اعتراض رسمی ایران به پیشنهاد ترکیه برای ثبت «خوشنویسی اسلامی»
دست‌درازی به لقمه‌ای دیگر از سفره میراث ایران
ایران اعتراض رسمی خود را نسبت به پیشنهاد ترکیه برای ثبت پرونده «خوشنویسی اسلامی» برای اجلاس سال ٢٠٢١ به یونسکو ارائه داد.
دیروز معاون میراث‌فرهنگی کشور با اعلام این خبر گفت: پیش‌تر اعلام شده بود که برای سال ٢٠٢٠ پرونده‌ای با عنوان خوشنویسی از سوی ترکیه مطرح نبود، اما بنا بر اطلاع واصله اخیر، ترکیه پرونده‌ای را با عنوان«خوشنویسی اسلامی» برای سال ٢٠٢١ به یونسکو ارائه داده که این امر مورد اعتراض ایران قرار گرفته است.
محمدحسن طالبیان افزود: همان طور که قبلاً نیز اعلام شد، هر کشوری می‌تواند میراث‌فرهنگی ناملموس خوشنویسی کشور خود را ثبت کند، اما صفت «اسلامی» در واقع به گستره‌ای بیش از کشور ترکیه اشاره دارد و این خلاف کنوانسیون ٢٠٠٣ حراست از میراث فرهنگی ناملموس است.
طالبیان بیان داشت: عنوان پرونده پیشنهادی ترکیه برای خوشنویسی، دارای صفت «اسلامی» است که این امر مورد اعتراض رسمی ایران قرار گرفته است. چراکه صفت اسلامی نمی‌تواند محدود به ترکیه باشد، فارغ از آن‌که منشأ خوشنویسی اسلامی را باید در ایران جست. او یادآوری کرد: ایران نیز برای سال ٢٠٢١، پرونده خوشنویسی خود را در چارچوب فهرست اقدامات خوب پاسداری برای یونسکو ارسال کرده است.
آنچه مسلم است اینکه ترکیه قصد دارد با برنامه‌ریزی دقیق خوشنویسی و نستعلیق ایران را نیز همچون مولانا به نام خود کند و ما (بخوانید مسئولان فرهنگی) باید با تمام توان مانع از تحقق این هدف شویم
معاون میراث‌فرهنگی کشور گفت: ثبت خوشنویسی از سوی کشورهای مختلف قبلا نیز صورت گرفته است؛ مثلا چین خوشنویسی چینی را در سال ٢٠٠٩ ثبت کرده و کشورهای عربی نیز برای سال ٢٠٢١، پرونده‌ای را با عنوان خوشنویسی عربی برای یونسکو ارسال کرده‌اند. چراکه طبق مفاد کنوانسیون مذکور، ثبت یک عنصر فرهنگی انحصار و مالکیت ایجاد نمی‌کند، اما اعتراض ما به پرونده «خوشنویسی اسلامی» ایرادی فنی است، به این معنا که صفت اسلامی اشاره به گستره‌ای بیش از محدوده ترکیه دارد و ترکیه نمی‌تواند از این عنوان برای پرونده خوشنویسی این کشور بهره ببرد.
مسئولان فرهنگی ایران تعلل کرده‌اند؟
«همان طور که قبلاً نیز اعلام شد» در گفته‌های معاون میراث‌فرهنگی کشور از آن رو مطرح شده است که چندی پیش با انتشار خبری مبنی بر اینکه «وزارت فرهنگ ترکیه، پرونده هنر خوشنویسی را برای ثبت به عنوان میراث ناملموس یونسکو ارسال کرده است»؛ برخی این اقدام را به تعلل و کوتاهی مقامات فرهنگی ایران نسبت دادند و به آن اعتراض کردند؛ مسئولان نیز در واکنش به این اعتراضات گفتند: «هر کشوری می‌تواند میراث فرهنگی ناملموس خوشنویسی کشور خود را ثبت کند.»
روزنامه ایران در یادداشتی در این زمینه نوشت در حالی که ایران برای سال 2021 یا 2022 قصد داشت چنین اقدامی انجام دهد؛ یک بار دیگر مسئولان فرهنگی ایران از ترکیه جاماندند و مسئولان فرهنگی کشور به جای پاسخگو بودن نسبت به دلیل تعلل در ثبت هنر خوشنویسی طی یک دهه گذشته، پاسخ می‌دهند: «ثبت میراث ناملموس انحصاری نیست و هر کشوری که خوشنویسی دارد می‌تواند این هنر را ثبت کند.»
البته این پاسخ مصطفی پورعلی، مدیرکل دفتر ثبت آثار، حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی به هنرآنلاین بوده است و معاون میراث فرهنگی کشور نیز دیروز ضمن اعلام اعتراض رسمی ایران به پیشنهاد ترکیه برای ثبت «خوشنویسی اسلامی»، به آن اشاره کرد. پورعلی البته رقابت آشکار ترکیه با ایران در ثبت آثار بویژه خوشنویسی را به فضای رسانه‌ای نسبت داد و مثال‌هایی از ثبت میراث ناملموس استانی آورد که قابل مقایسه با برنامه‌های جهانی ترکیه نیست.
باید خوشحال باشیم که ترکیه به خط ایرانی و عربی بها می‌دهد!
