مجلس در برابر هزینه‌ای که بیش از دو برابر بودجه کشور است
۱۰۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه پنهانی که می‌سوزد
مهناز اعتدالی
دوقطبی حذف و الزام در پرداخت یارانه پنهان سال‌هاست که سیاستگذاری کلان اقتصاد ایران را با موانع فراوان همراه ساخته است.
پرداخت سالیانه ۱۰۰۰هزار میلیارد تومان یارانه پنهان طی سال‌های گذشته نشان داده است که وابستگی اقتصاد به تزریق نقدینگی پیوسته از سوی دولت حاصلی جز تداوم فزاینده فشار بر طبقات کم‌درآمد و افزایش فاصله طبقاتی نداشته است.
اخرین بررسی‌ها از کل یارانه بودجه‌ای، فرابودجه‌ای و پنهان در سال جاری نشان می‌دهد که نزدیک به ۱۳۰۰هزارمیلیاردتومان به این امر اختصاص یافته است که براین اساس مجموع یارانه بودجه‌ای نزدیک به ۱۰۰هزارمیلیارد تومان، مجموع یارانه فرابودجه حدود ۱۴۰هزار میلیارد تومان، یارانه پنهان نزدیک به ۱۰۰۰هزارمیلیارد تومان و مجموع تسهیلات یارانه‌ای اعطایی نیز حدود ۷۳هزارمیلیارد تومان ارزیابی شده است.
در این زمینه چندی پیش نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه نسبت به حذف یارانه انرژی‌های پنهان، یادآورشد:«یارانه پنهان انرژی و درآمدهای جدید مالیاتی و دارایی‌های دولت جایگزین‌های منابع نفتی در بودجه سال ۱۳۹۹ کل کشور خواهد بود.»
پیش از آن نیز در ۲۳ تیرماه سال جاری نمایندگان مجلس در جلسه ای غیرعلنی لایحه بودجه برای مدت دو سال، حذف یارانه «پنهان» انرژی و ایجاد درآمدهای جایگزین نفت برای تغییرات در بودجه را تصویب و اعلام کردند. تاجگردون در این رابطه تصریح داشت «حدود ۹۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه پنهان وجود دارد که از این میزان یارانه مربوط به انرژی از جمله، آب، برق، نفت و بنزین و مانند آن تقریباً نزدیک به بودجه کل کشور است که این موضوع منطقی نیست، اما نماینده‌ها و دولت ملاحظه مردم را می‌کنند».
عزم جدی مجلس برای تصحیح ناکارآمدی«یارانه‌های پنهان»
روز گذشته نیز مجلس شورای اسلامی پس از تصمیم شورای عالی هماهنگی سران قوا در مورد حذف یارانه انرژی جلسه غیرعلنی را برای بررسی موضوع حذف «یارانه‌های پنهان و آشکار و نحوه پرداخت یارانه» با عدم حضور وزرای نفت، اقتصاد، نیرو و صنعت و معدن و حضور معاونان آنها، برگزار کرد.
در پایان رئیس مجلس درجمع خبرنگاران پارلمانی با تصریح براین نکته که یارانه پنهان را نمی‌شود یکباره حذف کرد، یادآورشد: «در رسانه‌ها اعداد و ارقام مختلفی در خصوص میزان یارانه‌ها مطرح می‌شود؛ این که یارانه بنزین و سوخت چقدر است، چقدر مربوط به سهم خانوار و یا حمل و نقل و صنعت و تولید است. به هر حال این تصویر باید روشن می‌شد زیرا تصمیم گیری در این باره یک خط نیست وقتی تصمیمی می‌خواهد گرفته شود باید مراقبت شود به خانوارها صدمه وارد نشود و به تولید هم لطمه نخورد. به نظر من تصویر نسبتا واضحی ارایه شد.»
رئیس مجلس ادامه داد «مهم این است که در مورد راه حل‌ها نظرات مختلف است؛ الان بنا نیست مجلس تصمیمی فوری بگیرد؛ زیرا ما برای این کار فرصت داریم و بناست برای بودجه سال آینده بررسی‌ها کامل‌تر شود. من هم این موضوع را به کمیسیون برنامه و بودجه ارجاع دادم تا با کمیسیون‌های مختلف بحث کنند. مهم این است همه بدانند اراده مجلس بر این است که به هیچ وجه نباید به مردم فشار بیاید و اگر تغییری بخواهد اتفاق بیفتد باید کاملا هدایت شده و به نفع طبقات پایین باشد.»
