تنگی نفس اقتصاد ایران با ورود کرونا

مهناز اعتدالی

در صورت تداوم شیوع گسترده ویروس کرونا، اقتصاد جهانی متحمل خسارت ۱.۱ تریلیون دلاری می‌شود. آسیا بیشترین خسارت را از این ویروس خواهد دید و در سناریویی بدبینانه پیش‌بینی می‌شود که رشد اقتصادی کشورهای آسیایی تا ۱.۳ درصد کاهش پیدا کند.

این تازه‌ترین پیش‌بینی موسسه «آکسفورد اکونومیکس» در مورد خسارت‌های احتمالی ویروس کرونا بر اقتصاد جهان است. طبق اعلام این موسسه فعالیت تولیدی در بسیاری از مناطق چین تعطیل شده و کشورهای همسایه نیز با اختلالات فراوانی در زنجیره تامین خود مواجه شده‌اند. برخی از شرکت‌های بزرگ غربی مانند اپل، جگوار و فولکس واگن نیز به طور موقت فعالیت‌های خود را در چین تعلیق کرده‌اند.

شیوع کرونا فقط در دو ماه نخست سال جاری میلادی ۱۸۵میلیارد دلار به اقتصاد چین زیان رسانده است. برآوردهای اقتصادی در چین، حاکی از کند شدن نرخ رشد اقتصادی و کاهش ۲ درصدی آن در فصل نخست سال ۲۰۲۰ است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد دامنه‌ همه‌گیری این ویروس از منظر اقتصادی و انسانی به واسطه گستردگی آن قابل‌پیش‌بینی نیست. براین اساس این امر نشان می‌دهد که تبعات اقتصادی و انسانی شیوع ویروس کرونا در ایران نیز نامحدود است زیرا چین شریک نخست تجاری ایران است. از آنجا که چین به عنوان مقصد نخست صادرات نفت، پتروشیمی و مواد معدنی ایران در این سال‌های تحریم به شمار می‌آید و حدود ۲۵ درصد از صادرات و واردات ما با چین است؛ با بروز بحران کرونا در یک ماه گذشته بین 10 تا 20 درصد افت قیمت این کالاها شکل گرفته که در خوش‌بینانه‌ترین حالت حدود 500 میلیون دلار کاهش صادرات ایران به این کشور را رقم زده است. این مسئله در شرایطی بروز پیدا کرد که در سال 2019 در مقایسه با سال 2018 مبادلات ما با چین کاهش 35 درصدی را تجربه کرد؛ زیرا به دلیل تحریم‌ها و حذف معافیت‌ها در سال 2019 فروش نفت به چین با موانع بسیار مواجه شد.

در همین زمینه پیش از این پدرام سلطانی، فعال اقتصادی با انتشار یک توییت در صفحه شخصی خود نوشت: «متوسط نرخ جهانی نفت خام در 10 روز اخیر بیش از 10 درصد کاهش یافته است، همچنین نرخ بسیاری از مواد اولیه و خام که توسط ایران صادر می‌شود. ‎ویروس کرونا پیش از آنکه به سلامتی ایرانیان لطمه وارد کند به اقتصاد بسته و وابسته ما به چین آسیب خواهد زد. تنگی نفس اقتصاد ‎ایران بزودی عود می‌کند».

اما این تنگی نفس برای اقتصاد ایران اکنون با ورود ویروس کرونا به کشور با تبعات انسانی و بهداشتی نیز روبرو شده است. پیامدهای ناشی از گسترش و موج همه‌گیری این بیماری بخش‌های وسیعی از اقتصاد از نفس افتاده ایران را درگیر کرده است.

این در حالی است که رویداد ورود مجدد ایران به لیست سیاه FATF که موانع مبادلات مالی و ارزی با دنیا را چند برابر کرده است در کنار تحریم‌های همه جانبه، هرگونه امکان رشد برای اقتصاد کشورمان را با محدودیت فراوان مواجه خواهد کرد.

براین اساس در جایی که اقتصاد قدرتمند چین با وجود نظارت و سیاستگذاری قوی تاکنون موفقیتی برای کنترل تبعات اقتصادی این ویروس کسب نکرده است، اقتصاد انقباضی ایران با کسری بودجه چشمگیر و آسیب‌های تحریمی فراوان چگونه می‌خواهد این کشتی شکسته و به گل نشسته را به ساحل امن برساند؟ ضمن اینکه برای کنترل تبعات انسانی آن با وجود تحریم‌های دارویی و بهداشتی، از نظر امکانات و تجهیزات بیمارستانی نیز در شرایط بحرانی قرار داریم.

