تحرک تازه ایران و روسیه در بلاتکلیفی اروپایی‌ها
دیپلماسی اقتصادی در مسیر شبهسوئیفت
مهناز اعتدالی
دستیار کرملین خبر داد که ایران و روسیه در حال برقراری ارتباط بین سامانه‌های پیام‌رسان مالی خود برای جلوگیری از تحریم‌های کشور ثالث هستند.
خبرگزاری اسپوتنیک روسیه، از قول «یوری یوشاکف»، دستیار رئیس‌جمهور روز جمعه اعلام کرد: «ما در حال اقداماتی برای ایجاد سامان‌دهی‌های مستقیم هستیم، استفاده از پول‌های ملی و ایجاد تعامل بین سپام و سیستم پیام‌رسان مالی روسیه، به‌عنوان جایگزینی برای پرداخت از طریق سوئیفت و محافظت از روابط دوجانبه خود در برابر تحریم‌های دیگر کشورها هستند. بنابراین به منظور مراقبت از تجارت دوجانبه و روابط اقتصادی، در حال ارزیابی اقدامات لازم نظیر استفاده از ارزهای ملی و اتصال سیستم پیام‌رسان مالی روسیه و ایران به یکدیگر هستیم.» این در حالی است که پیش از این مقرر شده بود تا سوئیفت به عنوان یک پیام‌رسان بین‌بانکی اروپایی بر اساس «قوانین مسدودساز»، فعالیت کند و به واسطه آن طرف اروپایی ملزم بود که نسبت به تحریم‌های آمریکا علیه ایران متعهد نشود؛ اما اکنون با طرح این مبحث که ایران و روسیه در تلاش هستند تا با مرتبط ساختن سیستم پیام‌رسان مالی روسیه و سامانه پیام‌رسانی مالی الکترونیکی ایران (سپام)، به عنوان جایگزینی برای سوئیفت، شبهسوئیفت را در روابط بین بانکی خود ایجاد کنند که مانع تحریم‌های کشورهای ثالث شود، این گمان را تشدید می‌کند که روسیه در حال دورزدن سوئیفت اروپایی است.
مسکو و تهران در اندیشه راه‌اندازی شبه سوئیفت
مقام روسی در حالی از راه‌اندازی شبکه پیام‌رسان شبهسوئیفت با ایران در جهت بی‌اثر کردن تحریم‌ها خبر داده که بانک مرکزی ایران تاکنون هیچ گام جدی و عملیاتی برای فعال‌سازی پیمان‌های پولی برنداشته است.
در این زمینه بانک مرکزی تنها به معرفی «سپام» به عنوان یک سامانه پیام‌رسان الکترونیکی مالی پرداخته که براساس آن مقرر شده که تمامی سیستم‌های بانکی تحت پروتکل‌های استاندارد مبادلات مالی به یکدیگر متصل و ارتباطات، مکاتبات و مراودات میان بانک‌ها و بانک مرکزی به صورت الکترونیکی و امن عملیاتی شود. ضمن اینکه امکان پیاده‌سازی ابزارهای نظارتی بانک مرکزی بر روند این مراودات نیز درنظر گرفته شده است.
عملیاتی شدن «سپام» برای اولین بار امکان اتصال به بانک‌های خارجی در خارج از کشور را به گونه‌ای محقق می‌کند که با به‌کارگیری زبان مشترک تعامل بین بانکی براساس آخرین متد و فناوری‌های روز دنیا صورت می‌پذیرد. در این زمینه با استفاده از زیرساخت این پیام‌رسان واحد مالی ملی کشور برای تمام مراودات عمده بانکی ازجمله اعتبارات اسنادی ارزی و ریالی، ضمانت‌نامه‌های ارزی و ریالی، حواله‌های ارزی، مکاتبه بین بانکی، استعلام‌ها و مذاکره از طریق یک شبکه واحد پیام‌رسان، قابلیت اجرا شدن را دارد.
