بورس، پیشران جذب نقدینگی سرگردان

مهناز اعتدالی

بورس تهران با پشت سرگذاشتن سومین فصل سال با یکه‌تازی در میان بازارها همچنان پربازده‌ترین بازار سرمایه‌گذاری است. شاخص سهام در آخرین روز پاییز در یک قدمی قله تاریخی 354هزار واحدی، رشد 2/17 درصدی را ثبت کرد تا بازدهی خود را از ابتدای سال به بیش از 98 درصد برساند. هرچند کارنامه بورس تهران در رشد شاخص در پاییز، کمترین بازدهی فصلی بازار سهام در سال‌جاری را رقم زد اما درادامه روند رشد در دومین روز از زمستان شاخص کل بورس تهران در نخستین ساعات معاملات با رشد6400 واحدی به بیش از 363هزار رسید و رکورد رشد 100 درصدی از ابتدای سال را به ثبت رساند.

در هفته‌های اخیر ارزش معاملات روزانه تا سقف 2هزارمیلیارد تومان و ورود سهامداران خُرد موجب شد که بازدهی در صنایع مختلف از 8 درصد به بیش از 50 درصد برسد و خالص ارزش تغییر مالکیت از سبد حقوقی‌ها به حقیقی‌ها شکل بگیرد تا به طور میانگین روزانه 1800 میلیارد تومان نقدینگی در بورس مورد دادوستد قرار گیرد.

خالص ارزش تغییر مالکیت از سبد حقوقی‌ها به حقیقی‌های بازار در آذرماه سال جاری رکوردی تاریخی رقم زد که تاکنون بورس تهران شاهد آن نبوده است. در این ماه از 39 صنعت فعال بورسی، تنها چهار صنعت خرده‌فروشی، زغال‌سنگ، مخابرات و محصولات چوبی در لیست فروش حقیقی‌ها قرار گرفتند و بقیه گروه‌ها شاهد جابه‌جایی نقدینگی در مسیر حقوقی به حقیقی بودند.

صدرنشینی بانکی‌ها با جابه‌جایی 242میلیارد تومان نقدینگی از پرتفوی معامله‌گران عمده به سبد سهام حقیقی‌ها نیز از دیگر رکوردشکنی‌های این فصل بود که به دنبال آن دو گروه فلزات اساسی و فرآورده‌های نفتی به ترتیب با خالص تغییر مالکیت 185 و 158 میلیارد تومان در مسیر حقوقی به حقیقی حرکت کردند.

به گفته کارشناسان هجوم نقدینگی سرگردان مهمترین محرک رشد بورس است تا در کنار انتظارات تورمی، رشد نسبی نرخ دلار و بهبود قیمت‌ها در بازارهای جهانی تجربه‌ای تازه برای بورس رقم بزند. از جمله مهمترین دلایل ورود نقدینگی در یک ماه گذشته اوج گیری انتظارات تورمی بعد از رخداد تصمیم بنزینی دولت بود که به دنبال رشد شاخص ارزی و نرخ دلار، کاهش ارزش ریال را رقم زد. این امراثرگذاری مستقیم بر روند صعودی بورس را به دنبال داشت زیرا نرخ‌های تعادلی دلار در صورت‌های مالی دوره‌ای شرکت‌ها منعکس می‌شود.

بنابراین سرمایه‌گذاران برای نجات ارزش سرمایه خود به دنبال شفاف ترین بازارها به بورس رسیدند که در این شرایط تشدید تقاضای عمومی برای سهام چندان دور از انتظار نیست.

از سوی دیگر توافق ضمنی میان دو قدرت بزرگ اقتصادی دنیا یعنی چین و آمریکا پس از یک دوره طولانی جنگ تجاری، چراغ سبزی برای سهام‌های کامودیتی محور که بیش از 60 درصد از ارزش کل بورس را به خود اختصاص داده اند، شد تا گروه فلزات با سیگنال مثبتی که از توافق تجاری و بهبود بازار جهانی فولاد، مس، سنگ آهن و روی دریافت کردند محرک جدیدی برای رشد سهام‌های بورسی شوند و مورد توجه معامله‌گران قرار گیرند.

