فرناز محمدی درگفت‌وگو با «توسعه ایرانی»:
فرا واقع‌نمایی در هنر ایران تکثر قابل‌توجهی دارد
بهروز فائقیان
هنر نوگرای ایران را از حیث تنوع و گونه‌گونی رویکردها شاید بتوان از غنی‌ترین تجربه‌های هنری تاریخ معاصر دانست. طیف‌های متعددی از نحله‌های فکری و تلقی‌های فرهنگی، طی بیش از هشت دهه مدرنیسم در هنر ایران این ظرفیت فرهنگی ایجاد شده در دهه‌های آغازین قرن حاضر را بستری مناسب برای بیان ایده‌ها و جهان‌بینی‌هایی تشخیص داده‌اند و در این عرصه جریان‌هایی ماندگار و تاثیرگذار بر جای گذاشته‌اند. بجز نمودهای صرف هنری، شمار بسیاری از هنرمندان و فعالان هنری این دهه‌ها نیز موفق شده‌اند عرصه‌های دیگر فرهنگی از مردم‌نگاری و فرهنگ عامه تا سیاست و کنش اجتماعی را هم در هم آمیختگی با امر هنر جلوه و معنایی نو ببخشند. شاید همین ویژگی‌ها و ظرفیت‌ها است که موجب شده تا همچنان جنبه‌هایی از این پدیده فرهنگی و هنری برای مخاطبان هنرهای تجسمی، همچنین برای فعالان این عرصه امری کنجکاوی‌برانگیز و جالب توجه به نظر برسد. نمایشگاه‌ها و رخدادهای مختلفی که به طور مداوم در این سال‌ها حول هنر نوگرای ایران و هنرمندان نقش‌آفرین در این عرصه شکل گرفته گواه همین ظرفیت‌ها است که شاید به زعم فعالان هنرهای تجسمی هنوز ناگفته‌هایی در خود دارد. نمایشگاه «فراواقع‌نمایی در هنر معاصر ایران» که با نمایشگاه گردانی فرناز محمدی این روزها در گالری شیرین برپا شده یکی از مجموعه‌هایی است که به جنبه‌هایی از تجربه‌های هنر نوگرای ایران اشاره می‌دهد که شاید کمتر از دیگر جنبه‌ها و ابعاد هنر مدرن ایران مورد توجه قرار گرفته و درباره‌اش سخن گفته شده است. این نمایشگاه اما مشخصاً به کدام زاویه و جنبه‌های آفریده‌های نوگرایانه هنرمندان ایرانی دارد؟ فرناز محمدی در توضیحاتی که به طور اختصاصی به «توسعه ایرانی» ارائه کرده تا اندازه‌ای به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد.
در نمایشگاه «فراواقع‌نمایی در هنر معاصر ایران» فراواقعیت را تنها در معنای «سورئالیسم» در نظر نگرفته‌ام. به عقیده من جریان خواب و خیال و توهم و پندار در آفریده‌های هنری که درنهایت به فراواقع‌نمایی انتقال داده می‌شود در هنر ایران در اشکال متعددی ظاهر شده است
اتوپیا و دنیای ایده‌آل‌ها
بیانیه نمایشگاه «فراواقع‌نمایی در هنر معاصر ایران» پیش از هر چیز دریچه‌ای به دنیای این مجموعه است: «توهم‌پنداری؛ مجازی‌گرایی بالقوه و فراواقع‌نمایی؛ همگی ریشه در کنش ذهنی هنرمند و پرواز وی به‌سوی خیال؛ رؤیا و جهان فانتزی دارد. قرارگیری واقعیت در برابر خیال و آنچه که در اعماق ذهن هنرمند به هم می‌تابند تا واقعیتی از ناخودآگاه ذهن وی را به منصه ظهور رساند. این فرآیند به ماهیت رسانه هنرهای تجسمی برمی‌گردد که متکی بر ساخت تصویر ذهنی دو بعدی از جهان سه‌بعدی است. این خاصیت هنر است که می‌تواند به جهان ذهنی هنرمند سفر کند و آن را به تصویر بکشد. آنچه هنرمند را در این راه به سرخوشی می‌رساند؛ نمایش قدرت ذهنی و تخیل او در تبدیل این قدرت به یک نمایه‌ی تصویری است. تصویری که درنهایت به بازآفرینی صحنه‌ها و به‌خاطر آوردن منظری با جزئیات به ظاهر نامربوط یا غیرمنتظره می‌پردازد و آنچه را که همگان از دیدنش قاصر هستند در جهان واقع تجسم می‌بخشد و ارزش و مقام هنر در همین سفر به عالم موعود است. گاه هنرمند برای فرار از واقعیت نامطلوب و گاه منحوس، به جهان خیال و فانتزی پناه می‌برد وگاه وجه آرمان‌گرایی هنرمند او را به دنیای ایده‌آل‌ها و اتوپیا می‌کشاند. این نمایشگاه منتخب آثاری است از سه نسل از هنرمندان، برای تجسم یکی از قدرتمندترین عرصه‌های آفرینش هنر معاصر ایران.»
