آمادگی برای تحریم‌ها از حرف تا عمل

امین قلعه‌ای، روزنامه‌نگار

اقتصاد ایران روزهای سختی را تجربه می‌کند.  شاید سخت ترین روزها  پس از دوران جنگ تحمیلی. مسئولین دولتی پیش از خروج آمریکا از برجام  بارها اعلام کرده بودند که خود را برای اجرای سناریو های متفاوت اماده کرده اند. با گذشت سه ماه ازخروج ترامپ حالا مشخص شده است که  بسیاری مشکلات در مسیر مقابله  با تاثیرات این سوء رفتار آمریکا پیش بینی نشده بود. در صدر این مشکلات نوسانات  شدید قیمت ارز قرار دارد. مشکلی که حالا با اجرای دو بسته کاملا متفاوت  هنوز به صورت لاینحل باقی مانده است.  مشکل  نرخ ارز از ان رو واجد اهمیت است که  هر نوع نوسان در این شاخص  مهم اقتصادی بر سایر شاخص ها از  واردت و صادرات تا  نرخ مسکن و سایر بخش های اقتصاد ایران  موثر است. در این گزارش به بررسی  شرایط بخش هایی از اقتصاد ایران می پردازیم.

صنعت گردشگری در دام  ارز

 به  عقیده بسیاری از کارشناسان صنعت گردشگری ارتباط تنگاتنگی با بازار ارز دارد و بروز بی‌ثباتی ارزی علاوه‌ بر آنکه برای گردشگر خارجی ناخوشایند است، کسب و کار فعالان داخلی این صنعت را مختل کرده و به‌دلیل گرانی‌های ناشی از آن، امکان برنامه‌ریزی بلندمدت و جذب مسافر را از آنان سلب می‌کند. امیرپویان رفیعی شاد عضو هیات مدیره انجمن صنفی دفاتر سفر و گردشگری استان تهران در این باره می گوید:« مسافرت از مرزهای زمینی به خارج از کشور تا ۸۰ درصد کاهش یافته است. این مسئله باعث ‌بروز مشکلات شدید در اقتصاد مناطق مرزنشین کشور و از بین رفتن فرصت های شغلی مرتبط با‌ این حوزه شده است.» وی در ادامه با توجه به آمارهای مربوط به ایجاد اشتغال از مسیر گردشگری گفت:« تردد گردشگران در اقتصاد مناطق مرزی از اهمیت بالایی برخوردار است و عدم توجه به این موضوع در آتی چالش های بیشتری را به این مناطق تحمیل می کند.در خیلی از این مناطق بسیاری از مشاغل وابسته به تردد گردشگران است. بر مبنای تردد گردشگران در مناطق مرزی، اقامتگاه ها و خدمات مسافرتی برای آنها در نظر گرفته شده بود و سرمایه گذاران در این حوزه را دچار ضررهای اقتصادی خواهد کرد. در این شرایط حتی استان ها و شهرهای مجاور مناطق مرزی هم با مشکلات عدیده اقتصادی مواجه می شوند. مسئولین در ارزیابی ها در این خصوص نباید صرفا به خروج ارز از کشور توجه کنند.در شرایط مشکلات حاد اقتصادی باید به ابعاد دیگری همچون حفظ سطح اشتغال و سودهی سرمایه گذاری ها در این حوزه نیز بیاندیشند.» محمدرضا فرزین، استاد دانشگاه و کارشناس اقتصاد گردشگری  نیز در مورد تاثیر نوسانات نرخ ارز بر ورود گردشگران خارجی به کشور می گوید: «شاید فی‌نفسه افزایش نرخ ارز به‌دلیل ارزان کردن ایران به عنوان یک مقصد سفر برای گردشگران خارجی، پدیده مثبتی باشد و به‌ذات خود موجب افزایش ورود گردشگر به کشور شود، اما مهم‌تر از آن، پایداری و ثبات ارزی است که عملکرد اقتصادی کشور در چند ماه اخیر عکس این موضوع را نشان داده است.» همچنین یک  تورگردان در مورد تاثیر نوسانات نرخ ارز بر شرایط کسب و کار خود می گوید:« با افزایش نرخ دلار و خصوصا بروز نوسانات شدید ارزی و بی‌ثباتی در این بازار، هزینه جمع‌آوری بسته‌های تور برای تورگردانان و فعالان توریسم کشور نیز افزایش پیدا می‌کند و امکان برنامه‌ریزی مالی بلندمدت برای جذب گردشگر از آنان سلب می‌شود.» وی تصریح کرد: «در شرایط کنونی شاید اقدام منطقی این باشد که با توجه به نوسانات ارزی، بر تورهای داخلی تمرکز کرد و این حوزه را به رونق رساند. هرچند با توجه به گرانی‌های اخیر دلار انتظار می‌رود به‌زودی نرخ‌های خدمات گردشگری و اقامتگاه‌ها نیز افزایش پیدا کند و این خود یک عامل بازدارنده برای ایجاد رونق در گردشگری داخلی خواهد بود.»

