زنگنه در کوره‌راه انزوای نفتی ایران

مریم شکرانی

بازار جهانی نفت در جریان شیوع کرونا روزگار وحشتناک و باورنکردنی را ازسرگذراند. تا آنجا اعجاب‌انگیز که منفی شدن قیمت نفت تا مدت‌ها تیتر یک رسانه‌های جهان بود. در این بحبوحه کاهش شدید تقاضا برای نفت بسیاری از کشورهای نفتی را در تراز کردن بودجه‌شان گرفتار مشکلات عدیده کرد. از عراق و عربستان گرفته تا جمهوری تازه استقلال یافته قزاقستان همه و همه در بازار مختل نفت با کسری بودجه سنگین مواجه شده‌اند و حالا گفته می‌شود که بسیاری از کشورهای نفتی با نفت زیر 50 دلار قادر به ادامه حیات نیستند.

با این وجود اخبار تولید واکسن کرونا قیمت نفت را تا کانال 40 دلار بالا کشید و حتی نشست 180 اوپک و اوپک پلاس که چند وقت پیش برگزار شد، بر مبنای توافقات جدید برای افزایش تولید نفت در ژانویه 2021 شکل گرفت. نشستی که البته خالی از حاشیه نبود و از نزاع شدید اعضای اوپک برای حفظ سهمیه‌شان در بازار جهان حکایت داشت. این درگیری‌ها تا آنجا بود که امارات به صراحت اعلام کرد تمایلی برای ادامه عضویت در اوپک ندارد و عربستان هم از نقش نظارتی خود در بازار کوتاه آمده و عملا مدیریت بازار را به دست روسیه سپرده است.

بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران هم با وجود آنکه مدت‌هاست ایران از بازار نفت کنار گذاشته شده است در این نشست هم مانند نشست‌های پیشین شرکت کرد تا عملا کرسی ایران در این رویداد مهم بازار نفت خالی نماند.

با تمام اینها اما، شیوع نوع جدیدی از کرونا در انگلیس،‌ دوباره بازار نفت را به دست‌انداز انداخت.

دیروز قیمت نفت خام تحت‌تأثیر خبر کرونای انگلیسی بیش از ۳ درصد سقوط کرد. سی‌ان‌بی‌سی، در این باره نوشت که تا ساعت ۱۱:۱۹ به وقت تهران، قیمت پیش‌خرید هر بشکه نفت خام برنت دریای شمال، بنچ‌مارک بین‌المللی قیمت نفت، ۳.۲۷ درصد یا ۱.۷۱ دلار سقوط کرد و به ۵۰.۵۵ دلار رسید.

قیمت پیش‌خرید هر بشکه نفت خام نیمه‌سنگین تگزاس غرب آمریکا هم ۳.۳۸ درصد یا ۱.۶۶ دلار سقوط کرد و به ۴۷.۴۴ دلار رسید.

کشف گونه جدید کرونا در انگلیس و محدودیت‌های قرنطینه‌ای شدیدتر در اروپا نگرانی‌ها در مورد روند ریکاوری اقتصاد جهان و بازگشت تقاضای نفت را افزایش داد.

حواشی تمام‌نشدنی بودجه‌های بدون نفت

در این شرایط اقتصاد ایران تحریم‌زده، وضعیت بغرنج‌تری را پشت‌سر می‌گذارد. بودجه بدون نفت سال 99 برای نخستین بار در سال‌های پس از انقلاب در صحن علنی مجلس رد شد و کار به شورای نگهبان کشید. سقوط سریع ارزش ریال و جهش قیمت اقلام در بازار ایران موجب شد که بسیاری از کارشناسان دوباره زبان به طعن گشوده و وابستگی بیش از اندازه اقتصاد ایران به نفت را سرزنش کنند. حالا دولت بودجه 1400 را با حواشی بیشتر از بودجه 99 به بهارستان برده است و اعداد این بودجه تا روزها و هفته‌ها سوژه رسانه‌ها، کارشناسان و حتی مردم عادی در فضای مجازی است.