جلوه‌های نوگرایی در هنر معاصر ایران
فرناز محمدی که پیش از این نیز مجموعه‌هایی در ارتباط با هنر نوگرای ایران تدارک دیده می‌گوید: واقعیت این است که در اغلب نمایشگاه‌هایی که در داخل یا خارج از کشور تدارک دیده‌ام عمدتاً به هنر نوگرای ایران پرداخته‌ام. نمایشگاه نوسنت‌گرایی در هنر ایران که در سال 1391 در موزه هنرهای معاصر تهران برگزار شد، یکی از این مجموعه‌ها بود. در این نمایشگاه جریان سنت را بعد از ورود مدرنیسم به ایران بررسی کردم که به دلیل فضای وسیعی که موزه در اختیارم می‌گذاشت، امکان ارائه نمونه‌های متنوعی از این جریان فراهم شد. در همکاری‌ام با گالری شیرین نیز برای دومین بار است که به بخشی از جلوه‌های نوگرایی در هنر معاصر ایران می‌پردازم. سال گذشته نمایشگاه نو اکسپرسیونیسم در این مرکز برپا شد که طی آن تغییراتی را که در هنر جهان پس از جریان انتزاع‌گرایی و ورود دوباره فیگورها به دنیای نقاشی رخ داده بود، در ارتباط با هنر ایران مورد کنکاش قرار دادم. باید تاکید کنم که عموماً بر مبنای یک نیاز نمایشگاه‌هایم را طراحی کنم تا مخاطب نیز بتواند با آن‌ها ارتباط لازم را برقرار کند. روند کار در شکل‌گیری مجموعه‌ها به این صورت است که در مراجعه به کارگاه‌های هنرمندان و مشاهده آثارشان ایده‌ها و مضمون‌های نمایشگاه‌ها بر اساس دوره‌های کاری هنرمندان پدیدار می‌شوند.
توهم‌پنداری؛ مجازی‌گرایی بالقوه و فراواقع‌نمایی؛ همگی ریشه در کنش ذهنی هنرمند و پرواز وی به‌سوی خیال؛ رویا و جهان فانتزی دارد. قرارگیری واقعیت در برابر خیال و آنچه که در اعماق ذهن هنرمند به هم می‌تابد تا واقعیتی از ناخودآگاه ذهن وی را به منصه ظهور رساند
اشکال متعدد فراواقع‌نمایی در هنر معاصر ایران
نمایشگاه گردان «فراواقع‌نمایی در هنر معاصر ایران» در توضیح نمایشگاه آثار فراواقع‌نمایانه هرمندان معاصر ایران نیز می‌گوید: در تازه‌ترین مجموعه از این نمایشگاه‌ها که «فراواقع نمایی در هنر معاصر ایران» نام دارد، فراواقعیت را تنها در معنای «سورئالیسم» در نظر نگرفته‌ام. به عقیده من جریان خواب و خیال و توهم و پندار در آفریده‌های هنری که در نهایت به فراواقع نمایی انتقال داده می‌شود در اشکال متعددی ظاهر شده و بر همین اساس «ایلوشنیسم»، «ویرچوالیسم» و «سورئالیسم» را در این نمایشگاه به دلیل مرزهای مشترکی که با هم دارند به موازات یکدیگر مشاهده می‌کنیم. اما همزمان تقسیماتی را در این جریان قائل شده‌ام که در بخش‌هایی با عنوان‌های «جهان فانتزی»، «جهان اسطوره» و «مدینه فاضله» قابل مشاهده است و نحوۀ چینش آثار در عین تفکیک از یکدیگر نوعی روایت را هم شکل می‌دهد؛ هرچند به دلیل محدودیت امکاناتی که در اختیار داشته‌ام جای رسانه‌های نوظهورتر هنری چون ویدئو آرت و هنر مفهومی در این نمایشگاه خالی است. قطعاً در آثار نسل‌های جدید هنر معاصر ایران جریان فراواقع گرایی بیشتر احساس می‌شود. با این حال تلاش کرده‌ام تا در این مجموعه به آثار نسل‌های مختلف هنرمندان نگاه شود و تا اندازه‌ای که امکانات به من اجازه می‌داده هنرمندی از قلم نیافتد. هرچند شاید امکان ارائه آثاری منحصربفرد از بعضی هنرمندان شاخص به ویژه از نسل اول مدرنیست‌ها در این نمایشگاه فراهم نشده باشد. با این وجود نمایندگانی شاخص از هنر فراواقع‌گرای ایران از جمله ایران درودی را در این مجموعه شاهد هستیم که آثارش به طور مشخص با رویکردهای سوررئالیستی و فراواقع‌نمایانه شکل گرفته‌اند.
دیدگاه تان را بنویسید