 صنعت خودرو در تعلیق 

 با خروج آمریکا از برجام، خودروسازی ایران از نیمه ماه جاری تحت تحریم‌هایی سختگیرانه قرار گرفت؛ بنابراین دسترسی به قطعات خارجی محدود و حتی در مواردی قطع نیز خواهد شد. با این حساب، خودروهای تولید و مونتاژ داخل حتی آنها که لقب محصولات ملی را نیز یدک می‌کشند، با مشکل تامین قطعه و در نتیجه کاهش تیراژ مواجه می‌شوند.در این شرایط طبعا اگر روند تامین قطعه در داخل نیز مختل شود، تیراژ خودروهای داخل کاهش پیدا خواهد کرد.در همین راستا شرکت آلمانی دوئر که در زمینه ساخت قطعات خودرو فعالیت دارد، به دلیل تحریم های جدید دولت آمریکا، فعالیت خود در ایران را متوقف کرد.کارلو کروستو، مدیر امور مالی دوئر در مصاحبه با روزنامه بوئرسن زیتونگ گفت: «کسب و کار در ایران  طی سال گذشته رونق گرفته است.  ما فعلا فعالیت هایمان در این کشور را متوقف کرده ایم.»رضا عضو انجمن سازندگان قطعات و مجموعه های خودرو  هم در مورد وضعیت همکاری با قطعه سازان اروپایی گفت:« صنعت قطعه در پسابرجام موفق به انعقاد قراردادهای قابل توجه با حجم سرمایه گذاری 27 میلیون یورو شد که تاکنون 6 میلیون یورو آن محقق شده و در حال حاضر نیز کار به کندی پیش می رود.وی با بیان این که هم اکنون نسیمی که در حال وزیدن است، نسیم خوبی به نظر نمی رسد، اظهار کرد: «شرکت های فرانسوی دلیل کندی کار را تلاش برای اخذ مجوزهای لازم از سوی آمریکا با هدف معافیت از جرایم این کشور اعلام کرده اند.» رضا داوودی کارشناس خودرو در مورد شرایط صنعت خودرو در چند ماه اخیر گفت: «با توجه به بازه زمانی سه ماهه از اعلام خروج آمریکا از برجام تا آغاز رسمی تحریم‌ها، عملا فرصت چندانی برای انجام اقدامات پیشگیرانه نبوده، با این حال از همین فرصت محدود نیز آن طور که باید، استفاده نشد.» وی با بیان اینکه محدودیت‌های داخلی به‌خصوص در حوزه تخصیص ارز، مشکلات زیادی را برای خودروسازان و قطعه‌سازان ایجاد کرد، افزود: « در بخش ذخیره‌سازی قطعات به‌دلیل محدودیت‌هایی که بر سر راه تخصیص ارز به‌وجود آمد، خوب عمل نشد. بسیاری از قطعات در صف تخصیص ارز ماندند و حالا با آغاز تحریم‌ها، امکان انتقال پول برای تحویل گرفتن آنها سخت شده است؛ از طرفی، به بخش دیگری از قطعات نیز اصلا ارزی داده نشد و در نهایت، نتوانستیم آن طور که باید، از فرصت سه ماهه تا آغاز تحریم استفاده لازم را برده و قطعات بیشتری را ذخیره کنیم.» 

