پرداخت سطحی به مضامین عمیق

محمد تقی‌زاده

«مست عشق» پنجمین فیلم حسن فتحی است که از پنجم اردیبهشت در سینماها اکران شده و اکنون با گذشت 6 روز به فروش 32 میلیاردی رسیده است. «مست عشق»، فیلمی عاشقانه محصول مشترک ایران و ترکیه و نویسندگی فتحی و فرهاد توحیدی است. این فیلم برشی از زندگی مولوی و شمس تبریزی را با نقش‌آفرینی پارسا پیروزفر و شهاب حسینی به تصویر می‌کشد. علاوه بر هنرپیشگان ایرانی، بازیگران ترکیه‌ای مانند بنسو سورال، هانده ارچل و ابراهیم چلیک‌کول نیز در مست عشق ایفای نقش کرده‌اند. سرمایه‌گذاران فیلم شرکت‌های سیماریا و دیجیتال داناتلار هستند.

 با این حال، به نظر می‌رسد فیلم، علاوه بر عنوان پرفروش‌ترین فیلم غیرکمدی سال، گوی سبقت را از نظر فروش از فیلم‌هایی چون «هتل» و «فسیل» برباید اما از نظر کیفیت نتوانسته حتی برخی حداقل‌ها را در مقایسه با آثار پیشین فیلمساز به دست آورد و در کارنامه هنری حسن فتحی جزو ضعیف‌ترین آثار وی طبقه‌بندی می‌شود.

پرسش این است که چرا حسن فتحی با این حجم از سابقه کارگردانی و نویسندگی در سینما و تلویزیون چنین اثر ضعیفی را خلق کرده و حتی ردی از عاشقانه‌های او در آثاری چون «میوه ممنوعه» و «شب دهم» در فیلم «مست عشق» وجود ندارد؟ 

دلیل نخست این است که اصولا حسن فتحی در کارنامه کاری خود نشان داده که تبحر و تخصصش در سریال‌‌سازی است و مدیوم او فیلم سینمایی نیست. نگاهی به آثار موفق او از جمله «شهرزاد فصل 1»، «میوه ممنوعه»، «شب دهم» و «مدار صفر درجه» همه نشان‌دهنده این مهم است که آثار درجه یک و ماندگار فتحی در قالب سریال تلویزیونی یا نمایش خانگی بوده و آثار سینمایی او از «ازدواج به سبک ایرانی» و «پستچی سه بار در نمی‌زند» تا «کیفر» و همین «مست عشق» هیچ‌گاه نتوانسته‌اند توفیقات سریال‌های او را به دست آورند. 

دلیل دوم این ادعا به بین‌المللی و تولید مشترک بودن آن مربوط می‌شود چراکه به نظر می‌رسد حسن فتحی تحت‌فشار، سفارش یا اعمال‌نظر طرف ترکیه‌ای قرار گرفته و آن اصالت سینمایی و داستانی خود در آثار نمایشی را نداشته است. شک نکنید اگر پروژه «مست عشق» بدون مشارکت با طرف ترکیه‌ای در قالب سریال در ایران توسط حسن فتحی ساخته می‌شد با اثر به مراتب بهتر و با کیفیت‌تری روبرو بودیم. مقصود نویسنده زیر سوال بردن پروژه‌‌های مشترک با کشورهای همسایه در جغرافیای سینمایی نیست بلکه منظور این است که این پروژه سینمایی از مشارکت با طرف ترکیه‌ای ضربه‌های زیادی خورده، اگرچه منافعی از جمله جذابیت ظاهری و... ترک‌ها نیز نصیب آن شده است.

