به بهانه موفقیت فصل سوم سریال «سرزمین مادری»؛
چگونه پرحاشیه‌ترین، استراتژیک ترین شد؟
محمد تقی‌زاده
سریال «سرزمین مادری» با نام پیشین خود یعنی «سرزمین کهن» در حالی چهارمین قسمت از فصل سوم خود را در حال نمایش دارد، که مسیر تولید و پخش این مجموعه تلویزیونی مثنوی هفتاد منی است که در تاریخ سریال‌سازی رسانه ملی اگر بی‌نظیر نباشد، کم نظیر است.
توقیف 10 ساله سریال و اما اگرهای فراوان در هنگام پخش قسمت‌های این سریال با یک سوتفاهم آغاز شد، اما این سوتفاهم 10 سال طول کشید تا بازیگر کودک این سریال در حال حاضر یک جوان باشد و دیگر عوامل و هنرپیشه‌های آن کهن سال‌تر و حتی برخی همچون بیتا فرهی و حسین محب اهری عمرشان به تماشای سریال‌شان نرسید و قبل از نمایش کامل آن مرحوم شدند.
با این حال و با گذشت این وقفه، پخش این سریال از صدا و سیما و بعدتر پلتفرم تلوبیون با استقبال مخاطبان مواجه شد تا بار دیگر مشخص شود رنگ کهنگی بر اثر هنری فاخر هرگز نخواهد نشست و با وجود یک دهه تاخیر، جذابیت تماشای یک قصه ایرانی و معاصر برای تماشاگران سینما و تلویزیون جذاب خواهد بود.
در عین حال برخی کارشناسان فرهنگی و عوامل تولید و پخش این سریال معتقدند اگر این سریال در بستر نمایش خانگی پخش می‌شد اقبال و فروش بیشتری می‌کرد و خیلی بیشتر از این، مورد توجه و تحلیل کارشناسان و توده مردم قرار می‌گرفت.
در ادامه بر حوادث و جریان‌سازی این سریال از زمان تولید در اواخر دهه 80 تا پخش فصل سوم آن در اوایل مرداد 1403 نگاهی اجمالی شده است:
سیر تا پیاز سریال؛ از قصه و عوامل تا حواشی و بازخوردها
در حالی که زمانی به نسبت طولانی از پخش فصل دوم «سرزمین مادری» می گذرد، فصل سوم این سریال با پایان مراحل پس تولید، از اواخر تیرماه و اوایل مردادماه پخش شد. فصل سوم «سرزمین مادری» با بازی بازیگرانی چون آرش مجیدی، بابک حمیدیان، کوروش سلیمانی، سعید راد، گلچهره سجادیه، حسین محجوب، سعید نیکپور، مهران رجبی، حسین مهری، لیلا برخورداری، آشا محرابی، شهرام قائدی و ... از شبکه سه پخش می‌شود. این سریال به نویسندگی علیرضا طالب‌زاده، تهیه‌کنندگی محمد مسعود و کارگردانی کمال تبریزی و سیدجمال سید حاتمی در سه فصل تولید شده و پس از پایان فصل دوم آن در اسفندماه پارسال قرار بود که پخش فصل سوم از اردیبهشت ماه آغاز شود اما به دلیل انجام مراحل پس از تولید و اصلاحات، حدود دو ماه با وقفه در پخش مواجه شد. در فصل سوم «سرزمین مادری»، زمان وقوع اتفاقات سریال به سال‌های ۵۶ و ۵۷ می‌رسد و داستان وارد مرحله میانسالی رهی می‌شود و به همین جهت آرش مجیدی جایگزین شهاب حسینی که بازیگر نقش دوره جوانی این شخصیت است، خواهد شد. شهاب حسینی نیز در فصل دوم جایگزین علی شادمان بازیگر نقش دوران کودکی رهی شده بود. پخش سریال در ابتدا ۳ بهمن ۱۳۹۲ آغاز شد و تا ۲۴ بهمن همان سال نیز ادامه پیدا کرد اما پس از مدتی به دلیل حواشی به وجود آمده و اعتراض عده‌ای به توهین قومی در یکی از دیالوگ‌های آن، متوقف شد و بعد از گذشت نزدیک به یک دهه پخش آن در ۲۰ مهر ۱۴۰۲ مجددا در پلتفرم تلوبیون آغاز شد و پس از چند هفته همزمان به پخش در تلویزیون رسید. فیلمبرداری سریال از آذر ۸۷ در لوکیشنی در خیابان وحدت اسلامی تهران آغاز شد و فیلمبرداری فصل اول آن تا بهار ۸۹ طول کشید. از سوی سازمان قرار شد تغییراتی در ادامه فیلمنامه داده شود و اصلاحاتی هم شامل فصل اول شد و در نهایت فیلمبرداری فصل دوم هم از زمستان سال ۸۹ آغاز شد. اواخر تابستان سال ۹۲ بود که خبر رسید ساخت فصل دوم هم به پایان رسیده و به زودی سریال «سرزمین کهن» روی آنتن شبکه سه خواهد رفت. سریالی که برای تلویزیون جنبه استراتژیک داشت در پخش با مشکلاتی مواجه شد و مهر توقیفی ده ساله را بر پیشانی آن نهاد
سیدرضا میرکریمی با انتشار پستی در صفحه شخصی خود درباره این مجموعه تلویزیونی نوشت: «سریال خوش ساخت و خاطره ساز کمال تبریزی هرچند سال‌ها توقف شد و دیر به نمایش درآمد ولی دست بر قضا معیاری شد که نشان می‌دهد سطح سلیقه و توقع از سریال ایرانی، در متن کارگردانی و بازیگری در همین چند سال چقدر نازل شده است.»
