نسبت هنر پیشرو و رسانه‌های جدید در چیست؟
هنرهای تجسمی و قابلیت‌های جهان دیجیتال
روزبه صدر
آیا ابزار و رسانه‌های جدید هنری و مشخصاً آنچه هنر دیجیتال می‌نامیم الزاماً با پیشرو بودن و نوآوری در هنر همراه است؟ واقعیت امر این است که هنر دیجیتال و این شیوه خلق هنری در نقاط دیگر جهان هم اگرچه امروزه به نظام‌های دانشگاهی و آکادمیک ورود پیدا کرده، اما هنوز هم دارای سرفصل‌های معین و مشخصی نیست. از این جهت بخش زیادی از هنرمندانی که به این روش کار می‌کنند در حقیقت به نوعی تجربه‌گری و آزمایش‌گری می‌کنند. اما وقتی لزوم حرفه‌ای شدن را احساس کردند در رشته خودشان از اهل فن کمک می‌گیرند و یا از افرادی که مسلط به این تکنیک‌ها هستند بهره می‌گیرند. در واقع رسانه دیجیتال یک تکنیک و یک ابزار و نه یک نوع هنر از بیان هنری است. در ارتباط با وابستگی رسانه دیجیتال و هنرهای تجسمی باید اذعان کرد این درست است که در تولیدات دیجیتال تا حد زیادی از مبانی هنرهای تجسمی‌استفاده می‌شود، اما این مبانی برای مثال در «دیجیتال پینتینگ» و «دیجیتال فوتوگرافی» بسیار فاحش‌تر است. ولی در عرصه‌هایی چون «دیجیتال ویدئو» یا «ویدئو گیم» طبعاً حضور سینما، فیلم و مبانی آن رسانه‌ها است که تسلط بیشتری دارد. وقتی می‌گوییم دیجیتال آرت همه این عرصه‌ها را شامل می‌شود و به تناسب اینکه پیشینه آنچه را که از آن حرف می‌زنیم در نقاشی یا سینما و یا عکاسی بوده، از مبانی آن هنرها استفاده می‌کند. واقعیت امر این است که خود مبانی هنرهای تجسمی هم امروز مورد تردید جدی قرار گرفته و آن تعین داشتن و مطلق و جهانی بودن را از دست داده است. قبلاً فکر می‌کردیم هر اصل از مبانی هنرهای تجسمی در همه جای دنیا و در همه زمان‌ها قابل اطلاق است و صدق می‌کند. امروز طبعاً اینطور نگاه نمی‌کنیم و به همین نسبت که این مبانی از آن قطعیت گذشته برخوردار نیست.
امروز تصاویر اساساً تا حد زیادی دیجیتالی شده است. بخش بزرگی از عکاسی دیجیتالی شده، در نقاشی هم استفاده از تکنیک‌های دیجیتال چه در اسکن کردن تصاویر اولیه، چه در مونتاژ آن‌ها و در نهایت نقاشی کردن یا اساساً نقاشی مستقیم بر روی مانیتور و امثال آن رواج دارد. اما اگر بخواهیم به لحاظ کمی به این مقوله نگاه کنیم در بعضی عرصه‌ها این تأثیر بیشتر بوده اما در مجموع به این دلیل که تعداد زیادی از هنرمندان امروز اساساً تصاویر را دیجیتالی می‌بینند، می‌شود در این ارتباط از تأثیر قابل ملاحظه دیجیتال بر دنیای هنر هم سخن گفت. اما در نهایت مهم این است که هنرمند چه چیزی را می‌خواهد بیان کند و متناسب با آن ابزار ویژه خودش را به کار ببرد؛ و اگرچه عموماً خود ابزار در محتوی و فرم هم تأثیر می‌گذارند، اما الزاماً جدیدترین تکنولوژی دلیل بر نو بودن هنر یا آوانگارد و پیشرو بودن آن محسوب نمی‌شود. هنر دیجیتال در ماهیت و ذاتش، هنری زاییده فن‌آوری‌های دیجیتال و پیش‌بینی‌های تکنیکی آن در عرصه‌هایی چون تصویر، صدا و نور است. تعلق و وابستگی این هنر به تکنولوژی‌های نوین، بیش از هرچیز مدیون نرم افزارهایی است که در جهت گسترش امکانات و قابلیت‌های دیداری و شنیداری، عموماً نسخه‌های جدیدتری از نرم افزارهای پیشین را با قابلیت‌های بیشتر ارائه می‌دهند.
اگرچه اشباع تکنیکی و موازی بودن رقابت‌های تجاری مدرن، کمتر مجال بروز پدیده‌های تکنیکی شاخصی را می‌دهد، اما هر از چند گاهی تحول و امکانی بی‌سابقه و منحصربه‌فرد، اعتباری ویژه به این فن‌آوری‌ها می‌بخشد. اما هنر دیجیتال امکانات و قابلیت‌های بیشمار ابزار دیجیتال را متناسب با ایده هر اثر هنری گزینش می‌کند و یا ترکیب و تلفیقی مبتکرانه این امکانات را به نمایش می‌گذارد. این در شرایطی است که فن‌آوری‌ها لزوماً برای استفاده‌های هنرمندانه طراحی نمی‌شوند و در قالبی تجاری و بیشتر در ساخت و تولید محصولات صنعتی شکل می‌گیرند.
این قابلیت‌ها نقش همان عناصری را دارند که هنرمند از پیرامون خود گزینش کرده و دستمایه خلق اثر هنری‌اش قرار می‌دهد. اگر هنرمند دهه‌های پیشین، امکاناتی چون ویدئو و اینستالیشن را به عنوان ابزارهای نوظهور اختیار کرده بود، امروز این نرمافزارهای رایانه‌ای هستند که در سازگاری بی حد و اندازه‌شان با مدیا‌های دیگر چون صدا و نور آخرین قابلیت‌ها و تاثیرات هنری را پیشنهاد و به نمایش می‌گذارند. هنر دیجیتال زمانی که به طور کامل در کامپیوتر ساخته شده باشد که نمونه بارز آن «فراکتال» ها هستند که با الگوریتم‌های ریاضی انجام می‌شوند، یا اینکه مواد اولیه آن از منابع دیگری مانند عکس‌ها و تصاویر اسکن شده و یا توسط ماوس یا لوح گرافیکی "graphics tablet" با نرم افزارها اجرا شده باشند، به طور مشخص محصول فنآوری نرمافزارهای دیجیتالی محسوب می‌شوند.
آثار هنری دیجیتالی اکنون به عنوان ابزار و واسطه‌ای قابل قبول پذیرفته شده‌اند، موزه‌ها و گالری‌های معتبر به نمایش این آثار پرداخته و فعالیت هنرمندان دیجیتال توانسته از طریق هنر اینترنتی"net art" -هنر یا اثر فرهنگی که از اینترنت به عنوان اصلی‌ترین ابزار خود سود برده است- و هنر نرم افزاری"software art" یعنی آثاری که بر پایه قابلیت‌های نرم افزاری بنا شده‌اند- محبوبیت یافته و از موقعیت مستحکم‌تری برخوردار شود.
دیدگاه تان را بنویسید