بررسی پدیده «گردشگری فیلم» در آستانه روز سینما
«فیلم‌توریسم»؛ ابزاری عالی برای توسعه صنعت گردشگری
پگاه دهدار ، راهنمای گردشگری
جمعه پیش رو، یعنی ۲۱ شهریورماه، روز سینماست. روزی که برای علاقهمندان و دنبال‌کنندگان این صنعت و هنر جذاب بسیار مهم است. در گردشگری نیز حوزه سینما می‌تواند بسیار حائز اهمیت باشد و سبب اتفاقات مثبت زیادی از جمله ایجاد یک جاذبه توریستی جدید و همچنین جذب توریست شود. پدیده فیلم‌توریسم که به رابطه بین گردشگری و سینما می‌پردازد، بسیار جالب و جدید است. صنعت گردشگری اگرچه بزرگترین صنعت و بیشترین درصد رشد را دارد، اما بسیار وابسته به پدیده‌های فرهنگی و اجتماعی دیگری است، سینما نیز یکی از همین پدیده‌ها است، این پر زرق و برق‌ترین و پرسودترین صنعت دنیا خدمات زیادی می‌تواند به گردشگری ارائه دهد.
یک فیلم سینمایی را می‌توان فرآیند کاملی از یک صنعت دانست که با قلم فیلمنامه‌نویس آغاز و هیچگاه به پایان نمی‌رسد. فیلم‌ها برای تماشاگر با برخاستن از صندلی سینما آغاز می‌شوند. آنها اگر فیلم باب میلشان باشد به دنبال حواشی، اخبار، نقدها و تصاویری از فیلم می‌روند؛ اما باز هم این پایان کار نیست، مخاطبان و طرفداران فیلم‌های سینمایی برای تماشای لوکیشنهای فیلم محبوبشان حاضرند به آنجا سفر کنند و این همان نقطه ارتباط سینما و گردشگری است.
صنعت سینما و گردشگری هر دو همزمان با هم ظهور و توسعه یافتند و یکی جهان را دگرگون کرد و دیگری سعی کرد با اهرم سفر جهان را به جهانگردان نشان دهد. پیوند سینما و گردشگری و خدماتی که سینما می‌تواند برای گردشگری به ارمغان آورد بی‌بدیل است.
گردشگری سینمایی چیست؟
این شاخه از گردشگری پدیده‌ای رو به رشد است که در راستای رشد صنعت سرگرمی و افزایش مسافران بین‌المللی فعالیت می‌کند. گردشگری فیلم به دنبال بررسی آثار فیلم و تولیدات تلویزیونی در تصمیم‌گیری‌های مسافران در انتخاب مقصد است. مردم از فیلم‌ها، مستندها، برنامه‌های تلویزیونی و آگهی‌های بازرگانی الهام می‌گیرند و برای دیدن مکان‌هایی که در محتوا تولیدی سینما می‌بینند سفر می‌کنند. گردشگری فیلم وسیله‌ای عالی برای بازاریابی مقصد است و فرصت‌هایی برای توسعه صنعت گردشگری یک محل مانند تورهای گردشگری یا موزه‌های فیلم ایجاد می‌کند.
فیلم‌ها مدت‌ها است قابلیت این را دارند که حتی معمولی‌ترین مکان‌ها را به چیزی فوق‌العاده خاص، مهم و البته سینمایی تبدیل کنند. در سال ۲۰۱۲، هوش رقابتی گردشگری (Tourism Competitive Intelligence) به این آمار رسید که حدود ۴۰ میلیون گردشگر بین‌المللی مقصد خود را به این دلیل انتخاب کرده‌اند که در آن مکان خاص فیلمی ساخته شده است. چنین آماری نه تنها به مذاق طرفداران فیلم خوش آمده، بلکه شهرک‌ها، شهرها و کشورهایی که از آنها بازدید شده نیز از آن نفع داشته‌اند و همین موضوع ثابت می‌کند که تلویزیون و فیلم می‌تواند یکی از بزرگترین تقویت‌کننده‌های صنعت گردشگری محلی باشد.
بارها و بارها این قضیه ثابت شده که در زمان تولید فیلمی در یک مکان، نه تنها روند ساخت فیلم آثار اقتصادی مثبتی بر منطقه می‌گذارد، بلکه پس از انتشار فیلم نیز، صنعتی تحت عنوان «گردشگری سینمایی» یا «گردشگری فیلم»، می‌تواند تاثیر مهمی بر روی آن مکان داشته باشد. شاخه‌ای از گردشگری که به نحوی تخصصی به مقوله فیلم می‌پردازد و در چارچوب گردشگری فرهنگی قرار دارد را این‌گونه تعریف می‌کنیم: «توریست یک مقصد یا جاذبه را انتخاب می‌کند، به این دلیل که در تلویزیون، فیلم یا پرده سینما به نمایش درآمده است.»
