تجربه‌‌گرایی محض سینمایی

محمد تقی‌زاده

رئالیتی ساخته «تینا ساتر» از جمله فیلم‌های مهجور و کم و سرو صدای 2023 سینمای جهان است که کمتر نقد و نوشته‌ای پیرامون آن نگاشته شده و عمده کامنت‌ها و نظرات از فضای کلی اثر و مضامین آن سخن به میان آوردند. تینا ساتر فیلمساز زن آمریکایی است که در نخستین فیلم خود به سراغ یک سوژه واقعی رفته و آن در جغرافیایی کوچک و محدود(خانه شخصیت اصلی فیلم و به ویژه یک اتاق و چند بازیگر اصلی) فیلمبرداری کرده است. فیلم توسط HBO توزیع شده و نخستین بار در  جشنواره 73 ام برلین به نمایش درآمده و بعد از آن در سینماهای دیگر اکران شده است.

تینا ساتر کارگردان رئالیتی و «سیدنی سوئین»ی بازیگر اصلی فیلم در برلین نامزد بهترین کارگردانی و بهترین بازیگری نقش اول زن شدند و فیلم در برلین از سوی برخی منتقدان به شدت تمجید شد. 

رئالیتی را باید در زمره فیلم‌های تجربی و فیلم‌ اولی‌های سینمای جهان در سال 2023 طبقه‌بندی کرد که به طور ویژه روی ایده جذاب خود متمرکز بوده است. ایده‌ای ناب که به نظر نمی‌رسد تا به حال چنین پرداختی از آن صورت گرفته باشد. ایده فیلم از پیاده کردن نعل به نعل فایل صوتی یک بازجویی از سوی اف‌بی‌آی حکایت دارد که از یک دختر جوان به اتهام جاسوسی صورت گرفته است.

اینکه فیلم سینمایی 82 دقیقه‌ای بر پایه یک فایل صوتی و به طور واقعی ساخته شده باشد، در مواجهه نخست تجربه جالب و بکری به نظر می‌رسد اما این لازمه یک درام داستانی است و کافی نیست. 

مشکل فیلم از همین جا شروع می‌شود که فیلمساز توانایی دراماتیزه‌کردن این ایده جالب توجه را نداشته و از این حیث، فیلم با وجود قابلیت‌های اجرایی دچار کش‌دار شدن و ملال می‌شود و فاقد فراز و فرودهای دراماتیک یا پرورش شخصیت تنهای فیلم است که با وجود مصاحبه و جست و جو پیرامون فعالیت‌های او، موارد زیادی پیرامون انگیزه، اهداف، سابقه و پشتوانه او برای تماشاگر پنهان می‌ماند.

مضمون افشاگرانه فیلم یکی از وجوه جذاب و کنجکاوبرانگیز فیلم رئالیتی است که متاسفانه پرداخت جالبی برای یک درام پرتعلیق و کشش روی آن انجام نشده است. اینکه یک دختر جوان با افشای یک سند باعث شده انتخابات آمریکا دچار اختلال و خطا شود و حالا اف بی‌ آی در پی چند و چون این ماجرا است، به خودی خود قصه‌ای ملتهب و پر افت و خیز به نظر می‌رسد اما سازندگان رئالیتی با پرداخت خام‌دستانه و تجربه‌گرایی‌های به بار ننشسته خود نتوانستند از این ظرفیت و فرصت به خوبی استفاده کنند. گویی ساتر در مقام فیلمساز تنها نکته مورد و تمرکزش این بوده که فیلم خود را بر پایه یک فایل صوتی بازجویی ضبط شده، بازسازی کند. بازسازی که حتی صدای نفس نفس و جزئی‌ترین موارد نیز به خوبی پرداخت شده اما این پایان ماجرا نیست و برای یک درام داستانی حدود 90 دقیقه کافی به نظر نمی‌رسد.

ناگفته نماند که عنوان فیلم ابهام جالبی دارد از طرفی تداعی‌کننده شخصیت اول فیلم با نام «رئالیتی وینر» است که فیلم بر اساس زندگی و تجربیات او ساخته شده و از طرفی دیگر، به جنبه‌های واقعی و رئالیسم فیلم اشاره دارد و ترجمه تحت الفظی واژه Reality   را تداعی می‌کند.

فیلم در ترسیم شخصیت، موقعیت و حتی واقعیت با مشکلات و باگ‌هایی روبرو است که آن را از سطح یک تجربه بدیع فیلمسازی بالاتر نمی‌برد. بازی بازیگر نقش اول فیلم به شدت به یادماندنی و قدرمند است و فیلم برای آن دسته از تماشاگرانی که به فیلم‌های خارج از جریان اصلی سینما علاقه‌مند هستند و از فیلم‌های داستانگوی صرف خسته‌ شدند؛ فیلمی خوشایند و تجربه‌‌ای جدید می‌تواند باشد.

در خلاصه داستان رسمی فیلم آمده است: «در سال ۲۰۱۷ بود که ریلیتی وینر (Reality Leigh Winner) توسط اف‌بی‌ای در خانه‌اش مورد بازجویی قرار می‌گیرد. این فیلم که براساس داستان واقعی این شخصیت نوشته شده با استفاده از متن دستگیری او به نگارش درآمده است. وینر همانند اسنودن یکی از افشاگران اطلاعات سری به رسانه‌ها است. او که کارمند سابق نیروی هوایی ایالات متحده بود با استفاده از شغل‌اش یک سند محرمانه دولتی را از انتخابات آمریکا افشا کرد و مدارکی را درباره‌ی دخالت مستقیم روسیه در انتخابات سال ۲۰۱۶ آمریکا ارائه داد. این فیلم برای اولین‌بار در بخش پانارومای برلین به‌نمایش درآمد.»

ریلیتی وینر بعد از اینکه از ماشین‌ خود پیاده می‌شود، دو مامور اف‌بی‌آی به سراغ‌اش می‌آیند تا خانه و وسائل‌اش را بازرسی کنند و سوالاتی در رابطه با شغل‌اش بپرسند. ریلیتی فیلمی ساده و سرراست است که تنها در یک لوکیشن اتفاق می‌افتد. اولین چیزی که توجه را جلب می‌کند، بازی جذاب و جسورانه‌ی سیدنی سوئینی است که در تمام مدت زمان روایت، نبض فیلم را در دست گرفته است. درواقع همه‌ بازیگران ریلیتی عالی عمل می‌کنند. آن‌ها باتوجه‌به اینکه تنها یک تک لوکیشن در اختیار دارند، می‌دانند چگونه تمام پتانسیل خودشان را بکار گیرند تا تماشاگر از دیدن یک فضای تکراری خسته نشود.