بازخوانی تاریخ از قاب تالار رودکی

علیرضا بخشی استوار

«تالار رودکی؛ گرافیک ، معماری و هرچه» هشتمین پروژه آرشیوی استودیو کارگاه است که با همکاری مرکز «نبشی» به تماشا در آمد. این پروژه به مجموعه پوستر، بروشور، عکس، فیلم و اسناد رویدادهای اجرایی، نمایشی و موسیقایی تالار رودکی بین سال های 46 تا 57 می‌پردازد.

آنچنان که در اعلانیه این نمایشگاه آمده است این گردآوری و نمایش تلاشی است برای جلوگیری از فراموشی و حذف آن چه که بخشی از تاریخ فرهنگ تصویری این دوره است.

این آرشیو با رویکردی بینا رشته ای به نمایش در آمده است. در آن اسناد مربوط به معماری تالار ، پوسترها و بروشورهای اجراهای تالار رودکی به چشم می خورد. پوسترهای تالار در این نمایشگاه در پنج بخش مورد مطالعه قرار گرفته است.گرافیک ارکستر سمفونیک، گرافیک اپرا، گرافیک باله، گرافیک برنامه های ایرانی مانند بزرگداشت موسیقی ایرانی و رقص های بومی و ملی و در نهایت نیز گرافیک رسیتال موسیقی مجلسی مورد بررسی قرار گرفته است.این پوسترها و کارهایی گرافیکی همه آثار دو طراح گرافیک بنام یعنی بهزاد حاتم و صادق بریرانی است که در آن سال ها رویدادهای رودکی را در قالب پوستر و بروشور مصور سازی و طراحی می‌کرده اند.

برای این نمایشگاه کتابی نیز منتشر شده است که در بخشی از آن به معماری تالار نیز پرداخته شده است.در این بخش روایت دست نخورده ای از اوراق و تصویر بنای رودکی عرضه می شود و به معرفی معمار آن یوکینا آفتاندیلیان و تحلیل بنا تالار می پردازد. در این بخش دفترچه فنی حاوی مشخصات اجرایی بنا بازنشر شده است.

اما این نمایشگاه از سه جنبه قابل اهمیت است.نکته ابتدایی درباره جمع آوری دیتا و رویکردی آرشیو محور است که به لحاظ عملکرد می تواند کمک شایانی به تاریخ نویسان و پژوهشگران این عرصه کند.از سویی از منظر استتیکی و از لحاظ بررسی زیبایی شناسی دوران خاصی از هنر ایران، این آثار گرافیکی قابل اعتنا و اهمیت هستند. و در نقطه سوم می توان از لحاظ جامعه شناسی مطالعات گسترده ای را در این حوزه صورت داد.

به لحاظ زیبایی شناسی آثار گرافیکی عرضه شده در این نمایشگاه از دو جنبه قابل بررسی است.یکی به صورت مجزا و فارغ از سال تولید و دیگر در بستر تاریخی. بخش اعظمی از پوستر های تالار رودکی هم چنان از تصویری منحصر به فرد بهره می برد . تصاویری که با قرار گرفتن در ساختار هنر معاصر اکنون هم ، پاسخگوی ذائقه مخاطب امروز هست و چه بسا نسبت به ذائقه امروز کمی پخته تر و از سویی زیباتر به نظر می رسد.بسیاری از این پوسترها به لحاظ ساخت و زیبایی شناسی آن چنان نوین و پیشرو هستند که می توان آن ها را در هر قالبی و در هر زمان و مکانی خوانش کرد.

این پوسترها زبانی جهانی دارند. اگر آن ها را در هر نقطه از جهان به نمایش در بیاوریم قابل خوانش هستند.این پوسترها هویت منحصر و متکی به خود را دارند.نه ایرانی اند، نه شرق آسیایی و نه اروپایی.جهانی اند.شاید یکی از انتقادهایی که به آثار گرافیکی آن دوره،  به خصوص تالار رودکی وارد می کنند نوعی بی هویتی این پوسترها و در لفظی نه چندان سنجیده، توریست پسند یا اروپایی پسند بودن این پوسترها است.اما این پوسترها نمایه ای از زیست هنرمند در دورانی خاص و فهم او از آثاری است که قصد داشته طراحی گرافیکی آن را

 انجام بدهد.

اگر به شرایط زیست هنرمند در آن دوران بنگریم متوجه آن خواهیم بود که نوع زندگی و روابط او با جهان خارج به نحوی بوده که نمی توان زیبایی شناسی او را از هویتش و از خود او جدا کرد.در حقیقت این خوانش که چرا پوسترهای این هنرمندان رنگ و بویی ایرانی ندارند،  پرسش های نا به جا به نظر می رسد.

بیشتر پوسترها و آثار گرافیکی به نمایش در آمده از تالار رودکی ملهم از «پاپ آرت» به شیوه ای آمریکایی است که در دهه 60 میلادی و همزمان با اوج گیری جنبش مینی مالیسم در اروپا و آمریکا شکل گرفته.از لحاظ زیبایی شناسی می توان رد آثار «اندی وارهول» مانند تابلوی مشهور «مرلین مونرو» او را در کارهای گرافیکی تالار مشاهده کرد.و البته بخش اعظمی از هنرمندانی که در آمریکا و اروپا ، در آن سال ها فعالیت می کردند.

حتی شکل بی قاعده و خاصیت انبوه سازی تصاویر این دوره از تاریخ هنر در شکلی گسترده در گرافیک تالار رودکی وجود دارد. این آثار در ساده ترین و با کمترین اطلاعات تصویری شکل می گیرند و از این لحاظ تصاویری قابل

تکثیر هستند.

یکی دیگر از نکات مثبت در آثار گرافیکی تالار رودکی، انعکاس روحیه تجربه گرای هنرمند در میان آثار نمایشگاه که در یک مسیر مشخص حرکت نکرده و در این سال‌ها تصاویر مختلف و متنوع را خلق کرده است.

یک نکته قابل توجه دیگر درباره این نمایشگاه پرداختن به یک معمار سرشناس ایرانی است که اطلاعات اندکی از او در دست بوده و با وجود اطلاعات به دست آمده از او می توان بخش مهمی از تاریخ معماری ایران را مورد بازنگری قرار داد.