آثار و نتایج برنامه‌های سیاستگذاران تاکنون نشان داده است که برای پیشگیری از شیوع بحران کرونا، شفاف‌سازی اطلاعات در دستور کار قرار ندارد که این عدم مدیریت موجب شده است کنترل این بیماری با مخاطرات فراوان همراه شود.

ایران اکنون به عنوان دومین کشور که بیشترین آمار درگیری و ابتلا به ویروس کرونا بعد از چین را دارد، نتواسته است تمهیدات لازم را برای کنترل قدرت سرایت بالا و موج همه‌گیر این ویروس فراهم کند.

آمار قابل‌تامل مبتلایان و تلفات جانی که از مبادی رسمی کشور اعلام شده نشان می‌دهد که تلفات کرونا نسبت به تعداد مبتلایان در ایران 17 درصد است؛ یعنی چند برابر کشورهای دیگر از جمله خود چین با 3 درصد که عامل اصلی شیوع این ویروس است.

مرز با ایران را ببندید

بعد از گسترده‌تر شدن حلقه تحریم‌ها، سیاستگذاران به این باور رسیدند که با وجود کاهش صادرات نفت و درآمدهای ارزی حاصل از فروش آن، باید راهکار صادرات غیرنفتی را توسعه داد تا در شرایط تحریم، بازار 2 هزار میلیارد دلاری تجارت با کشورهای همسایه که اکنون تنها 2 درصد از آن در اختیار ایران است بتواند محلی برای جبران کمبود درآمدهای ارزی شود.

بر این اساس 90 درصد تجارت خارجی ایران با همسایگانی نظیر عراق، چین، هند، روسیه، افغانستان، ترکیه و... انجام می‌شود و تنها 10 درصد از تجارت خارجی ما با 100 کشور دیگر برقرار است.

مراکز فروش ویژه عید نوروز، حوزه‌های گردشگری داخلی و خارجی و خدمات وابسته به آن، صنعت حمل و نقل مسافر، هتل‌ها، رستوران‌ها و کافی‌شاپ‌ها، اماکن تفریحی و گردشگری، تولیدات محلی و سوغاتی و بسیاری از کسب‌وکارها تحت‌تاثیر شیوع این ویروس آسیب‌های اقتصادی فراوانی را تجربه خواهند کرد

تجارت با عراق بیشترین حجم از مبادلات را دارد که سالانه حدود 13 میلیارد دلار را شامل می‌شود. اما با ورود ویروس کرونا به ایران اکنون یک هزار کامیون بازرگانان ایرانی در مرزهای مهران معطل مانده‌اند زیرا دولت عراق برای پیشگیری از گسترش کرونا به این کشور مرزهای خود با ایران را بسته است.

اعلام خبر بسته شدن مرز عراق با ایران و هم زمانی آن با ترند شدن هشتک «مرز با ایران را ببندید» از سوی کاربران ترکیه در فضای ‌مجازی، اینک موجی از نگرانی را در بین فعالان اقتصادی ایجاد کرده است که با وجود رقبای فرامنطقه‌ای، همین اندک گشایش صادراتی نیز با مخاطره روبرو شود.

البته گمرک ایران اعلام کرده است که بسته شدن مرز مهران و معطلی کامیون‌های صادراتی در این مرز ربطی به شیوع ویروس کرونا ندارد و مرز مهران تا یکی، دو روز دیگر بازگشایی خواهد شد.

سیدروح‌الله لطیفی، سخنگوی گمرک ایران، در این زمینه اعلام کرده که برخی تجار و تشکل‌های صنفی درحال مذاکره با معاون استانداری استان واسط هستند و مشکل به‌زودی حل خواهد شد. در واقع مذاکراتی هم توسط بخش‌خصوصی، مقامات استانی و اداره‌کل گمرک ایلام و تجار طرفین صورت گرفته و پیش‌بینی می‌شود این مشکل طی یکی، دو روز آینده برطرف شود. ضمن اینکه موضوع هیچ ارتباطی به کرونا ندارد و به‌دلیل فقدان تصمیم‌گیری در گمرک عراق است.