  بازار مسکن در فشار 

 مسکن  از جمله صنایع مهم و تاثیر گذار در اقتصاد ایران  محسوب می‌شود. هم زمان با شدت گرفتن  نوسانات ارزی از ابتدای سال جاری، قیمت مسکن در کلانشهر های ایران دچار تلاطمات شدید شد. فردین فرزین کارشناس اقتصاد مسکن در این باره می گوید:« برگشتن تحریم ها از راه بازار ارز، روی بازار مسکن هم اثر گذار است. در اصل بازار ارز تحولات خود را پشت سر گذاشته و بازار مسکن هم از آن تاثیر می پذیرد، تحریم ها هم به خودی خود روی بازار مسکن تاثیری ندارد، چون ما در این بازار وابسته به واردات نیستیم.» در حقیقت نوسانات بازارهای اقتصادی به ویژه بازار ارز از جمله دلایل نوسان قیمت در بازار معاملات واحدهای مسکونی طی ماه‌های اخیر است. به رغم آنکه قبل از سال 97 پیش‌بینی نمی‌شد قیمت مسکن تا این میزان دچار التهاب و افزایش محسوس شود اما در نهایت ماه‌های پایانی سال 96 و همچنین در سال 97 قیمت واحدهای مسکونی با افزایش قابل توجه مواجه شد که به نظر می‌رسد ریشه این افزایش قیمت را باید در تحولات و نوسانات بازار ارز و همچنین تحریم های ظالمانه جستجو کرد.تحت تاثیر کاهش حجم مبادلات خارجی به نظر می رسد که بخشی از نقدینگی که معطوف به بخش مبادله ای اقتصاد بود به سمت بازار مستغلات سرازیر شده است و همین عامل منجر به افزایش حجم تقاضا برای خرید واحدهای مسکونی و در نتیجه افزایش محسوس قیمت‌ها شده است.با توجه به این‌که قبل از شروع سال 97 تحول بازار ارز به شکلی که امسال روی داد قابل پیش‌بینی نبود و در واقع در پیش‌بینی‌های اقتصادی لحاظ نشده بود، در نتیجه فضای کارشناسی بازار ملک به این مقوله به عنوان یک عامل بیرونی اثرگذار بر سطح قیمت‌ها و حجم معاملات در بازار مسکن چندان حساس نبود و همین غیرقابل پیش‌بینی بودن این تحولات موجب شد کارشناسان انتظار افزایش محسوس قیمت مسکن ناشی از نوسانات نرخ ارز در سطوح فعلی را در چشم‌اندازهای خود درباره آینده مسکن مطرح نکنند. کمال اطهاری کارشناس ارشد بخش مسکن تاثیر پذیری مسکن به شکل مستقیم از تحریم را رد می کند، اما او عقیده دارد شرایط اقتصادی بعضی از مشکلات را بر بازار مسکن تحمیل می کند. او اعتقاد دارد با اهمیت ترین مسئله در قفل شدن بازار مسکن موضوع اشتغال است. در شرایط کنونی اقتصاد و با برگشتن تحریم ها اشتغال به اندازه ی کافی به وجود نمی آید و شغل های موجود در صنایع هم در خطر قرار گرفته اند. متقاضیان مسکن به ویژه خانه اولی ها در این شرایط نمی توانند ریسک کنند و به این بازار وارد شوند. اطهاری رانتی بودن قیمت زمین را به دلیل تراکم فروشی علت با اهمیتی در گران شدن قیمت مسکن یاد می کند و می گوید که این موضوع دوبرابر شدن خانه های خالی را از سال ۹۰ تا ۹۶ زیاد تر کرده است. پس اگر با برگشتن تحریم ها این سیاست های اشتباه را پشتیبانی کنند باز هم به وجود آمدن شغل به خطر می افتد و بازار مسکن هم از آن متاثر خواهد بود.بنابر گفته ی اطهاری، زمانی که کل اقتصاد با مشکل مواجه شود، روی بازار مسکن هم اثر می گذارد و مشکلات آن هم زیاد می شود. بنابر گفته اطهاری به این دلیل بر بازار مسکن تاثیر می گذارند که ناتوانی دولت برای دانش بنیان کردن اقتصاد باعث از دست رفتن اشتغال می شود و تحریم آن را زیاد تر می کند. وقتی که قیمت دلار به ۷ هزار تومان افزایش پیدا می کند مردم به رجحان نقدینگی دچار می شوند و تمایل دارند که طلا و ارز داشته باشند تا پول نقد و این موضوع باعث می شود که بازاری مثل بازار مسکن دارایی خود را از دست دهد. پس اشتغال و رجحان نقدینگی از دو طرف بر بازار مسکن فشار زیاد می آورد.