حجت‌الله ایوبی، دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو در ایران نیز در این باره گفته است: «باید خوشحال باشیم که ترکیه به خط ایرانی و عربی بها می‌دهد و هر سال جشنواره بزرگ خوشنویسی برگزار می‌کند»
دیروز ایران اعتراض رسمی خود را نسبت به پیشنهاد ترکیه برای ثبت پرونده «خوشنویسی اسلامی» برای اجلاس سال ٢٠٢١ به یونسکو ارائه داد؛ اما پرسش این است که چرا با وجود آشکار بودن مسیر تلاش‌های ترکیه، آنقدر تعلل صورت گرفته تا خوشنویسی ایران زیر سایه سنگین استانبول قرار گیرد؟
ساده‌اندیشی است که تصور شود ترکیه برای بها دادن به خط ایرانی و عربی اقدام به ثبت جهانی خوشنویسی کرده است و ترک‌ها دنبال تفاهم و ثبت میراث مشترک با ترکیه هستند؛ این کشور در نهایت هوشمندی سه دهه است با برنامه‌ریزی دقیق مشخصاً در حوزه خوشنویسی، تلاش داشته آنچه میراث قرن‌ها هنر ایرانیان بوده، با نادیده گرفتن تاریخ خوشنویسی ایرانی، به نام خود به جهان عرضه کند؛ در این راه از چاپ کتاب و آوردن نام میرعماد حسنی قزوینی به‌عنوان خوشنویس استانبولی تا تلاش برای تغییر نام نستعلیق به تعلیق تا برگزاری انواع جشنواره‌ها و جذب هنرمندان ایرانی در استانبول فروگذار نکرده و امسال که ایران امکان ارائه پرونده‌ای در یونسکو ندارد، فرصت را غنیمت شمرده و برای ثبت جهانی هنر خوشنویسی اسلامی اقدام کرده است. آنها فیلمی 10 دقیقه‌ای از کتیبه‌های مساجد و سابقه این هنر و نسخه‌های قدیمی خطی خود تهیه کرده‌اند و با شعار «قرآن در مکه نازل شد، در مصر تلاوت شده و در استانبول نوشته شده است» به یونسکو ارائه داده‌اند. بدیهی است که کسی نمی‌تواند هنرمندان خوشنویس ترکیه را نادیده بگیرد و استانبول همواره یکی از مراکز هنر خوشنویسی بوده و هست؛ اگرچه آنها بیشتر در خطوط نسخ و ثلث و کتابت قرآن کریم موفق عمل کرده‌اند و پیش از سده نهم و به قدرت رسیدن عثمانی نیز سابقه‌ای در این هنر ندارند. بر هنرمندان خوشنویس جهان اسلام هم پوشیده نیست که قاعده‌مند کردن خطوط شش‌گانه، توسط ایرانیان صورت گرفته و نستعلیق و شکسته‌نستعلیق خطوط خاص ایرانیان است و خوشنویسی از ایران به جهان اسلام گسترش یافته و این شاگردان میرعماد (خوشنویس عهد صفوی)، بودند که از هند تا مصر به پرورش شاگرد پرداختند. این را هنرمندان می‌دانند اما وقتی پای سیاست به ماجرا باز می‌شود فضا تغییر می‌کند.
دست‌کم بگذارید به نستعلیق‌مان دلخوش باشیم
تعداد خوشنویسان ترکیه به نسبت خوشنویسان ایرانی بسیار کمتر است و به‌دلیل تغییر خطشان فقط در شهر استانبول حضور دارند نه دیگر شهرها، اما توجه مسئولانشان به هنر آنها و پیگیری‌های مستمر آنها، باعث شده امروز هزاران خوشنویس ایرانی مسلط به چندین خط در شهرهای مختلف به همراه نامداران و بزرگان این هنر ریشه‌دار، با حسرت، اخبار فعالیت‌های آنها را دنبال کنند و نهایت خواسته‌شان این باشد که لااقل نگذارید خط نستعلیق ایرانی را کشور دیگری به نام خود کند؛ دست‌کم بگذارید به نستعلیق‌مان دلخوش باشیم.
چه کسی باید پاسخگو باشد؟
اینکه ترکیه یا امارات تلاش دارند با برگزاری انواع حراج‌ها و جشنواره‌ها، بهترین هنرمندان کشورهای اسلامی بویژه ایران را جذب کنند یا بهترین آثار موجود خطی را جمع‌آوری کنند برای ما شاید دردناک باشد اما یک سیاست درست برای هنر و فرهنگ آن کشورهاست برعکس سیاست کم‌توجهی به خوشنویسی در ایران و محدود کردن آن به چند جشنواره مذهبی کوچک غلط است. ما امروز نمی‌توانیم از ترکیه گله کنیم که چرا کار درستی برای هنر و فرهنگ کشورش انجام داده اما می‌توانیم بپرسیم نهادهای مسئول ما چرا حتی توان پیگیری ثبت جهانی اصیل‌ترین هنر ایرانی را ندارند و دیگر کشورها هر روز دستی می‌اندازند و لقمه‌ای از سفره میراث ایران برمی‌دارند؟
چرا پیگیری‌های یک دهه گذشته خوشنویسان برای ثبت این هنر بی‌نتیجه مانده است؟ چرا با وجود آشکار بودن مسیر تلاش‌های ترکیه، آنقدر تعلل صورت گرفته تا شاهد آن باشیم که خوشنویسی ایران زیر سایه سنگین استانبول قرار گیرد؟ چه برنامه‌ای برای ثبت نستعلیق و خطوط ایرانی دارید؟ انتظار می‌رود مدیران ارشد دولت با دستوری ویژه یک بار برای همیشه به این ناهماهنگی‌ها و کم‌کاری‌ها پایان دهند تا از این پس شاهد ثبت میراث ایران به نام دیگران نباشیم. به هر حال آنچه مسلم است اینکه ترکیه قصد دارد با برنامه‌ریزی دقیق خوشنویسی و نستعلیق ایران را نیز همچون مولانا به نام خود کند و ما (بخوانید مسئولان فرهنگی) باید با تمام توان مانع از تحقق این هدف شویم.
دیدگاه تان را بنویسید