محدودیت تجارت خارجی ایران که اکنون با ورود به لیست سیاه FATF شرایط سخت‌تری پیدا کرده با شیوع ویروس کرونا و بسته شدن مرزها وارد فاز بحران شده است که معلوم نیست تا چه زمانی ادامه پیدا خواهد کرد.

هرچند که مسئولان تاکید دارند که محموله‌های تجاری با عراق همچنان تبادل می‌شوند و دولت عراق تنها به منظور جلوگیری از شیوع کرونا، وضعیت سلامت رانندگان ایرانی را بررسی می‌کند و این به معنای توقف صادرات به عراق نبوده و نخواهد بود، اما سرگردانی هزاران کامیون در مرزهای ایران با متحد راهبردی خود یعنی عراق گویای واقعیت دیگری است که شاید در کوتاه مدت خسارت قابل‌ملاحظه‌ای را برای شرکت‌های تولیدی در ایران به دنبال داشته باشد.

آثار اقتصادی کرونا در ایران

با آشکار شدن نخستین آمار فوت ناشی از ویروس کرونا و شیوع همه‌گیر این بیماری بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی تحت‌تاثیر این ویروس چینی قرار گرفته است. مراکز فروش ویژه عید نوروز، حوزه‌های گردشگری داخلی و خارجی و خدمات وابسته به آن، صنعت حمل و نقل مسافر، هتل‌ها، رستوران‌ها و کافی‌شاپ‌ها، اماکن تفریحی و گردشگری، تولیدات محلی و سوغاتی و بسیاری از کسب‌وکارها تحت‌تاثیر شیوع این ویروس آسیب‌های اقتصادی فراوانی را تجربه خواهند کرد.

در کنار این موارد صنعت سینما و تاتر، مراکز عمومی و تفریحی، سالن‌های ورزشی، آرایشگاه‌ها، مراکز خرید و فروشگاه‌های بزرگ و قهوه‌خانه‌ها و قلیان‌سراها نیز به دلیل وحشت از شیوع ویروس با خسارت مالی قابل‌توجه مواجه خواهند شد.

براساس آمار ارائه شده در سه ماهه اول سال جاری، ایران میزبان ورود بیش از سه میلیون گردشگر خارجی بود که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۴۰ درصد رشد را به همراه داشت. از سوی دیگر متوسط سفر در کشور ۱۱۹ سفر است و سالانه حدود ۲۵۰ میلیون سفر بین شهری انجام می‌شود. به عبارتی سالانه ۵۵ درصد خانواده‌های ایرانی سفر می‌کنند که این رقم در تعطیلات نوروز بیشترین آمار را دارد.

تحریم‌ها و محدودیت تجارت خارجی ایران که اکنون با ورود به لیست سیاه FATF شرایط سخت‌تری پیدا کرده است با شیوع ویروس کرونا و بسته شدن مرزهای عراق به روی هزاران کامیون ایرانی وارد فاز بحران شده است که معلوم نیست تا چه زمانی ادامه پیدا خواهد کرد

بر این اصل در صورت کاهش این حجم از سفر صنعت هتلداری، رستوران‌ها، صنایع دستی و سوغات خوراکی، اماکن تفریحی و بسیاری از موارد مرتبط با گردشگری داخلی حجم سنگینی از کاهش درآمد را تجربه خواهند کرد. آمار گردشگری خارجی ایرانی‌ها نیز نشان می‌دهد که از هر ۱۰۰ سفر خارجی ایرانی‌ها، حدود ۸۵ سفر به کشورهای همسایه و منطقه انجام می‌شود. در این زمینه در شش ماهه اول سال ۹۸ حدود 4 میلیون و ۲۶۰ هزار نفر از ایران به خارج از کشور سفر کرده‌اند که نسبت به مدت زمان مشابه سال قبل نزدیک به ۱۶ درصد رشد داشته است. پرطرفدارترین مقاصد سفرهای خارجی ایرانیان در تعطیلات؛ کشورهای ترکیه، امارات متحده عربی، آذربایجان، گرجستان، آلمان، قطر، ارمنستان، عربستان سعودی و چین است که اکنون با توجه به محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های اعلام شده از سوی بسیاری از این کشورها برای سفر ایرانیان به دلیل گسترش ویروس کرونا، حجم خسارت صنعت هواپیمایی و آژانس‌های هواپیمایی بسیار بالا پیش‌بینی می‌شود.