یک پرسش عمومی درباره موزه هنرهای معاصر تهران

سامان افکار

گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران شامل چه آثاری است و ارز‌های مادی و هنری آن چقدر است؟ شاید این پرسشی باشد که هر شهروند ایرانی به علت ابعاد ملی و عمومی این مجموعه باید در ذهن داشته باشد. آثار گنجینه موزه  هنرهای معاصر تا کنون در سه نوبت برای خبرنگاران به نمایش درآمده است. علیرغم اظهارات ضد و نقیض در این باره مجموع آثار گنجینه نزدیک به سه هزار و چهارصد اثر عنوان شده وعلت قطعی و دقیق نبودن این رقم اشکالاتی در نحوه شمارش آثار از جمله در خصوص آثار چند لته‌ای بوده و یا بر عکس مثلاً یک مجموعه 35 تایی از یک هنرمند به عنوان یک اثر شمارش شده و در اثر این نحوه شمارش آماری که وجود دارد تقریبی است. طبق گفته دست‌اندرکاران موزه با توجه به انتشار تدریجی آثار در وبسایت موزه آمار دقیق آثار گنجینه در حال به‌روز رسانی و رفع این اشکالات در شمارش آثار است؛ و این در حالی است که با وجود گذشت بیش از 4 دهه از تهیه این مجموعه چنین کوتاهی در فهرست‌برداری از آثار گنجینه موزه پذیرفتنی نخواهد بود.  آثار گنجینه از نیمه دوم قرن نوزدهم آغاز می‌شود و تا دهه هفتاد قرن بیستم ادامه پیدا می‌کند. آثاری از مونه، پیسارو و وویاردر بخش امپرسیونیست‌های متقدم که بر اساس سال خلق آثار توسط رویین پاکباز در سال‌های دهه 70 شمسی در گنجینه موزه چیدمان شده‌اند. رویین پاکباز چینش آثار گنجینه بر اساس تاریخ خلق آن‌ها انجام داده و نه صرفاً تقدم و تأخر مکاتب هنری. بر این اساس اهمیت گنجینه موزه تنها به چند اثر شاخص محدود نمی‌شود این آثار که از نیمه دوم قرن ۱۹ جمع آوری شده است از مهم‌ترین مکاتب و جنبش‌های هنر مدرنیستی را تا سال ۱۹۷۹ در بر می‌گیرد؛ به نحوی که با مرور این آثار می‌توان به لحاظ فرهنگی، هنری، سیاسی و اجتماعی بخشی از تاریخ غرب را مرورکرد و در حقیقت این گنجینه به این سبب ارزشمند است چرا که یک روایت منحصر به فرد از تاریخ هنر را ارائه می‌دهد.  آثاری از مکتب‌های اکسپرسیونیسم و کوبیسم از جمله با آثار نمایندگانی شاخص چون  براک و پیکاسو از دیگر آثار ارزشمند این مجموعه است. همچنین در رده آثار مکتب‌های هنری پس از جنگ جهانی دوم در آمریکا از جمله اکشن پینتینگ و اکسپرسیونیسم انتزاعی در گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران با هنرمندانی چون جکسون پولاک روبه‌رو می‌شویم. آثاری از مارک روتکو از جمله آثار این بخش است که تعداد زیادی از آثار این مکتب‌ها در نمایشگاه «ذهنیت ملموس» سال گذشته در موزه هنرهای معاصر تهران به نمایش عمومی درآمده است.

در بخش آثار غیرقابل نمایش گنجینه موزه باید به این نکته اشاره کرد که این آثار مشکلی برای امانت‌سپاری نداشته‌اند و در موزه‌هایی در خارج از ایران به نمایش درآمده‌اند ولی به دلیل مسائل فرهنگی امکان نمایش آن‌ها در ایران وجود ندارد. بر اساس اعلام مدیران موزه مجموعه این آثار کمتر از بیست اثر را شامل می‌شود که چهار اثر غیرقابل نمایش در این میان آثار بسیار شناخته شده و مشهوری از پیکاسو، رنوار و بیکن وجود دارد. تعدادی دیگر از آثار غیرقابل نمایش از جمله از آندره درن نیز اگرچه به اندازه آثار هنرمندان نام برده شده شناخته شده شهرت ندارند، اما به نوبه خود از اهمیت هنری بالایی برخوردارند. آثاری از فرانسیس بیکن، فرنان لژه، آگوست رنوار، پابلو پیکاسو نیز در جمع این آثار دیده می‌شود. البته اثر سه‌لتی بیکن یک بار در نمایشگاهی در موزه برای بازدید سفیر انگلستان به نمایش عمومی درآمده که بعد از ساعتی از به نمایش درآمدن لت میانی اثر از نمایش بیرون آمده است.  اثر غیرقابل نمایشی از آندره درن به شیوه پوینتیلسیم ، همچنین آثاری از ژرژ روئو، پل گوگن و جیمز انسور در بخش آثار غیرقابل نمایش گنجینه موزه هنرهای معاصر قرار گرفته‌اند. در میان مجموعه گنجینه موزه آثار پاپ آرتیست‌ها از جمله اندی وارهول هم توجه برانگیز است، خصوصاً اثر «خودکشی» که یکی از گران قیمت‌ترین مجموعه آثار این هنرمند به شمار می‌رود. ‌در بخش آثار ایرانی گنجینه موزه هنرهای معاصر هم با آثار باارزشی از جمله آثاری متعلق به اردشیر محصص، پرویز کلانتری، محمود فرشچیان، مارکو گریگوریان و حسین زنده رودی مواجه هستیم.

در پایان این مرور اجمالی بر آثار موجود در گنجینه موزه نکته مهمی درارتباط با تعیین ارزش‌های مادی این مجموعه را باید مورد توجه قرار داد. ارزش مالی آثار گنجینه مطابق با روند قیمت گذاری در رویدادهای بین‌المللی ممکن می‌شود و بر این اساس قیمت‌گذاری در نهایت تقریبی و بدون قطعیت خواهد بود. امانت‌سپاری و پیرو آن پوشش بیمه‌ای برای آثار تا اندازه ای می‌تواند ارزش مادی بعضی از این آثار را مشخص کند؛ برای نمونه اثری از پیکاسو بوده طی یک مورد امانت‌سپاری در سال‌های گذشته به ارزش صد میلیون دلار بیمه شده بود.

بر اساس اظهارات دست‌اندرکاران موزه هنرهای معاصر تهران در سال‌های اخیر به آثار خارجی گنجینه تعداد محدودی اثر اضافه شده که شامل ۵۲ اثر چاپی از طرف سفارت مکزیک و ۱۳ اثر از هنرمند آلمانی گونتر اوکر است.