت آمارها از کسب درآمدی 3 میلیارد دلاری در این حوزه خبر می‌دهد.
آمارها دقیق و شفاف نیست، اما ادعاها فراوان است. هر چند وعده‌ها بسیار است، اما برنامه‌های تدوین شده در هر سال به روی دیگری انباشته می‌شود و آنچه در عمل محقق می‌شود نسبت چندانی با آمال و آرزوها ندارد. حالا روشن است که ماندگاری تحریم نه فقط در زمین که درآمد ایران در هوا را نیز هدف میگیرد. کاهش قابل‌توجه پروازهای عبوری از ایران در سال‌های اخیر که ایران با تشدید تحریم‌های آمریکا روبرو شده، کاهشی شدید را تجربه کرده است.
سال‌هاست که مدیران حمل و نقلی ایران، در جلساتشان از ایران به عنوان چهارراه حمل و نقلی نام می‌برند و رویای احیای جاده ابریشم را در سر می‌پرورانند. این در حالی است که در عمل این روزها حتی برای ترانزیت عادی از ایران، به درهای بسته می‌خورید.
بعد از گشایش‌های برجامی بود که یک‌باره گزارش‌های آماری از میزان افزایش درآمد ایران از محل تزانزیت عبوری هواپیماها دست به دست چرخید و لبخند رضایت فعالان این بخش نشان داد که ایران توانسته است موقعیت بهتری را در این حوزه از آن خود کند. این چنین بود که بسیاری از جایگزینی تزانزیت با نفت سخن گفتند، اما با شروع تحریم‌های جدید و کاهش عبور و مرور از فضای ایران باز هم سکوت جای خود را به تبلیغات مکرر در این حوزه داد.
برخی کارشناسان معتقدند در کنار تحریم اقدامات کشورهای همسایه نیز زمینه را برای کاهش پروازهای عبوری از ایران فراهم کرده است. تلاش برای ناامن نشان دادن آسمان ایران و ارائه تخفیف‌های خاص برای پروازهای عبوری از جمله این اقدامات است.
درآمدزایی در هوا
بسیاری از کارشناسان معتقدند درآمد حاصل از پروازهای عبوری نماد کامل اقتصاد مقاومتی و نشانه‌ای از وابستگی کشورهای دنیا به ظرفیت مناسب جغرافیایی ایران است. نکته مهم اینجاست که عبور از آسمان ایران به دلیل امنیت بالا و کوتاهی مسیر، برای شرکت‌های هواپیمایی دنیا جذابیت بالایی دارد و عبور هر هواپیما می‌تواند درآمد ارزی مناسبی عاید کشور کند. آنچه مسلم است اینکه ایران نتوانسته است ظرفیت جغرافیایی خود را در جهان معرفی کند.
بر اساس مقررات بین‌المللی هر پرواز عبوری از آسمان کشور بر اساس میزان ماندگاری در آسمان و وزن هواپیما مکلف است مبلغی را به شرکت فرودگاه‌ها بپردازد. اطلاعات همه طرح‌های پروازی توسط سیستم عوارض عبوری پردازش شده و با کمک داده‌های دریافتی از مرکز کنترل و با نسبتی از وزن هواپیما و مسافت طی شده در فضای ایران، مقدار عوارض محاسبه می‌شود، بنابراین افزایش تعداد پروازهای عبوری از آسمان کشور به معنای افزایش درآمد ارزی ایران خواهد بود.
طبق اعلام قبلی شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران، هزینه برای هر یک تن وزن هواپیما، چهار هزارم دلار در هر کیلومتر است؛ مثلا اگر نرخ برابری دلار حدود 4200 تومان باشد، در ازای هر هزار کیلوگرم وزن هواپیما، شرکت فرودگاه‌ها از ایرلاین‌های خارجی 16.8 تومان برای هر کیلومتر در حریم هوایی ایران، پیش از ورود به آسمان کشور هزینه دریافت می‌کند.
فرض کنید یک ایرباس ای380 خط هوایی امارات از مبدا وین در اتریش به دوبی می‌رود این هواپیمای پهن‌پیکر، با مسافر و مخزن تکمیل، هنگام بلند شدن از باند حدود 590 تن وزن دارد هواپیما در کریدور پروازی این مسیر از روستای دوستان در شمال غربی ایران تا جزیره سیری در خلیج فارس را در حریم هوایی ایران می‌پیماید، یعنی مسافتی حدود 1700 کیلومتر، حال حاصل‌ضرب 590 (وزن هواپیما به تن) در 1700 (مسافت طی شده به کیلومتر)، در رقم 16.8 تومان می‌شود رقمی بیش از 16میلیون و 850 هزار تومان درآمد.