لاریجانی با اشاره به اینکه در حال حاضر طبقات بالاتر در ابعاد مختلف بیشتر یارانه مصرف می‌کنند و طبقات پایین‌تر کمتر، عنوان کرد «یکی از راه‌ها این است که سهمیه‌های سوخت به اندازه‌ای باشد که الان هست؛ یعنی نرخ آن همین باشد راه‌های بدیل دیگری هم مطرح است. ما روی راه حل تصمیم نگرفتیم. بحث‌ها دارد پخته‌تر می‌شود. دولت هم مسائلی دارد که در بودجه مطرح می‌شود. بحث‌هایی را سازمان برنامه و بودجه و دوستان ما در مجلس روی آن کار کردند که یارانه پنهان را نمی‌شود یک باره همه را حذف کرد؛ بلکه باید تدریجی در این زمینه باشد. بنابراین بحث شده ولی این که اصلاحش چگونه باشد نظرات مختلف است. اکثرا نظر به این سمت است که اگر بخواهد تصحیحی انجام شود تدریجی باشد.»
یارانه پنهان انرژی به نام کم درآمدها و به کام پردرآمدها
یکی از مهم ترین موضوعات در یارانه پنهان انرژی، اعطای این یارانه‌ها به بخش صنعت ومعدن است که میزان قابل توجهی از این رقم را به خود اختصاص داده است. بنابر آمارها، بنگاه‌های معدنی از قبیل فولادی‌ها، بزرگترین مصرف کنندگان انرژی الکتریکی درایران هستند که بیش از ۱۲ درصد برق کشور را مصرف می‌کنند. در نتیجه رانت انرژی الکتریکی و گاز در قالب یارانه به صنایع فولاد بیش از ۲۰۰ هزار میلیارد تومان در سال برآورد می‌شود.
گفتنی است که بسیاری از کارشناسان یکی از مهمترین عوامل کسری بودجه دولت را در نگاه ویژه به بنگاه‌های خصولتی معدنی، فلزات اساسی و پتروشیمی در قالب اعطای معافیت‌های مالیاتی گسترده و به نام یارانه انرژی می‌دانند که معتقدند این رویکرد باید در مسیر اصلاح و تغییر قرار گیرد. تحلیل‌ها نشان می دهد که یارانه انرژی و سوخت برخلاف آنچه که سیاستگذاران باور داشتند در عمل به شکل عادلانه توزیع نمی شود. این مسئله نشان می دهد که فلسفه وجودی یارانه که حمایت از قشرکم برخوردار را در خود تعریف کرده بود، نه تنها به هدف خود نزدیک نشد که در برخی از بخش‌ها بی‌عدالتی جدید را نیز رقم زد.
دولت در سال ۱۳۹۸ حدود ۶۴۹ هزارمیلیارد تومان یارانه پنهان پرداخت می‌کند و این در حالی است که میزان کل یارانه نقدی پرداختی به مردم در سال ۹۸ حدود ۴۲ هزار میلیارد تومان برآورد شده؛ به تعبیر دیگر یارانه‌های پنهان پرداختی حدود ۱۶برابر یارانه نقدی پرداختی دولت به مردم است
گزارش دفتر اقتصاد کلان معاونت هماهنگی برنامه و بودجه سازمان برنامه و بودجه کشور نشان می‌دهد که برآورد «میزان یارانه‌های پنهان پرداخت شده» توسط دولت دربودجه ۱۳۹۸ بالغ بر ۶۴۹هزارمیلیارد تومان است. به عبارتی بیش از ۹۲ درصد، معادل حدود ۶۰۰هزارمیلیاردتومان از کل یارانه پنهان مربوط به حامل‌های انرژی شامل فرآورده‌های نفتی، گاز طبیعی و برق است.
این آمار نشان می دهد که دولت در سال ۱۳۹۸ حدود ۶۴۹هزارمیلیارد تومان یارانه پنهان پرداخت می‌کند و این در حالی است که میزان کل یارانه نقدی پرداختی به مردم در سال ۹۸ حدود ۴۲ هزار میلیارد تومان برآورد شده؛ به تعبیر دیگریارانه‌های پنهان پرداختی دولت به مردم حدود ۱۶برابر یارانه نقدی پرداختی دولت به مردم است.
از سوی دیگر نتایج همین گزارش نشان می‌دهد که عمده یارانه‌های پنهان مستقیم به خانوار‌های پردرآمد می‌رسد؛ برای نمونه، از مجموع ۱۲۳ هزار میلیارد تومان بنزین، حدود ۱۱ هزار میلیارد تومان سهم سه دهک پایین (کم درآمد) و حدود ۶۷ هزار میلیارد تومان سهم سه دهک بالا (پردرآمد) است. در کالا‌های اساسی که مقرر شده بود دهک‌های پایین از آن استفاده کنند و بیشتر از یارانه آنها بهره ببرند، سهم سه دهک نخست حدود ۶.۵هزارمیلیارد تومان و سهم سه دهک بالا حدود ۱۸هزار میلیارد تومان است.