در حالی که دولت بیشتر تخم‌مرغ‌هایش را در سبد بازگشت امریکا به برجام چیده است بسیاری از کارشناسان اقتصاد اعتقاد دارند که 1400 سال بسیار دشواری است چراکه نه فقط امید چندانی برای بازگشت فوری ایران به بازار نفت وجود ندارد که ذخایر ارزی در زمان همزمانی شیوع کرونا و تحریم کاهش داشته است. البته دولت در بودجه 1400 درصد ناچیزی خطا از برنامه‌ریزی‌هایش را در نظر گرفته است! و با فرض ادامه تحریم‌ها، در بودجه 1400 اجازه برداشت از صندوق توسعه ملی را درخواست کرده که البته این موضوع هم مورد موافقت رهبری قرار نگرفت.  این اتفاقات در شرایطی است که بازار جهانی نفت و سران اوپک و مدیران شرکت‌های نفتی جهان پیش از این به رویترز گفته بودند که حداقل تا یکسال انتظار بازگشت نفت ایران به بازار جهانی را ندارند.

جنگ نفتی‌ها برای حفظ سهمیه بازار

با این وجود و در شرایطی که کشورهای عضو اوپک و اوپک پلاس به سختی برای حفظ سهمیه خود در بازار می‌جنگند و دیدارهای مکرر وزرای انرژی عربستان و روسیه ادامه دارد، بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران هم برای کورسوی امید نفت ایران، همچنان تلاش می‌کند به گفت‌وگوهایش با رقبای منطقه‌ای نفت را ادامه دهد. او در این مدت به طور مرتب در نشست‌های اوپک شرکت کرده و سفرهای جداگانه‌ای به عراق و روسیه برای مذاکرات نفتی داشته است و حالا خبر سفر زنگنه به مسکو در شرایطی منتشر می‌شود که یک روز پیش از آن خبر دیدار مقام‌های نفتی مسکو و ریاض منتشر شده بود و البته طبیعی است که بازگشت یکباره 2.3 میلیون بشکه نفت ایران به بازار جهان در شرایطی که نفتی‌های جهان برای سهمیه‌شان می‌جنگند اتفاق خوشایند آنها به نظر نمی‌رسد و سنگ‌اندازی‌های آنها در این زمینه ادامه دارد.

زنگنه حالا یکه و تنها در بازار نفت برای سهمیه‌ای می‌دود که معلوم نیست دوباره چه زمانی از آنِ نفت ایران شود. آن هم در شرایطی که با خروج دونالد ترامپ از کاخ سفید، تلاش‌های مضاعفی از سمت کشورهای جهان شکل گرفته است که بایدن بدون قید و شرط وارد مذاکره با ایران نشود

همانگونه که لابی‌های پشت پرده عربستان و روسیه پیش از این هم جنگ نفتی به راه انداخته است.

زنگنه حالا یکه و تنها در بازار نفت برای سهمیه‌ای می‌دود که معلوم نیست دوباره چه زمانی از آنِ نفت ایران شود. آن هم در شرایطی که با خروج دونالد ترامپ از کاخ سفید، تلاش‌های مضاعفی از سمت کشورهای جهان شکل گرفته است که بایدن بدون قید و شرط وارد مذاکره با ایران نشود. حالا نه فقط  در این باره کشورهای عربی با اسرائیل هم صدا شده‌اند که حتی کشورهای اروپایی موضوع برجام پلاس را وسط کشیده‌اند و از شروط تازه برای بازگشت امریکا به برجام حرف می‌زنند.

ایران اما بارها تاکید کرده است که امریکا نباید برای بازگشت به برجام شروط تازه بگذارد و در تازه‌ترین موضع‌گیری‌ها، سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه دیروز به خبرنگاران گفته است که برجام موضوعی است که روند خود را داشته و مذاکره و امضا و جمع‌بندی و نهایی شده و چیزی که به این مرحله رسیده نه ما و نه کس دیگری نمی‌تواند آن را باز کند. برجام چیزی نیست که ایران درمورد آن مذاکره کند.

او همچنین درباره سفر زنگنه به روسیه و صادرات چهار و نیم میلیون بشکه نفت به سوریه نیز گفت: این مطلب را نشنیده‌ایم؛ البته رفت و آمد‌های این چنینی مرسوم است و وزارت نفت جزئیات این سفر را اعلام خواهد کرد. سهم ایران از بازار نفت مشخص است و ایران در تلاش است این سهم را تضمین کند و سهمیه‌هایی که از دست رفته پس بگیرد.