در تحقیقات زیادی به مقوله‌ی قدرت فیلم در به تصویر کشیدن سیمایی مثبت از یک مقصد برای جذب گردشگر به آن محل، پرداخته شده است. اما به رغم این حقیقت که فیلم تاثیر بسزایی در رشد صنعت گردشگری یک مکان می‌تواند داشته باشد، به ندرت شاهد این هستیم که در استراتژی‌های گردشگری یک مقصد مهم گردشگری به این نوع از جذب گردشگر توجه شود.
با این حال، گردشگری فیلم در عین حال که یک پدیده رو به رشد در سراسر جهان است، به واسطه رشد صنعت سرگرمی و افزایش سفرهای بین‌المللی پیش می‌رود. تحقیقات در زمینه گردشگری تا سال ۱۹۹۸ نشان داد مکان‌هایی که فیلمبرداری موفقی در آنها به انجام رسیده، ۵۴ درصد افزایش بازدیدکننده در طول چهار سال داشته‌اند.
یکی از بهترین نمونه‌های گردشگری در زمینه فیلم، مربوط به سه‌گانه‌ی ارباب حلقه‌ها است که در نیوزیلند فیلمبرداری شده است. تحقیقات انجام شده نشان داد که حداقل ۷۲ درصد از گردشگران فعلی و بالقوه بین‌المللی نیوزیلند، حداقل یکی از فیلم‌های سه گانه را دیده‌اند. همچنین، آمارها نشان می‌دهد که فیلم‌ها و برنامه‌های تلویزیونی عامل جذب حدود ۱ از ۱۰ گردشگر خارجی هستند که به انگلیس سفر می‌کنند که حدود ۱،۸ میلیارد دلار در سال در این کشور خرج می‌کنند و به طور کلی هر سال حدود ۲۸ میلیون توریست از انگلیس بازدید می‌کنند. حتی تحقیقات نشان می‌دهد که فیلم‌ها می‌توانند بر حدود ۴۰ درصد از بازدیدکنندگان بین‌المللی در انگلیس تأثیر بگذارند و تولید فیلم به طور کلی به عنوان یکی از بزرگترین تاثیرگذاران در تقویت نام تجاری انگلیس است.
«گردشگری سینمایی» یا «گردشگری فیلم»، شاخه‌ای از گردشگری که به نحوی تخصصی به مقوله فیلم می‌پردازد و در چارچوب گردشگری فرهنگی قرار دارد را این‌گونه تعریف می‌کنیم: «توریست یک مقصد یا جاذبه را انتخاب می‌کند، به این دلیل که در تلویزیون، فیلم یا پرده سینما به نمایش درآمده است.»
فیلم‌ها تنها یک فیلم نیستند!
در سینمای گردشگری، در بستر فیلم‌ها از لوکیشن‌هایی استفاده می‌شود که به نوعی جاذبه‌هایی محسوب می‌شوند که فضایی را برای تجربه‌های مفید ایجاد می‌کنند.
از طرفی در گردشگری سینما تورها و سفرهایی طراحی می‌شود که گردشگران لوکیشن فیلم‌های خاص و محبوب را مورد بازدید قرار می‌دهند. شاید نخستین بار این تورها زمانی برگزار شد که یونیورسال استودیو و بالیوود و هالیوود این امکان را ایجاد کردند که مردم از استودیوهای ساخت فیلم آنها بازدید کنند.
اما بعد از مدتی این شکل از گردشگری توسعه پیدا کرد و در شهرها و روستاها و کلیساها و حتی کتابفروشی‌ها و کافه‌هایی که بخشی از یک فیلم در آنها فیلمبرداری شده بود، تبدیل شدند به مقاصدی که مسافران با هدف دیدن آنها به شهر یا کشوری سفر می‌کردند. وودی آلن یکی از کسانی است که در فیلم‌هایش به این موضوع می‌پردازد. در فیلم‌های او در عین اینکه مخاطب یک اتفاق هیجان‌انگیز یا جذاب را دنبال می‌کند، با سنت، فرهنگ، غذا، موسیقی و بسیاری مفاهیم دیگر که در آن فضا وجود دارد، آشنا می‌شود و خاطرات یک مقصد را برای او زنده می‌کند یا انگیزه‌ای ایجاد می‌کند برای اینکه به آن مقصد سفر کند. به طور مثال اسپانیا برای بازاریابی امر گردشگری از فیلم استفاده کرد و در همین راستا وودی آلن فیلم «ویکی کریستینا بارسلونا» را در این شهر ساخت، در این فیلم تمام اتفاقات در بستر شهر بارسلون شکل می‌گیرد و لوکیشنهای فیلم جاذبه‌های گردشگری این شهر هستند.