فروش روزهای نخست فیلم آنقدر پروپاگاندا به پا کرده که عناوینی چون شکستن رکورد افتتاحیه و فروش 13 میلیاردی آن حسابی مخاطبان آن را پیش از تماشا تحت تاثیر قرار می‌دهد مضاف بر اینکه نهادهای دولتی و وابسته به سازمان سینمایی نیز از شکست انحصار فیلم‌های کمدی و فروش میلیاردی روزهای نخست یک فیلم غیرکمدی به شدت استقبال کرده‌اند. اما واقعا چرا «مست عشق» فارغ از کیفیت هنری در هفته نخست خود چنین رکوردشکن بوده است؟ استدلال نخست برای این رخداد شاید به بیگ‌پروداکشن بودن آن مربوط باشد. مردم ایران اصولا از آثاری که بازیگران مشهور و معروفی داشته باشد، هزینه زیادی برای ساخت آن شده باشد و همچنین حواشی جذابی داشته و چندین و چند بار توقیف و متوقف و بالاخره اکران شوند، استقبال می‌کنند و اصولا سازندگان نیز با این نوع تبلیغات و رونمایی عطش خوبی برای تماشای فیلم ایجاد کرده‌اند به نحوی که تبلیغات «مست عشق» و پروپاگاندای پیرامون آن بیش از خود آن در وهله اول مورد توجه و جلب نظر قرار گرفته است.

 دلیل دوم فروش بالای این فیلم، مشارکت ایران با ترکیه برای ساخت آن بوده است، شیوع و بروز سریال‌های ترکیه‌ای در همه جای جهان به خصوص خانواده‌های ایرانی امر بدیهی و روشنی است که نمی‌توان از آن غافل شد و آن را دلیل استقبال و گرایش خانواده‌های ایرانی برای تماشای چنین اثری تصور نکرد. برای مثال، درنظر بگیرید این پروژه به جای ترکیه با عراق مشارکت داشت، مطمئنا حجم استقبال تا این حد نبود چرا که سریال «آمرلی» که به نوعی یک پروژه مشترک میان عراق و ایران است به شدت در جلب مخاطب به مشکل برخورد کرد؛ پس در وهله دوم می‌توان این طور برداشت کرد که انتظار مخاطب از تماشای «مست عشق» اثری با دورنمایه‌های ترکی و سریال‌های عاطفی و اروتیک آن کشور است که به نظر روی تمرکز و گرایش حسن فتحی نیز این نکته، تاثیر سوئی گذاشته است به طوریکه او به عنوان یکی از ایرانی‌ترین فیلمسازان معاصر که حتی به جانشین خلف مرحوم علی حاتمی نیز ملقب شده بود را تا این اندازه به آب و رنگ‌های مبتذل و غیرایرانی شبیه و نزدیک کرده است.

شهاب حسینی که یکی از باکیفیت‌ترین و محبوب‌ترین بازیگران نسل بعد از انقلاب سینمای ایران است در «مست عشق» به دلیل فیلمنامه ضعیف و اجرای متوسط، یکی از ضعیف‌ترین و تکراری‌ترین بازی‌هایش را ارائه داده است. با وجود اینکه شمایل شمس در سینما و تلویزیون ایران ناآشنا به نظر می‌رسد، شمس در «مست عشق» بیش از اینکه تداعی‌گر این شخصیت تاریخی و عرفانی باشد، یادآور شمایل حضرت موسی(ع) در فیلم «ده فرمان» است که با ریش بلند و عصا به دست تصویر شده بود. 

در مجموع، «مست عشق» به دلیل پرداخت ضعیف، سطحی و دم دستی به مضامین عمیقی چون عشق و مذهب اثری نه چندان قابل توجه در کارنامه حسن فتحی محسوب می‌شود که به دلایل ذکر شده که بیشتر به ایرادات فیلمنامه‌ای مربوط می‌شود فاقد مرجعیت هنری برای به تصویرکشیدن ماجرای مولانا و شمس به شمار می‌آید. فیلمی که به نظر می‌رسد اگر وجوه بومی و ایرانی آن بیشتر بود، موفق‌تر می‌شد و حالا با وجود این حجم از شلختگی در روایت، جلوه‌گری در اجرا و ناتوانی در ابراز مضامین اصلی به فیلمی یکبار مصرف و غیرماندگار در سینمای ایران بدل می‌شود. بعید نیست استقبال چشمگیر از فیلم در روزهای نخست با گذشت زمان، شیب کمتری پیدا کند و با عنوان پرفروش‌ترین فیلم غیرکمدی سال که نصیب این فیلم می‌شود، عناوین بالاتری چون پرفروش‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران را تصاحب کند. البته ناگفته نماند که فروش چند ده میلیاردی فیلم با بلیط متوسط 60 تا 80 هزار تومانی صورت گرفته و از هزینه‌های سرسام‌آور تولید آن نیز نباید غافل شد.