نمایندگان مدرنیسم ایرانی زیر یک سقف

بهروز   فائقیان

نمایشگاه تابستانه گالری ماه مجموعه ای از آثار 45 هنرمند را از 16 شهریور ماه به نمایش گذاشته است. این مجموعه اگرچه بدون رویکردی مشخص گردآوری شده و نمایشی کلکسیونی محسوب می شود اما از حیث حضور آثاری از نسل های مختلف هنر مدرنیستی ایران در این نمایشگاه جالب توجه به نظر می آید. از این منظر مروری بر این دسته از آثار نمایشگاه که بعضاً آثاری کمتر دیده شده از هنرمندان نوگرای ایران را در برمی گیرد خالی از لطف نخواهد بود.

 انتزاع‌گری در نقاشی

انتزاع گری به عنوان یکی از رویکردهای شاخص هنر مدرنیستی در اینجا با آثاری از مسعود عربشاهی، حسین کاظمی و فریده لاشایی نمایندگی می شود. در این میان عربشاهی با تک اثری به شیوه انتزاع ناب حضور دارد و برخلاف دیگر آثار او که پوشیده از ریز نقش ها است در سادگی تمام سطحی نسبتاً ساده و تنها با چند اشاره طراحی خطی را شامل می شود. حسین کاظمی دیگر هنرمند پیشکسوت نوگرای ایران هم با یکی از آثار سری چشم‌اندازهای انتزاعی اش در این نمایشگاه حاضر است که به سادگی و با ترکیب چند سطح و بازی های خطی پرداخته شده است. فریده لاشایی از نسل های متاخر مدرنیسم  هم با یکی از نقاشی های انتزاعی هیجانی اش که مشتمل بر رنگ‌گذاری های اکسپرسیونیستی است در رده هنرمندان انتزاعی حاضر در این نمایشگاه جای می گیرد.  دو اثر از مهدی سحابی که تجربه‌هایی در هنر انتزاعی را هم در کارنامه هنری خود دارد در این نمایشگاه ارائه شده است. هر دو اینها کولاژهایی حجمی هستند که بیش از همه بر عناصری چون بافت و رنگ استوار هستند و چیزی میان نقش برجسته‌های رنگین و نقاشی کنشی را شکل می دهند.

 مدرنیسم ایرانی

مدرنیسم ایرانی هم که عمدتاً با مکتب‌ها و جریان هایی چون سقاخانه و نقاشی خط شناخته می شود در این مجموعه با آثار متعددی حضور دارد. سه اثر از سری «دختر ها و اسب» از ناصر اویسی که نسخه هایی متوالی از  این موضوع را ارائه می دهد در نمایشگاه دیده می شود. از صادق تبریزی دیگر هنرمندی که بخش بزرگی از فعالیتش در ارتباط با مکتب سقاخانه قرار می گیرد هم دو اثر از تجربه‌هایش در نگارگری نو و دو خط نگاره انتزاعی در این مجموعه به نمایش درآمده است.

سه اثر از مجموعه نقاشی های پرویز تناولی بر اساس تصویرسازی از شیرهای ایرانی که مشخصه بخش قابل توجهی از آثار اوست بازهم مقطعی از فعالیت او به عنوان یکی از هنرمندان مکتب سقاخانه را در این نمایشگاه نمایندگی می کند. نقاشی های تمثیلی تناولی در این سری اگرچه نسخه های تصویری نزدیک به مجسمه هایی هستند که او با همین موضوع ساخته، اما بیشتز از آثار حجمی او وجوه پاپ آرتیستی آثارش را یادآوری می کند.   