بعد از اکران این فیلم بسیاری از کسانی که این فیلم را دیدند و تعدادی هم به دلیل علاقه‌ای که به وودی آلن داشتند به این شهر سفر کردند تا لوکیشنهای فیلم وودی آلن را در این شهر ببینند. در واقع فیلم می‌تواند ابزاری برای بازاریابی در گردشگری باشد. در حال حاضر لوکیشن فیلم‌ها و سریال‌هایی که در دنیا پرطرفدار هستند تبدیل به یک جاذبه گردشگری شده‌اند و این تبدیل به یک تم در سفر شده است، سفرهایی که با هدف بازدید از لوکیشن فیلم‌ها انجام می‌شوند.
سینمای گردشگری یکی از ابزارهای بازاریابی و برندینگ
سینمای گردشگری یکی از ابزارهای بازاریابی و برندینگ در دنیاست. در ایران هم کم و بیش نمونه‌هایی را می‌شود نام برد. کویر مصر با فیلم «خیلی دور، خیلی نزدیک» شناخته شد و روستایی که خالی از سکنه بود را تبدیل به یک جاذبه گردشگری در این منطقه کرد یا در فیلم «در دنیای تو ساعت چند است» نگاه متفاوتی به شهرهای رشت و انزلی شد.
بسیاری از اهالی این شهر می‌گویند رشت پاریس کوچک ایران است و در این فیلم می‌بینیم که به بهانه‌های مختلف ارتباطی بین فضای فیلم با فرانسه و پاریس ایجاد می‌شود و حتی موسیقی فیلم هم تلفیقی از موسیقی فرانسوی با ترانه‌های گیلکی است. شهرک‌های سینمایی ایران (غزالی و نور) که با هزینه‌های هنگفتی ساخته شده‌اند، متاسفانه به دلیل نبود بازاریابی درست، مهجور مانده‌اند. در حالی که لوکیشنهای جذابی در این شهرک‌ها وجود دارد که می‌تواند گردشگران زیادی را جذب کند.
ضعف مدیران این شهرک‌ها در بازاریابی و تبلیغات باعث شده این فضاها در میان عموم مردم شناخته نشوند. اما در عین حال این شهرک‌ها مشکلات زیرساختی هم دارند. به طور مثال شهرک سینمایی نور حدود ١٠ کیلومتر جاده خاکی دارد و همین وضعیت باعث می‌شود خیلی از بازدیدکنندگان در ابتدای راه پشیمان شوند یا یک تابلوی راهنمای مناسب در طول مسیر وجود ندارد که کسانی که از حوالی آن عبور می‌کنند، متوجه وجود چنین مرکزی در آن حوالی شوند. در عین حال مدیران این شهرک‌ها می‌توانند طوری برنامه‌ریزی کنند که در کنار انجام پروژه‌های سینمایی که به نوعی منبع درآمد این شهرک‌هاست، بازدیدکنندگان هم بتوانند به شکلی مطلوب از فضاهای موجود در آنها استفاده کنند.
مردم برای دیدن مکان‌هایی که در سینما می‌بینند سفر می‌کنند. گردشگری فیلم وسیله‌ای عالی برای بازاریابی مقصد است و فرصت‌هایی برای توسعه صنعت گردشگری یک محل مانند تورهای گردشگری یا موزه‌های فیلم ایجاد می‌کند
شهرک سینمایی غزالی
شهرک سینمایی ایران یا شهرک سینمایی غزالی سابق، یکی از بهترین جاذبه‌های سینمایی گردشگری در ایران است و برای علاقهمندان این حوزه که قصد دارند تجربه‌ی گردشگری سینمایی را داشته باشند یکی از گزینه‌های مناسب می‌تواند باشد.
