هند مجوز چابهار را از آمریکا گرفت؟

امین قلعه‌ای

دیروز انتشار خبری با تیتر«واگذاری اداره بندر چابهار به هندی‌ها»  فضای رسانه ای و شبکه‌های اجتماعی در کشورمان را  تحت تاثیر خود قرارداد. تیتری که با توجه به حساسیت  های این روز افکار عمومی به اخباری از این دست می توانست  یکی از بزرگترین موفقیت های دولت برای مقابله با تحریم ها را  در اذهان عمومی به شکست تبدیل بدل نماید. هادی حق شناس معاون سازمان بنادر و دریانوردی در این مورد می گوید:«گویا اشتباه در انتشار خبری که به جای ذکر واگذاری توسعه بندر چابهار به هندی ها، از واگذاری اداره بندر به آنها خبر داده بود موجب این اشتباه شده بود. ارتباط این موضوع هم با نفت، معامله ایران و هند بر سر این بندر است. ایران، توسعه چابهار را که بسیار موردعلاقه هندی هاست به آنها واگذار کرده و در عوض، هندی ها به خرید نفت ایران در دوران تحریم ادامه می دهند. هند، پیش از این توسعه بندر گوادر را هم بر عهده داشت اما بندر چابهار ایران برای آنها جذابتر است.»

  اهمیت بندر چابهار چیست؟

بندر چابهار از نقاط مهم و راهبردی ترانزیتی و ترانشیپی و حلقه واسط جنوب شرق آسیا، شرق آفریقا، افغانستان و آسیای میانه است که با افتتاح فاز نخست طرح توسعه بندر شهید بهشتی در آذرماه سال گذشته ظرفیت آن از ۲.۵ میلیون تن به ۸.۵ میلیون تن افزایش پیدا کرد. حال با حضور هندی ها در بندر استراتژیک چابهار به عنوان اپراتور (که برای هر دو طرف اهمیت به سزایی دارد) ضمن توسعه و رونق بندر چابهار می توان اشتغال را در آن منطقه به میزان چشمگیری افزایش داد و کشور هند نیز در کوتاه ترین مسیر ممکن به بازار افغانستان که شریک اقتصادی این کشور است، دست پیدا می کند. محمدعلی حسن زاده معاون امور بندری و اقتصادی سازمان بنادر در این خصوص می گوید:« در موضوع بندر چابهار بر اساس مطالعاتی که مشاور در گذشته انجام داد و این مطالعات تصویب شد مبنای سرمایه‌گذاری قرارداد ۴ فاز برای توسعه بندر چابهار لحاظ شده است. با عملیاتی شدن این ۴ فاز ظرفیت این بندر استراتژیک به ۷۷ میلیون و ۲۰۰ هزار تن می رسد.قرار است راهبری یک فاز از ۴ فاز بندر شهید بهشتی چابهار توسط اپراتور هندی(IPGL) انجام شود. این شرکت در بنادر هند و سایر کشورها فعالیت اپراتوری دارد. طرح سرمایه‌گذاری هندی ها در زمینه تامین تجهیزات در قالب قرارداد ۱۰ ساله است.»  وی د رادامه افزود:« قرارداد ما با اپراتور شرکت هندی در دو قالب موقت و اصلی است. قرارداد موقت ۱۸ ماهه (یک سال و نیم) است و مربوط به اجاره و بهره برداری بخشی از فاز یک بندر شهید بهشتی چابهار است. موضوع قرارداد اپراتوری ۱۰هکتار (محوطه کانتینری، کالا، ساختمان اداری، رفاهی، تعمیرگاه و...) از فاز اول بندر شهید بهشتی ۳۶۰ متر اسکله کانتینری و چند منظوره و در نهایت استفاده از تجهیزات موجود و اجاره بخشی دیگر است. در قرارداد اصلی که مدت آن ۱۰ سال است ۶۴۰ متر اسکله و ۷۰ هکتار محوطه و تامین تجهیزات مدنظر قرار گرفته است.»