روزنامه کیهان در تمجید از سریال نوشت: «سریال کاملا ایرانی کمال تبریزی اثری درباره تاریخ معاصر و با محوریت شخصیتی به نام رهی اردکانی است. این مجموعه موسیقی متن دلنشینی دارد، تصویربرداری آن بسیار قابل توجه است و جوخه‌ای از بهترین بازیگران یکی دو دهه اخیر سینمای ایران، در آن به ایفای نقش می‌پردازند. اجرای اثر هم آبرومند و حاصل درک کمال تبریزی از مفهوم کارگردانی است.»
کمال تبریزی کارگردان سریال، در زمان پخش این مجموعه در صفحه مجازی خود به طرح برخی مشکلات سریال از جمله سانسورها، موسیقی متن و صداگذاری و میکس پرداخت و به عدم رفع این نواقص اعتراض کرد، اظهارات تبریزی بازتاب زیادی در رسانه‌های داخلی و خارجی پیدا کرد.
علی‌اصغر پورمحمدی از مدیران سابق تلویزیون در گفت‌وگو با برنامه بهارستان دوازدهم از علاقه رهبر انقلاب به مجموعه تلویزیونی سرزمین مادری پرده برداشت و گفت: «سریال سرزمین مادری بهترین سریال بود که در زمان حضورم در شبکه سه ساخته شد. رهبر انقلاب وقتی فیلمنامه این سریال را خواندند گفتند این از کج‌سلیقگی شماست که رمان این سریال پخش نشده است.»
موفقیت سریال به استناد نظرسنجی‌ها
جدیدترین نظرسنجی سامانه ۱۶۲ صدا و سیما در تاریخ 8 مرداد ماه 1403 این نکته را نشان می‌دهد «مردم «مختارنامه» می‌بینند اما به پخش بیش از حد سریال‌های قدیمی انتقاد دارند و در این میان اگر امثالِ «سرزمین مادری»ها روی آنتن باشد برای تماشای سریال فقط به تلویزیون مراجعه می‌کنند.» با این اوصاف، «سرزمین مادری» در فصل سوم همچون دو فصل گذشته توانست پربیننده‌ترین سریالِ تلویزیون از نظر مخاطبان باشد. حتی در جریان تماس با سامانه 162، مهمترین محورهای نظرات مخاطبان درباره سریال «سرزمین مادری» شامل تشکر از محتوای جذاب و سرگرم‌کننده، درخواست اعلام زمان پخش و بازپخش و پخش منظم و انتقاد از زمان نامنظم پخش سریال بوده است. گزارش صداوسیما از تماس‌های 162 و نظرات مخاطبان نشان می‌دهد آنها درخواست پخش سریال‌های جدید و متنوع را دارند و در عین حال منتقد پخش سریال‌های قدیمی و تکراری، هستند. به نظر می‌رسد این سریال در حال حاضر و در برهوت سریال‌های رسانه ملی، یک غنیمت بزرگ برای صدا و سیما و به مثابه آبروی تلویزیون ملی به شمار می‌آید.
تحلیل و نقد سریال
«سرزمین مادری» سه تفکر قالب و رایج جامعه که در تقابل باهم بوده‌اند را به نمایش می‌گذارد. حضور «رهی» در هر سه خانواده براساس پیوندهای خونی‌اش رقم می‌خورد. تأکیدی بر این نکته که تفکرات، اختلاف نظرات و نگرش‌ها رایج در این دوره تاریخی همگی در دل یک کل واحد به نام ایران شکل می‌گرفتند نگرش‌هایی که تمامی آحاد جامعه با پوست و خون خود آن را درک کرده و در هر دوره‌ای همواره یکی از این رویکردها بر آن دیگری مسلط می‌شود. در مواردی نیز ممکن است گروهی خارج از این خانه برشدت و حدت آن بیفزایند.
این سریال با وجود اینکه سریالی است که به تاریخ معاصر کشور می‌پردازد اما این سریال نیز به مانند بسیاری از آثار مشابه که برهه خاصی از تاریخ معاصر را به نمایش می‌گذارند خواسته و یا ناخواسته از سمت‌وسو و جهت‌گیری در روایت تهی نیست. زیرا هرقدر به رخدادهایی تاریخ معاصری که چهره‌های تأثیرگذار و وقایع آن همچنان منشأ اثر هستند و فعالیت‌هایشان در اذهان عمومی جزو بحث‌های داغ روز است همواره منجر به جهت‌گیری‌های مختلف می‌شود. ازاین‌رو هر فیلم‌ساز و صاحب‌نظری به خواست و دریافت خود و یا به اجبار نگرش‌هایی را وارد روایت‌های تاریخی می‌کند که این امر منجر به حاشیه‌هایی برای فیلم و فیلم‌ساز می‌شود.«سرزمین مادری» نیز از این نگرش‌های سفارش‌دهندگان و یا اعتقادات کارگردان تهی نبوده است. زیرا برخلاف آثار مشابه که دو تفکر ملی و مذهبی را در جریان کودتای ۲۸ مرداد در تقابل با تفکر کمونیستی و سلطنت‌طلب معرفی می‌کنند به دلیل وجود محوری بودن خانواده مذهبی «رهی» روایت جدیدی را مطرح و نقش مذهبیان را در این جریان پررنگ‌تر کرده و درنهایت مصدق را فردی معرفی می‌کند که از احساس ملی‌گرایانه مردم در تصمیمات سیاسی سوءاستفاده می‌کند.
دیدگاه تان را بنویسید