در واقع سپام دارای هسته مرکزی پردازش پیام‌های مالی ارزی بین بانکی با فرمت‌های استاندارد سوئیفت است و بانک‌های متصل به سپام با سهولت بالا نسبت به تبادل این گونه پیام‌ها با یکدیگر اقدام می‌کنند. سپام این قابلیت را دارد که با اتصال استاندارد و رمزنگاری شده با شبکه سوئیفت (جامعه جهانی ارتباطات مالی بین بانکی)، بانک‌های متصل داخلی را به شبکه سوئیفت متصل کند.
اما در این بین سکوت بانک مرکزی در مورد چرایی و چگونگی امکان عملیاتی شدن اتصال سپام به سیستم داده‌های مالی روسیه، باعث ایجاد گمانه‌زنی‌هایی در این مورد شده است.
پیش از این برخی کارشناسان به دنبال تعلل اتحادیه اروپا در راه‌اندازی سوئیفت، پیشنهاد دادند که برای عبور از تحریم‌ها این خط مالی بین ایران و روسیه برقرار شود. اکنون نیز مقامات روسیه عنوان کرده‌اند که قصد دارند با اتصال این دو سامانه پیام‌رسان مالی الکترونیکی، بخشی از تحریم‌های آمریکا را در مراودات خود دور بزنند، ولی باید دید با توجه به شرایط دیپلماسی سیاسی کنونی ایران، تغییر رویکرد دیپلماسی اقتصادی قابل توجیه است؟
انعقاد پیمان‌های پولی در تجارت خارجی در دستور کار مجلس
در هفته اول شهریورماه مجلس شورای اسلامی بررسی طرح «راه‌اندازی و استفاده از پیام‌رسان مالی و انعقاد پیمان‌های پولی دو و چندجانبه در تجارت خارجی» را در دستور کار خود قرار داد.
در صورت تصویب این طرح یک فوریتی که نقش مهمی در بی‌اثر کردن تحریم‌های بانکی آمریکا ایفا می‌کند، ایران هم مشابه برخی کشورهای دیگر از جمله چین و روسیه به دنبال ایجاد و استفاده از پیام‌رسان‌های مالی موازی سوئیفت خواهد رفت.
پیش از این آمریکا از ابزار سوئیفت علیه ایران به دو شیوه استفاده می‌کرد. در مرحله اول به واسطه این ابزار نسبت به رصد مبادلات ایران اقدام می‌کرد. زیرا دولت آمریکا با دسترسی غیرقانونی به سوئیفت و داده‌های آن، این امکان را دارد تا همه مبادلات انجام شده در آن را رصد کند. این پیام‌رسان مالی در قالب برنامه رهگیری تامین مالی تروریسم (TFTP) اطلاعات تراکنش‌های بانک‌های ایرانی را در اختیار وزارت خزانه‌داری آمریکا قرار می‌دهد و آنها می‌توانند به سادگی بانک‌های طرف مقابل ما را تهدید کنند.
شکل دوم، تهدید ایران به قطع سوئیفت است که منجر به ایجاد اختلال در مبادلات بانکی کشور می‌شود. در واقع از آنجا که پیام‌رسانی مبادلات مالی ایران از طریق سوئیفت انجام می‌شود، قطع این دسترسی، ایران را در انجام تجارت با کشورها و فرآیندهای مالی آن با مشکل مواجه می‌کند.
براین اساس پس از افشای دسترسی بی‌حد و حصر آمریکا به پیام‌رسان مالی سوئیفت، برخی کشورها به سمت گشایش مسیرهای جدید مالی رفتند. این کشورها جهت رهایی از هزینه و ریسک ناشی از مبادلات دلاری و نقل و انتقال سوئیفت و حذف نقش واسطه گری برخی بانک‌ها، اقدام به استفاده از پیام‌رسان‌های موازی با سوئیفت کرده‌اند که در این زمینه چین و روسیه پیشتاز هستند.