مقایسه آماری این گزارش نشان می دهد از میان ۲۴۹هزارمیلیارد تومان یارانه پنهان مستقیم، تنها ۱۵.۸هزارمیلیاردتومان به سه دهک کم درآمد می‌رسد و رقم ۱۲۱هزارمیلیاردتومان برای سه دهک پردرآمد هزینه می‌شود.
براساس این گزارش متوسط سهم هر خانوار حاضر در دهک اول از یارانه‌های پنهان ۳.۲ میلیون تومان در سال و سهم هر خانوار حاضر در دهک دهم از یارانه‌های پنهان ۲۱.۳ میلیون تومان در سال است. نتیجه آن که متوسط دریافتی یارانه پنهان دهک دهم بیش از هفت برابر متوسط دریافتی دهک اول است.
یارانه پنهان تخصیص یافته در مورد گاز طبیعی 541 هزار میلیارد تومان است که بالاترین رقم را دارد. در رتبه بعدی فرآورده‌های نفتی با یارانه 436 هزار میلیارد تومان قرار گرفته‌اند. در این بین یارانه پنهان بنزین و گازوییل نیز نزدیک به 180 هزار میلیارد تومان عنوان شده است.
گفتنی است، در رده‌های بعدی نفت کوره با 20 هزار میلیارد تومان، گاز مایع با 17 هزار میلیارد تومان و نفت سفید با 15 هزار میلیارد تومان قرار گرفته‌اند.
هدایت‌الله خادمی، عضو کمیسیون انرژی مجلس در مورد امکان حذف یارانه پنهان معتقد است «ما از دولت در این راستا حمایت می کنیم و صددرصد با حذف یارانه پنهان موافق ایم و باید دولت هرچه سریع تر این کار را انجام دهد. یارانه پنهان نه تنها در بخش انرژی بلکه در بخش مالیات، گمرک، شرکت‌های بزرگ و درآمد پزشکان وجود دارد که باید شناسایی و حذف شود. اما در مورد حذف یارانه انرژی ما معتقدیم باید درآمد مردم را افزایش دهیم و بعد قیمت‌های حامل‌های انرژی را آزاد کنیم. در حال حاضر کارمندی که 150 دلار در ماه حقوق می گیرد، نمی تواند قیمت سوخت اروپا را بدهد. اگر می خواهیم قیمت سوخت اروپا را از کارمند و کارگر بگیریم باید در ماه به وی پنج هزار دلار حقوق بدهیم و بعد اقدام به افزایش قیمت انرژی کنیم.»
روزانه نزدیک به ۲.۲ دلار یارانه سوخت فسیلی هر ایرانی
آژانس بین‌المللی انرژی در تازه‌ترین گزارش سالانه خود از یارانه‌های انرژی فسیلی جهان اعلام کرده که ایران برای دومین سال پیاپی در صدر فهرست کشورهایی است که یارانه انرژی می‌دهد. در سال ۲۰۱۶ چین در جایگاه اول قرار داشت.
بر اساس این گزارش سرانه خط فقر در جهان ۲ دلار در روز است و ایران روزانه نزدیک به ۲.۲ دلار یارانه سوخت فسیلی به شهروندان خود می دهد.
برپایه این گزارش و با احتساب دلار ۱۱هزار و ۴۰۰ تومانی، دولت به ازای هر شهروند ایرانی روزانه ۲۵هزار و ۸۰ تومان یارانه سوخت‌های فسیلی تخصیص می‌دهد اما در عمل به دلیل ناکارآمدی، این اقدام دولت نه تنها در جهت تامین بهبود وضعیت رفاهی مردم گام برنداشته بلکه با افزایش مصرف سوخت بحران زیست محیطی و آلودگی هوا را نیز به دنبال داشته است.
سهم هر خانوار حاضر در دهک اول از یارانه‌های پنهان ۳.۲ میلیون تومان در سال و سهم هر خانوار حاضر در دهک دهم از یارانه‌های پنهان ۲۱.۳ میلیون تومان در سال است. نتیجه آن که متوسط دریافتی یارانه پنهان دهک دهم بیش از هفت برابر متوسط دریافتی دهک اول است
ایران پس از ونزوئلا دومین کشوری است که بنزین ارزان جهان را عرضه می کند. ایران در حالی سالانه ۶۹میلیارد دلار یارانه انرژی به شهروندان خود پرداخت می‌کند که قیمت پایین حامل‌های انرژی زمینه را برای قاچاق گسترده سوخت فراهم کرده است.
دراین میان حجم یارانه‌های پرداختی به سوخت‌های فسیلی درعراق، قزاقستان، کویت، ازبکستان، آرژانتین، ترکمنستان، لیبی، اوکراین و آفریقای جنوبی بسیار کمتر از ایران گزارش شده است و در مجموع کمتر از ۱۰ میلیارد دلار است.
دیدگاه تان را بنویسید