براین اساس مولفه‌هایی مانند بهبود قیمت‌ها در بازار جهانی، رشد نرخ دلار و متعاقب آن افزایش نرخ دلار نیمایی(زیرا فروش شرکت‌ها براساس دلار نیمایی محاسبه می‌شود و این مهم سبب تفاوت انتظارات با واقعیت شده و در نهایت به رشد P/ E سهام می‌انجامد)، ورودنقدینگی جدید به بورس و رکود حاکم بر بازارهای سرمایه‌گذاری موازی را می توان از عوامل اصلی اثرگذار بر روند رشد بازار سهام قلمداد کرد.

مولفه‌هایی مانند بهبود قیمت‌ها در بازار جهانی، رشد نرخ دلار و متعاقب آن افزایش نرخ دلار نیمایی، ورود نقدینگی جدید به بورس و رکود حاکم بر بازارهای سرمایه‌گذاری موازی را می‌توان از عوامل اصلی اثرگذار بر روند رشد بازار سهام قلمداد کرد

بورس تهران از واقعیت تا حباب

شکستن رکوردهای جدید و پی در پی در هفته‌های اخیر به عنوان برترین بازار برای سرمایه گذاری موجب گمانه زنی‌هایی مبنی بر وجود حباب در این بازار شده است.  برخی از تحلیلگران بر این باورند که ارزندگی این بازار به دلیل وجود حباب نیست وهر چند که برخی سهم‌ها از ارزش ذاتی خود فاصله گرفته اند ولی بورس با ورود نقدینگی‌های جدید پتانسیل رشد بیشتر را نیز دارد چرا که رشد کنونی این بازار واقعی است و بر پایه مولفه‌های بنیادی شکل گرفته است. در این زمینه بررسی سه مولفه از جمله نسبت ارزش بازار سرمایه به نقدینگی، نسبت ارزش بازار سرمایه به GDP و همچنین نسبت مطلق ارزش دلاری بازار سرمایه در سال‌های اخیر نشانگر این نکته است که درحال‌حاضر بازار سرمایه به لحاظ نقدینگی و دلاری همچنان جای رشد بیشتر را دارد.  اما در نقطه مقابل تعدادی از کارشناسان معتقدند حباب قیمتی وجود دارد تا جایی که حدود 80 درصد از سهم‌ها از جنبه بنیادی گران تر از رقم واقعی خود هستند که این امر باعث شده سفته بازان در مورد این سهم‌ها بازی گردان شوند.  

از نظر این گروه رشد واقعی بورس با رونق اقتصادی و افزایش تولید واقع می شود در حالی که رشد فعلی قیمت‌ها در بازار سهام نشات گرفته از تورم است. اما این نکته را نیز یاداور می شوند که نمی توان تاکید داشت که حباب زیادی وجود دارد چرا که سهام بسیاری از صنایع موجود در بازار از لحاظ فاندامنتال از پتانسیل لازم برای رشد بیشتر قیمت‌ها برخوردارند.

آنچه که مورد تاکید این گروه است توجه به روند رسوب بحران در اقتصاد کشور است که در صورت عدم گشایش سیاسی منجر به شوک‌های بزرگتر خواهد شد. تداوم این روند بسیاری از صنایع را با کاهش فروش مواجه می کند که پیامد آن رشد بی‌پشتوانه خواهد بود، به عبارت دیگر قیمت روی تابلوی این شرکت‌ها از سودی که در سال بعد محقق می کنند، پشتیبانی نخواهد کرد.