هشت اثر از محمد احصایی که ورسیون‌هایی از کلمات را در ترکیب بندی‌ها و هارمونی های رنگی گوناگون شکل داده در این نمایشگاه جریان نقاشی خط در هنر مدرن ایران را نمایندگی می کنند. تک اثری متعلق به سال 1351 شمسی از رضا مافی هنرمند خوشنویس هم که ترکیب بندی هارمونیکی از خط نستعلیق را مبنای کارش قرار داده در همین رده از آثار نمایشگاه تابستانه گالری ماه قرار می گیرد.  تک اثر مجسمه ای از ژازه طباطبایی از دیگر آثار این نمایشگاه است که در ارتباط با مدرنیسن ایرانی قرار می گیرد. این مجسمه از مجموعه آثار آشنای او انتخاب شده که ژازه با استفاده از مواد بی‌مصرف چرخ و دنده شکسته، آهن پاره، اسباب و وسایل قراضه و لوازم یدکی مستعمل به پیکره‌های کوچک و بزرگ زیبایی تبدیل کرده است.

 بیان شخصی و رویکرد مدرنیستی

رویکردهای شخصی در بیان مدرنیستی به عنوان یکی از گرایش های شاخص هنر نوگرای ایران در این نمایشگاه با دو چهره شناخته می شود. منوچهر معتبر نقاش مطرح پیشکسوت که یکی از تثبیت شده ترین و اصیل ترین شیوه های بیان شخصی را در آثار او می توان سراغ گرفت با دو اثر در این نمایشگاه حضور دارد. یکی از اینها اثری ترکیب شده از چهار تصویر هم اندازه بدن برهنه یک مدل نقاشی است که در ورسیون های مختلفی از بازی نور و سایه در جوار یکدیگر قرار گرفته اند. همچون تعداد دیگری از آثار این هنرمند که با هارمونی خاکستری شکل گرفته اینجا هم تاش های رنگی درخشان از کنش هیجانی همزمان نقاش نشان دارد. اثر دیگر او در این نمایشگاه از سری نقاشی های «زنان چادرپوش» انتخاب شده که توده زنان را در دریافتی اکسپرسیونیستی از فضا به تصویر کشیده است.

تک اثری از نیکزاد نجومی هم که در این نمایشگاه ارائه شده، نمونه ای از مدرنیسم به شیوه بیان شخصی را در هنر ایران نمایندگی می کند. این نقاشی که دو قسمتی است، وضعیت های متفاوتی را از تک پرسوناژ انسانی اثر به تصویر می کشد.

 بیان گری و اکسپرسیونی که در نقاشی او به وضوح بروز کرده، تاثیرگذارترین وجه اثر او را تشکیل می دهد.  

 قاسم حاجی زاده دیگر هنرمندی که بیان شخصی خود را در نقاشی هایش دنبال می کند با سه اثر نقاشی در این نمایشگاه حضور دارد. یکی از اینها تصویر زن نوازنده ای است که در انبوه گیاهان باغچه ای دراز کشیده و سازش را به کناری نهاده است. اثر دیگر او تصویری از یک چشم انداز روستایی است که کودکانی را نشان می دهد در حالی که دور هم جمع شده‌اند و انگار به دوربینی که از آنها عکاسی می کند چشم دوخته اند. اثر سوم او در این نمایشگاه اما فضایی متفاوت را به تصویر کشیده است؛ صحنه فضایی مثالی است که ورزشکاران باستانی دو به دو فیگوری نمایشی برای تماشاگر گرفته اند در حالی که عقابی بال هایش را بر گرداگرد آن‌ها گسترده است.  

و بالاخره حسینعلی ذابحی نیز با سه اثر در این نمایشگاه در رده هنرمندانی قرار می گیرد که بیانگری را در آثار خود دنبال می کنند. دو اثر ذابحی در این نمایشگاه پرتره‌هایی هستند که او به شیوه اکسپرسیونیستی ترسیم کرده و واجد مولفه های آشنای این شیوه از نقاشی یعنی اغراق های فرمی و رنگی همچنین تاکیدها در آکسان گذاری عناصر تابلو هاست. اثر دیگر ذابحی در این نمایشگاه هم چشم‌اندازی شهری را به تصویر می کشد که همچنان از مولفه های یاد شده بهره می برند.