یکی از کشورهای پیشرو در زمینه راه‌اندازی پیام‌رسان مالی موازی سوئیفت، روسیه است. در سال ۲۰۱۴ و زمانی که اتحادیه اروپا و آمریکا اولین دور تحریم‌های بین‌المللی را به دلیل آنچه «مداخله در بحران اوکراین و الحاق کریمه توسط روسیه» خوانده شده بود، علیه مسکو اعمال کردند، این کشور شروع به طراحی یک سامانه پیام‌رسان مالی بین‌المللی کرد که از همان زمان در این اندیشه بود که آن را جایگزینی برای عملیات سوئیفت در سطح بین‌الملل قرار دهد.
پیام‌رسان مالی بین‌المللی روسیه، هم به لحاظ تکنولوژیک و هم به لحاظ دسترسی به داده‌ها، ویژگی‌های متمایزی نسبت به سوئیفت دارد. به عنوان نمونه با استفاده از این پیام‌رسان، داده‌ها فقط در یک یا دو کشور خاص ذخیره نمی‌شوند، بلکه قرار است در یک شبکه‌ای از کشورها گسترده شود و مراکز متعددی داشته باشد تا از سوء‌استفاده‌های امنیتی و اطلاعاتی از این داده‌ها به نفع چند کشور خاص جلوگیری شود. همچنین این سامانه پیام‌رسانی منطبق بر استانداردهای معتبر بین‌المللی طراحی شده است؛ این بدین معنی است که در تمامی کشورهای جهان قابلیت استفاده و راه‌اندازی را دارد و توانایی تبادل با سوئیفت را نیز به صورت مستقیم دارد.
در حال حاضر بیش از 300 بانک روسی و همچنین شرکت‌های نفتی و سرمایه‌گذاری متعدد به پیام‌رسان موازی سوئیفت روسیه متصل شده‌اند. روسیه، اعضا و شرکای بریکس را دعوت کرده است تا به این سامانه موازی سوئیفت بپیوندند تا کنترل آمریکا بر نظام مالی بین‌المللی را از بین ببرند.
همچنین روسیه یک سامانه پرداخت کارتی بنام(National payment system MIR) برای تبادل مالی طراحی کرده تا براساس آن پرداخت‌های خرد داخلی را به عنوان جایگزین سامانه‌های بین‌المللی مانند ویزا و مسترکارت انجام دهد. در حال حاضر 90 درصد دستگاه‌های خودپرداز روسیه به این سامانه پرداخت داخلی متصل هستند که نسخه داخلی ویزا و مسترکارت برای روسیه است.
مجلس بررسی طرح «راه اندازی و استفاده از پیام‌رسان مالی و انعقاد پیمان‌های پولی دو و چندجانبه در تجارت خارجی» را در دستور کار خود قرار داد. در صورت تصویب این طرح، ایران هم مشابه برخی کشورهای دیگر از جمله چین و روسیه به دنبال ایجاد و استفاده از پیام‌رسان‌های مالی موازی سوئیفت خواهد رفت
چین نیز از سال ۲۰۱۵ در راستای افزایش استفاده از یوآن در معاملات بین‌المللی، اقدام به راه‌اندازی سامانه پرداخت بین بانکی بین المللی (CIPS) کرد. هدف از راه‌اندازی این سامانه پرداخت، کاهش وابستگی به سامانه پرداخت دلاری آمریکا در معاملات میان چین با کشورهای طرف تجاری است.
سامانه پرداخت بین بانکی بین‌المللی چین، بدون نیاز به استفاده از سامانه‌های پرداختی غرب و با تسهیل مبادلات مالی میان کشورهای مختلف، کل شبکه مبادلات فرامرزی پرداخت شده توسط یوآن در تجارت با تمام شرکای چین را پوشش می‌دهد. کشور چین در این پرداخت‌ها یکی از طرفین مبادلات است.