چرا   حضور هند در چابهار

مهم است؟

قرارداد همکاری میان ایران و هند برای مدیریت و توسعه بندر چابهار پس از دیدار تاریخی روسای بلندپایه دو کشور به دعوت ناندرا مودی، نخست وزیر هند از حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، در ماه مه سال ۲۰۱۶ میلادی  صورت گرفت.  نخست وزیر هند در این دیدار وعده داد که در بندر شهید بهشتی چابهار ۵۰۰ میلیون دلار سرمایه گذاری خواهد کرد. چابهار برای هندوستان اهمیتی سوق‌الجیشی دارد و نقطه اتصال این قدرت نوظهور اقتصادی با بازارهای هدفش در کشورهای آسیای میانه و در مراحل بعد هم با شرق اروپا و منطقه قفقاز است.البته هند برای اتصال به بازارهایش در آسیای میانه و قفقاز، از بنادر پاکستان هم می‌تواند استفاده کند اما چابهار چه به لحاظ سیاسی و چه به لحاظ اقتصادی از بنادر پاکستان برای هند باصرفه‌تر و مطمئن‌تر است. بنابراین اهمیت ژئوپلوتیکی و جغرافیایی بندر چابهار ایران موجب شده است که هند برای توسعه و مدیریت این منطقه آزاد تجاری سرمایه گذاری‌های هنگفتی کرده و با ایران در این خصوص همکاری کند. با این حال  اما  به دنبال  افزایش فشارهای سیاسی آمریکا بر شرکای اقتصادی کشورمان  اینگونه به نظر می رسید که هندی‌ها تمایل چندانی به ادامه همکاری در چابهار نخواهند داشت. تیرماه امسال وب سایت the diplomat نوشته بود:«حدودا یک سال پیش بود که با تفاهم و قراردادهای همکاری که میان ایران و هند صورت گرفت، قرار شد هند وظیفه توسعه و مدیریت بندر شهید بهشتی چابهار در جنوب شرقی ایران را بر عهده بگیرد اما حالا به نظر می رسد که این همکاری ها تحت تاثیر سیاست های خصمانه دونالد ترامپ – ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا – علیه ایران و تحریم‌های اقتصادی قرار گرفته است.  با اینکه هند باید تا پایان سال آینده ۲۰۱۹ میلادی بندر شهید بهشتی چابهار را مدیریت کرده و به توسعه زیرساخت های لازم آن بپردازد، اما به نظر می رسد به شدت تحت تاثیر سفر اخیر نیکی هیلی - سفیر ایالات متحده آمریکا در سازمان ملل متحد – به هند قرار گرفته است.  تحلیلگران بر این باورند که هند در یک وضعیت دشوار و دوراهی قرار گرفته است چراکه از طرفی تحت فشارهای اقتصادی وارده از سوی آمریکا بخاطر همکاری با ایران و خرید نفت از این کشور قرار می گیرد و از سویی دیگر، ایران یکی از بزرگترین تامین کنندگان نفت برای هندوستان به شمار می رود و کاهش واردات نفت از آن می تواند ضربه بزرگی به اقتصاد و حوزه انرژی این کشور وارد کند.»

 هند آمریکا را دور زد

 همین هفته گذشته بود که دو مقام ارشد دولت ترامپ برای  متقاعد سازی دولت به قطع همکاری تجاری با ایران به این  کشور سفر کردند. نتیجه آن سفر اما امضای قرارداد توسعه بندرچابهار بود. سید هادی بهادر  عضو کمیسیون  عمران مجلس شورای اسلامی که در سفر اخیر عباس آخوندی به هندوستان  اورا همراهی کرده است،در خصوص مواضع هند در برابر فشارهای سیاسی آمریکا گفت:« هندی ها در مذاکرات خود با مقامات آمریکایی صراحتا اعلام کرده اند که نمی توانند دو موضوع خرید نفت و توسعه چابهار را متوقف کرده و این موضوعات را به عنوان پیش شرط خود برای مذاکرات اعلام کردند. طبق گزارشاتی که رسانه های هندی به آن پرداخته اند، مقامات آمریکایی نسبت به مشارکت هند در توسعه بندر چابهار، چراغ سبز نشان داده اند.

این نماینده مجلس شورای اسلامی در ادامه افزود:« البته یکی از موانع سرمایه گذاری هند در ایران، مشکل مبادلات ارزی و بانکی بود، که خوشبختانه مقرر شده که یکی از بانک های هند نسبت به انتقال سرمایه اقدام کند.» داوود محمدی  کارشناس روابط بین الملل در مورد انگیزه های آمریکا برای صرف نظر کردن از تحریم هند به خاطر فعالیت در چابهار به توسعه ایرانی گفت:« چابهار با کم کردن وابستگی افغانستان به پاکستان به طور مستقیم به این کشور سود می رساند چرا که کابل برای توسعه اقتصادی و کاهش وابستگی اش به خارجی‌ها، به مسیرهای قابل اتکای تجاری نیاز دارد. افغانستان از طریق چابهار کوریدور حمل و نقل و مسیر جدید ترانزیت خواهد داشت که از طریق آن هم به کشورهای غرب اسیا و هم هند و دیگر کشورهای جنوب شرق آسیا متصل می شود. از این رو، می توان گفت توسعه و استفاده افغانستان از بندر چابهار به طور مستقیم به نفع آمریکاست و به ایالات متحده در تقویت اقتصاد کشور جنگ زده افغانستان کمک می کند. به عبارت دیگر، اگر آمریکا در استثنا قائل شدن برای هند در سرمایه گذاری در بندر چابهار ایران موافقت نکند، به نوعی خلاف منافع خود عمل کرده است» به هر رو اینگونه به نظر می رسد که هندی ها هم تمایل دارند که در جنبه های راهبردی حضور داشته باشند چرا که شریک استراتژیک افغانستان هستند. هندی ها ترجیح می‌دهند به صورت مستقیم و به واسطه کوتاه بودن مسیر دریایی بنادر هند و چابهار از این مسیر استفاده کنند و در افغانستان حضور پررنگی داشته باشند. لذا هندی ها با تجهیز کارگاهی، نصب تجهیزات، آشنا شدن با فرآیند گمرکی ایران و ... برای قرارداد اصلی حضور در بندر شهید بهشتی چابهار آماده می شوند.