در مجموع آنچه که مورد تایید هر دو گروه است وجود حباب در سهم‌های کوچک و متوسط بورسی است زیرا سهام شرکت‌های بزرگ تر بازار در نقطه تعادلی مورد معامله قرار می گیرد. این نمادها در دسته صنایع کوچک هستند و همچون گروه‌های دلاری مثل پتروشیمی‌ها، کانی‌ها و فلزی‌ها، با افزایش نرخ ارز رشدی نخواهند کرد. همچنین فاکتورهای مهم و تاثیرگذار در فضای سیاسی و اقتصادی حرکت بورس را در شرایط متعادل به دور از هیجان هدایت می کند و این جهش رشدی بیشتر در مورد سهام شرکت‌هایی است که از بازه افزایش قیمت عقب مانده بودند و در این دوره با اقبال نسبی روبرو شده اند که این امر نشان دهنده همگرایی شاخص‌های بورسی است.

آیا رکوردشکنی بورس ادامه خواهد داشت؟

سرمایه گذاری در بورس نرخ بازده مورد انتظار سرمایه‌گذاران را در عقب نشینی بازار طلا، ارز، مسکن و در حالی که سقف سود سپرده‌های بانکی ممکن است با روند نزولی همراه باشد، به عنوان یک بازار امن به خوبی پاسخ می‌دهد. به این ترتیب با توجه به رشد 15 و 12 درصدی بازار دلار و سکه در پاییز، سهام همچنان پیشتاز بازارهای سرمایه‌گذاری است و براین اصل نقدینگی کماکان به سمت بورس حرکت خواهد کرد.

پول‌های تازه که خود به اهرمی پرقدرت برای صعود قیمت سهام بدل شده اند نوعی از باور را تقویت کرده‌اند که خرید سهم و نگهداری آن به سود بیشتر منتهی می شود و در این میان بازنده کسی است که سهم خود را می‌فروشد.

رشد مولفه‌های اصلی بازار سهام و رکوردشکنی‌های شاخص کل بورس حاصل افزایش حجم نقدینگی در اقتصاد کشور است. رشد نقدینگی و انتظارات تورمی به ویژه در ماه‌های پایانی سال گرایش سرمایه‌گذاران را برای حضور در بورس چند برابر می کند ولی ابهام مالیاتی بودجه سال 99 شرایطی را پدید آورده است که با قاطعیت نمی توان بر روند آتی بازار تاکید کرد. زیرا مالیات و معافیت‌های مالیاتی از جمله مولفه‌های تاثیرگذار بر رشد این بازار هستند.

در واقع هرچند ظرفیت رشد سهام همچنان وجود دارد، اما واقعیت این است که به دلیل محدودیت دامنه نوسان و ریسک‌های موجود پیش‌بینی روند قیمت‌ها در فصل پایانی سال 98 با دشواری زیادی همراه است. درحال‌حاضر برآوردها نشان می‌دهد باوجود افزایش سهام شناور آزاد در نمادهای کوچک و متوسط بورسی، سهام شناور شرکت‌های بزرگ با تغییرات کمی همراه است. اما از سوی دیگر نسبت ارزش معاملات در نمادهای کوچک و متوسط به طرز چشمگیری افزایش یافته‌است.

اوج‌گیری انتظارات تورمی بعد از رخداد تصمیم بنزینی دولت که به دنبال رشد شاخص ارزی و نرخ دلار، کاهش ارزش ریال را رقم زد؛ اثرگذاری مستقیم بر روند صعودی بورس را به دنبال داشت؛ زیرا نرخ‌های تعادلی دلار در صورت‌های مالی دوره‌ای شرکت‌ها منعکس می‌شود

به گفته کارشناسان در این شرایط تشدید روند صعودی قیمت‌ها امکان بروز حباب بزرگ را در بازار سهام پدید می آورد که این مسئله در بلند مدت به عنوان یکی از اثرگذارترین ریسک‌های بورسی می تواند در این بازار نقش‌آفرین باشد.

رشد ارزش معاملات خرد سهام متغیری است که از یک سو به صعود شاخص کمک می کند و از دیگر سو حباب‌آفرین است.

براین اساس افزایش سرعت معاملات در صورت عدم افزایش ضریب شناوری سهام شرکت‌ها و نبود عرضه‌های اولیه بزرگ و جذاب، بستر مناسبی را برای حبابی شدن قیمت‌ها در برخی سهام و صنایع بورسی ایجاد می کند.