درآمدی که به مدد برداشته شدن تحریم‌ها در سال 96 طبق آمار منتشرشده توسط شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران با وجود پیدایش رقیب‌های جدید، با افزایش 12 درصدی تعداد پروازها موجب شد تا ایران به درآمد قابل‌توجهی از این محل دست یابد. طبق گزارش شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران که از سوی وزارت راه منتشر شده است، در آن زمان در کنار برداشته شدن تحریم‌ها، تحولات منطقه‌ای و بسته شدن فضای سایر کشورها موجب شد استفاده از آسمان ایران بیش از پیش رونق بگیرد. جنگ داخلی اوکراین و سرنگونی پرواز شماره 17 هواپیمایی مالزی بر فراز این کشور موجب شد ایرلاین‌ها در پروازهای آسیا به اروپا به سراغ مسیرهای جایگزین بروند که آسمان ایران نیز بخشی از این مسیرها بود؛ همچنین جنگ داخلی در عراق بسیاری از پروازهای عبوری از آسمان این کشور را به سمت ایران سوق داد.
طبق آمار موجود در ۷ ماه نخست سال گذشته در مجموع ۵۲ هزار و ۱۱۹ پرواز عبوری از آسمان ایران انجام شد که نسبت به مدت مشابه سال ۹۸ کاهشی ۷۱.۸ درصدی را ثبت کرد
روالی که برخی برآوردها نشان داد تنها در یک سال فقط پروازهای قطری بر فراز ایران به صورت ماهانه 51 میلیارد تومان برای ایران درآمد به ارمغان آوردند. البته عراق نیز بیکار نماند و بعد از پایان یافتن جنگ در عراق و باز شدن آسمان این کشور بر پروازهای خارجی، مقامات این کشور نسبت به ارائه تخفیف در محاسبه هزینه پروازهای عبوری اقدام کردند. رجوع به آمار منتشر شده توسط شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران نشان می‌دهد تعداد پروازهای عبوری از آسمان ایران در سال 96 نسبت به سال 95 رشد داشته و این رشد تقریبا در همه ماه‌ها پایدار بوده است. بر اساس آمار، تعداد پروازهای عبوری از آسمان ایران در سال 1395، رقم 382 هزار و 162 سورتی بوده که این تعداد در سال 1396 با 11 درصد رشد به 426 هزار و 684 سورتی رسیده است. همچنین می‌توان دید که تعداد پروازهای عبوری از آسمان ایران در همه ماه‌های سال 96 به غیر از اسفندماه، نسبت به مدت مشابه در سال گذشته‌اش رشد داشته است؛ در اسفند 1396 تعداد پروازهای عبوری از آسمان ایران با کاهش 5.8 درصدی از 31 هزار و 993 سورتی به 30 هزار و 126 سورتی رسیده است. تعداد پروازهای عبوری از آسمان ایران در سال 1393 با رشد 53 درصدی روبرو شد و این رشد در سال‌های 94 و 95 به ترتیب با 27 درصد و 11 درصد افزایش ادامه داشت. این روال دقیقا مسیری بود که ایران را برای تحقق درآمد ترانزیتی از پرواز هوایی امیدوار می‌کرد، اما اجرای تحریم‌های جدید دوباره سنگ پیش پای این بخش شد. سنگی که با کرونا بزرگ‌تر شد و در نهایت با شروع دوباره پروازهای عبوری کمی حال فعالان این بخش را خوب کرد.
تحریم آسمان را نشانه رفت
بر اساس آمارهای اعلامی شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران از پروازهای عبوری شرکت‌های هواپیمایی خارجی از فضای ایران، سورتی پرواز عبوری در مهرماه به ۱۱ هزار و ۹۴ پرواز رسید که نسبت به مهر ماه سال قبل آن، کاهش ۵۱.۹ درصدی را نشان می‌دهد. به طور کلی طبق آمار موجود در ۷ ماه نخست ۹۹مجموعاً ۵۲ هزار و ۱۱۹ پرواز عبوری از آسمان ایران انجام شد که نسبت به مدت مشابه سال ۹۸ کاهشی ۷۱.۸ درصدی را ثبت کرد.
شهریورماه سال گذشته نیز سیاوش امیرمکری، مدیرعامل شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی اعلام کرد درآمد ایران از پروازهای عبوری ۶۹ میلیون دلار کاهش داشته است. آمارها نشان می‌دهد در شرایط تحریمی در کنار افزایش تبلیغ همسایگان در خصوص ناامنی آسمان ایران و همچنین اعلام تخفیف‌های فراوان برای پروازهای عبوری، درآمد ایران از این محل به میزان قابل‌توجهی کاهش یافته است.
به این ترتیب احیای این بازار جز در سایه برنامه اقتصادی رقابتی درقیاس با همسایگان و تلاش برای لغو تحریم‌ها ممکن نخواهد بود .
دیدگاه تان را بنویسید