شهرک سینمایی ایران که به شهرک سینمایی حاتمی نیز معروف است نام محوطه بزرگی است که در غرب تهران ساخته شده و در آن دکور خیابان‌ها و ساختمان‌های فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی ساخته و نگهداری می‌شود. تقریباً تمام دکورهای شهرک سینمایی ایران مربوط به دوره رضا شاه و اوایل محمد رضا شاه است اما در این شهرک دکور کوفه هم ساخته شده‌است. همچنین دکورهای این شهرک دکورهای ساختمان‌ها و خیابان‌هایی هستند که واقعاً در تهران قدیم وجود داشتند. از دیگر دکورهای ساخته شده در این شهرک، دکور شهر اورشلیم است که در سریال‌ها و فیلم‌های سینمائی بسیاری استفاده شده‌است. ساخت این شهرک در سال ۱۳۵۸ توسط کارگردان مشهور ایرانی، علی حاتمی شروع شد و به مدت ۸ سال طول کشید. برای ساخت این شهرک که در واقع بازسازی تهران قدیم بود از عکس‌های قدیمی استفاده گردید؛ مانند میدان توپخانه، ساختمان شهرداری، ساختمان عدلیه، خیابان لاله زار، خیابان اکباتان، جواهر فروشی قازاریان، گراند هتل، ساختمان شاه آباد و کافه پارس تهران قدیم. از سریال‌های مشهوری که در این شهرک فیلم برداری شده‌اند می‌توان به هزار دستان و شهرزاد اشاره کرد. علاوه بر تهران قدیم برای فیلمهایی همچون مریم مقدس نیز بخشی از اورشلیم در این شهرک بازسازی شده ایت. بطور کل لوکیشنهای موجود در شهرک به سه بخش تقسیم می‌شوند: مجموعه دکورها و بناهای دوره قبل از اسلام. مجموعه دکورها و بناهای دوره بعد از اسلام و مجموعه دکورها و بناهای دوره معاصر.
لوکیشنهای فیلمهایی مانند شیخ مفید، سربداران، هشت بهشت، کارآگاه علوی، کفش‌‌های میرزا نوروز و... در این شهرک فیلم برداری شده‌اند. مورد جالب توجه اینست که علاوه بر نماهای مربوط به تهران قدیم، نماهای باشتین و سبزوار نیز به نمایش گذاشته شده است.
خیابان لاله زار نیز یکی از قدیمی‌ترین خیابان‌های تهران است که در قدیم از میدان توپ خانه (سپه) شروع می‌شد و تا چهارراه استانبول می‌رسید که در زمان‌های قدیم دشت سرسبزی بود و لاله‌های فراوان آنجا می‌روییدند. واگن اسبی از چهارراه شاهپور و حسن آباد و میدان توپ خانه می‌گذشت و به انتهای خیابان لاله زار می‌رسید. لاله زار در اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی نمادی از نوگرایی و هنر در ایران محسوب می‌شد، تا حدی که لقب شانزه لیزه تهران به خود گرفته بود. بسیاری از تئاترها، رستوران‌ها، تجارتخانه‌ها، کاباره‌ها، خیاط خانه‌ها، سینماها و فروشگاه‌های معروف ایران در این خیابان قرار داشتند.
سریال مشهور شهرزاد که دهه سی تهران را به نمایش می‌گذارد؛ در این شهرک فیلمبرداری شده است. در سال ۱۳۸۰ تصمیم بر آن شد که در محوطه این شهرک هتلی به نام گراند ساخته شود که امروزه به نگین شهرک سینمایی معروف شده است و هدف از ساخت این مکان مجتمع پذیرایی بود که شامل تالار عروسی، رستوران، چایخانه سنتی، پارکینگ اختصاصی، آتلیه فیلمبرداری و عکس، گل آرائی، شمع آرائی، آتش بازی، ماشین‌های کلاسیک، دو سالن مجزا و حیاط هزاردستان است.
شهرک سینمایی غزالی در بزرگراه شهید لشکری (کیلومتر۱۵ خیابان ۵۵ ام) روبروی شرکت سایپا واقع شده است. بهترین راه دسترسی به این شهرک استفاده از مترو است که به خط ۵ متروی تهران بروید و در ایستگاه ایران خودرو پیاده شوید. ایستگاه در کیلومتر ۱۴ جاده است و فقط یک کیلومتر با شهرک سینمایی فاصله دارد. در ایستگاه که پیاده شدید، اتوبوس‌های مخصوص شهرک را خواهید دید. همه روزه حتی روزهای تعطیل نیز می‌توانید از ساعت ۹ صبح تا ۵ عصر به شهرک سینمایی بروید و با تهیه بلیط ورودی برای هر نفر از زیبایی‌های این شهرک بازدید کنید. برای بازدید از شهرک سینمایی غزالی باید ۲ تا ۵ ساعت وقت بگذارید؛ زیرا این مکان حتما ارزش دیدن دارد، پس هنگام مراجعه به ساعت رسیدنتان دقت کنید.
دیدگاه تان را بنویسید