در جشنواره تئاتر فجر چه می‌گذرد؟
احسان زیورعالم
جشنواره تئاتر فجر در سی‌وهشتمین آوردگاه خود دستخوش فراز و فرودهای بسیار شد. در نهایت آنچه در نشست خبری جشنواره از سوی دبیر جشنواره، نادر برهانی مرند و مدیرکل هنرهای نمایشی، شهرام کرمی اعلام شد، نشان از عزم متولیان تئاتر بر برگزاری جشنواره بود. نتیجه این تلاش اما شاید آن‌گونه که توقع می‌رفت نبود. شاید مهمترین موضوع عدم‌حمایت رسانه‌ها از این جشنواره بود و مهمترین رسانه در این وضعیت تلویزیون بوده است. در حالی که جشنواره فیلم فجر با برنامه‌های متنوع و جنجالی در تلویزیون پیگیری می‌شود، سهم تئاتر یک برنامه شامگاهی با اندک ظرافت و خلاقیت است. همه چیز به همان آکسسوارهای تئاتر شهر بازمی‌گردد و یک بنر چشم‌خراش در پیش‌زمینه. گویی سهم جشن انقلاب در بستر تلویزیون همین است.
هر چند رادیو موضعی متفاوت اتخاذ کرده است. بخش رادیوتئاتر جشنواره با حمایت مستقیم رادیو نمایش در ایام جشنواره اجرا می‌شود و چند برنامه فرهنگی نیز به واسطه خبرنگار-گویندگان رادیو روزانه تولید می‌شود. اگرچه نقش نادر برهانی مرند و سبقه رادیویی او بی‌علت نیست؛ اما گذشته نیز اثبات می‌کند رادیو و تئاتر نسبت به هم علقه‌ای محکم‌تر از تئاتر و تلویزیون دارد.
جشنواره سی‌و‌هشت اما بیش از آنکه ویترین تئاتر تهران باشد، محلی برای رقابت گروه‌های استانی شده است. به نوعی جشنواره امسال به شعارهای گذشته و همیشگی نزدیک شده است. جشنواره امسال می‌تواند آینه‌ای باشد برای شناخت دیگر نقاط کشور. اینکه در جنوبی‌ترین نقطه کشور هنرمندان به چه می‌اندیشند. همچنان که در نمایش «در دهانم حرف بزن» سیدقاسم حسینی و عبدالزهرا محمودی به سراغ باورهای دینی استان بوشهر رفته و آن را در شکل دراماتیکی بازنمایی کرده‌اند. در سوی دیگر، عمادالدین رجبلو از استان گرگان به سراغ معضلات مدارس دخترانه رفته و نمایش «متساوی الساقین» را آفرینده است. در جشنواره امسال وضعیت قومی و جغرافیایی به انحا مختلف بازنمایی شده‌اند. چنانچه در «کمیته نان» لیلی عاج به سراغ کولبری رفته است و عزیز نعمتی از ارومیه، یک «مده‌آ» به زبان کردی اجرا کرده است.
گویی جشنواره تئاتر فجر برخلاف برادر سینماییش که به سراغ بازنمایی تاریخ رفته است، در پی برجسته‌سازی اکنون ایران است. همان چیزی که این روزها مدام با آن سروکله می‌زنیم. در «است» پرنیا شمس از مشکلات دو دختر دبیرستانی می‌گوید، دو دختر امروزی با خواسته‌های اکنون خود. آنان در یک بزنگاه جهنمی قرار گرفته‌اند تا رفاقتشان را بر هم زنند. در «باق‌وحش» امیرفراز دهکردی به سراغ خانواده رفته و به نقد جایگاه پدر می‌پردازد، نقدی که نشان از یک وضعیت آشفته می‌دهد.
هر چند شاید برخی بر این باور باشند که در ایام جشنواره فجر کار چندان خفنی روی صحنه نرفته است؛ اما نمایش «بیگانه در خانه» محمد مساوات توجه همگان را جلب کرده است. نمایش میان مهمانان خارجی مطلوب واقع شده و منتقدان نیز مدام درموردش نوشته‌اند. بماند که نقدها یک‌دست نیست. برخی آن را شبیه آثار کیتی میچل دانسته و بدان حمله کرده و برخی آن را شکلی از بحرانی کردن تئاتر امروز ایران برشمرده‌اند. با این همه نمایش تازه مساوات پس از انصراف او از جشنواره دوره سی‌وششم فجر می‌تواند یک رویداد ویژه در اختتامیه به حساب آید. برخی نمایش «این یک پیپ نیست» را از شانس‌های مهم جوایز کارگردانی و نویسندگی و طراحی می‌دانسته‌اند؛ اما تصمیم مساوات برای بیرون کشیدن اجرایش از فجر معادلات را تغییر داد. حالا پس از دو سال شاید او کمی بی‌رقیب‌تر می‌تواند تندیس‌ها را از آن خود کند.
در جشنواره امسال برخلاف دوره‌های گذشته بخش به‌علاوه فجر به شکل رقابتی برگزار می‌شود. هر چند همواره تلاش شده است این بخش به مثابه فرینج‌های جشنواره‌های خارجی عمل کند؛ اما شرایط ایام منتهی به فجر موجب شد تا جایزه و رقابت به این جشنواره اضافه شود. جدایی ندا هنگامی از دبیری این جشنواره و جایگزین شدن خیام وقار کاشانی، با تجربه مدیریت سالن خصوصی هامون، شاید یکی از دلایل چنین انتخابی بوده است است. هر چند برخی به این وضعیت انتقاد داشته‌اند؛ چرا که بر سر حضور تماشاخانه‌های خصوصی در فجر اختلافاتی حاکم بود تا جایی که هادی حجازی‌فر در تماشاخانه هامون فرصت فجر را به یک جشنواره خصوصی بدل کرد. جشنواره هامون که از 15 بهمن‌ماه آغاز به کار کرده است و قرار است تا اواخر این ماه ادامه داشته باشد. با تبدیل شدن جشنواره فجر به یک جشنواره مروری، وضعیت هامون کاملاً وضعیتی تولیدی است. قرار است آثار برگزیده این جشنواره در طول سال 1399 در قالب اجراهای عمومی روی صحنه روند و تماشاخانه هامون با گروه‌های موفق قرارداد همکاری منعقد کند. در مقابل فجر چنین شرایطی برای گروه‌های استانی ندارد. با اینکه بیشترین حجم تبلیغات بر حضور استان‌هاست؛ اما هیچ استانی شانسی برای ماندن در تهران و حضور در یک اجرای عمومی ندارد. کما اینکه در سال گذشته سهم سایر استان‌ها از تئاتر شهر کمتر از 10درصد بوده است.
جشنواره تئاتر فجر امسال با کوچک‌تر شدنش خدمتی بزرگ به خود کرد؛ اما قربانی زمانه خود شده است. یک دوره که مملو از اتفاقات ناگفتنی است.
دیدگاه تان را بنویسید