بزرگترین گنبد خشتی جهان

آرزو احمدزاده ، راهنمای طبیعت‌گردی 

در راه بازگشت از تبریز، در زنجان برای صرف نهار توقف کردیم. شنیده بودیم که در بازار قدیمی زنجان دیزی‌سرایی است که دیزی‌هایش شهرت عام و خاص دارد. اینجا از هر کسی سراغ دیزی عابدینی را می‌گرفتیم همه آدرس را بلد بودند: چهارراه امیرکبیر «کوچه نساجی مازندران» میدان ورکچیلر(بوته‌چی‌ها). از بین مغازه مسگرها رد شدیم و بالاخره تابلو دیزی عابدینی نمایان شد. اینجا سال‌هاست که توسط دو برادر اداره می‌شود، برادرانی که کل‌کل هایشان با یکدیگر مشتری‌های زیادی را به اینجا کشانده است. سرو دیزی در این دیزی‌سرا آداب خاصی دارد: ترشی و دوغ را در ظرف‌های سفالی می‌آورند و آقای عابدینی با شوخ‌طبعی خود و در حال بذله‌گویی با مشتری‌ها دنبه را در آبگوشت می‌کوبد و تحویل مشتری می‌دهد. شما در حال لذت بردن از غذا هستید و آقای عابدینی کماکان با شوخی‌هایش لبخند بر لبان شما می‌آورد که به ناگاه گوشت‌کوبیده را حاضر و آماده روبروی شما می‌گذارند. به راستی که دیزی های اینجا طعم دیگری دارد، من که دوباره خواهم آمد. از آقایان عابدینی خداحافظی کردیم و به سمت محل پارک خودروهایمان بازگشتیم که در راه با صحنه جالبی مواجه شدم. دوچرخه‌ای را دیدم که  به گفته مغازه‌دار 40 سال پیش به او سپرده شده بود و صاحب دوچرخه هیچ وقت بازنگشته ولی مغازه‌دار همچنان به امید پیدا کردن صاحبش 40 سال است که دوچرخه را هر روز صبح جلوی مغازه قرار می‌دهد به امید آنکه صاحبش روزی برگردد! به قول شاعر: شاید که ببینی و بیایی هرچند که بر دست من و تو، این فاصله مرگ است دمادم اما به دلم نور امید است شاید که بیایی. ما در راه بازگشت از سفر چند روزه‌مان بودیم، اما از آنجا که مسیر سفر، خود یکی از جاذبه‌های سفر است، تصمیم گرفتیم از بزرگترین گنبد خشتی دنیا که در شهر سلطانیه در نزدیکی زنجان واقع شده است دیدن کنیم. 

وارد جاده قدیم زنجان-تهران شدیم و بعد از حدودا 30 کیلومتر تابلو قهوه‌ای رنگ گنبد سلطانیه که نشانه جاذبه گردشگری است نمایان شد. از دور گنبد نیلگون سلطانیه می‌درخشید. این گنبد که  آرامگاه سلطان محمد خدابنده است، به دستور خودش در شهر سلطانیه  که پایتخت ایلخانیان بوده است، ساخته شده و از آثار مهم معماری ایرانی و اسلامی به‌شمار می‌رود. گنبد سلطانیه در فهرست آثار میراث جهانی به ثبت رسیده‌ است. بعضی تاریخ‌نویسان نوشته‌اند سلطان محمد خدابنده این گنبد و بنای عظیم را بنا کرد که اجساد ائمه اول و سوم شیعیان یعنی امام علی و امام حسین علیهم‌السلام را از آرامگاهای خود به آنجا منتقل کند؛ ولی به علت خوابی که دید از این عمل منصرف شد. بدنه اصلی گنبد و تمام ساختمان آن با آجر ساخته شده و گنبد با روکش کاشی‌های فیروزه‌ای و لاجوردی و به شیوه معرق‌کاری تزیین شده چنانچه گویی جامه‌ای فیروزه‌ای بر تن کرده است. وارد گنبد که شدم معماری اینجا عجیب توجه مرا به خود جلب کرد. کاشی‌های طلایی رنگ و منقش و هشت گوش از لحاظ هنر کاشی‌پزی فوق‌العاده ممتاز و کم‌نظیر است. پلان بنا در طبقه همکف و طبقه اول با فضاهای اطراف مرتبط با گنبد، نزدیک به مستطیل و ادامه مجموعه در طبقه دوم و سوم دارای پلان هشت ضلعی است. این بنا سال‌ها مورد مرمت قرار گرفته است و اکنون مرمت آن به پایان رسیده است. گفته می‌شود گنبد این بنا سومین گنبد بزرگ جهان بعد از گنبد کلیسای سانتا ماریا دل فیوره، و گنبد مسجد ایاصوفیه است، اما مهمترین تفاوتی که گنبد سلطانیه با آن دو بنای دیگر دارد این است که این گنبد تماما از خشت و آجر ساخته شده است، پس مراقب بزرگترین گنبد خشتی دنیا باشیم.