این سامانه از زمان راه‌اندازی تاکنون با تقاضای فزاینده‌ای جهت استفاده مواجه بوده است. در سال ۲۰۱۷ حجم معاملاتی که از طریق CIPS پردازش شده است، نسبت به سال گذشته، تقریباً دو برابر شده است و به عدد ۱.۲۶ میلیون تراکنش رسیده است. همچنین ارزش کل معاملات انجام شده توسط CIPS در سال ۲۰۱۷ نسبت به سال قبل، رشد ۲۳۴ درصدی داشته است و به عدد ۱۴.۵۵ هزار میلیارد یوآن رسیده است.
۶ مؤسسه مالی در فوریه سال ۲۰۱۹، به عنوان کاربر دارای دسترسی غیرمستقیم، به CIPS پیوسته‌اند. از میان این ۶ کاربر، 3 کاربر در سرزمین اصلی چین و 3 کاربر نیز در بیرون از سرزمین اصلی قرار دارند. در حال حاضر ۳۱ بانک، کاربر مستقیم CIPS هستند. همچنین تا فوریه ۲۰۱۹، کل کاربران غیر مستقیم CIPS به ۸۲۴ عدد رسیده است که از میان آنها ۶۳۰ کاربر در آسیا، ۱۰۴ کاربر در اروپا، ۳۱ کاربر در آفریقا، ۲۵ کاربر در آمریکای شمالی، ۱۷ کاربر در اقیانوسیه و ۱۷ کاربر نیز در آمریکای جنوبی قرار دارند. تا تاریخ مذکور، دسترسی ۸۹ کشور و منطقه به سامانه پرداخت CIPS جهت انجام معاملات یوآنی، توسط این کاربران غیرمستقیم فراهم شده است. این در حالی است که در زمان راه‌اندازی فاز اول CIPS در اکتبر ۲۰۱۵، در ابتدای کار ۱۹ بانک تجاری در سرزمین اصلی چین به عنوان کاربر دارای دسترسی مستقیم و ۱۷۶ بانک به عنوان کاربر دارای دسترسی غیر مستقیم از بیش از ۵۰ کشور حضور داشتند.
استفاده روسیه از بلاک چین در جایگزینی سوئیفت
چندی پیش ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه در نشستی غیررسمی از راه‌اندازی یک واحد پول الکترونیکی خبر داد.
این پول الکترونیکی رسمی با هدف مقابله با تحریم‌های آمریکا و اروپا راه اندازی کند. در این زمینه مقامات روسی معتقدند که استفاده از یک واحد پولی الکترونیکی این ظرفیت را دارد که تحریم‌های مالی آمریکا و اتحادیه اروپا علیه روسیه را خنثی کند ضمن اینکه در اقتصاد روسیه نیز اثرگذاری معکوسی در مقایسه با تحریم‌های مالی و بانکی خواهد داشت.
سکوت بانک مرکزی در مورد چرایی و چگونگی امکان عملیاتی شدن اتصال سپام به سیستم داده‌های مالی روسیه، باعث ایجاد گمانه‌زنی‌هایی در این مورد شده است. باید دید با توجه به شرایط دیپلماسی سیاسی کنونی ایران، تغییر رویکرد دیپلماسی اقتصادی قابل‌توجیه است؟
البته طبق اعلام منابع رسمی روسیه این واحد پول الکترونیکی تحت کنترل نهادهای دولتی خواهد بود و برخلاف بیت کوین قابلیت تولید با فرایندهای«معدن کاری» توسط ماینرها را ندارد.
سیستم پرداخت و تسویه بانکی کشور روسیه (SPFS) در سال ۲۰۱۴ به عنوان جایگزینی برای سوئیفت طراحی و توسعه داده شد. این اقدام در راستای تهدید روسیه به قطع دسترسی بانک‌های کشورش به خدمات رسان سوئیفت، از سوی اروپا و آمریکا در دستور کار قرار گرفت.
دیدگاه تان را بنویسید