تضاد طبقاتی، آموزش را دچار شکاف عمیق کرده

اگر بخواهیم دو فیلم را با هم مقایسه کنیم، در «مشق امشب» شما پرداختن به تضادهای طبقاتی در جامعه و مشکلاتی که دانش‌آموزان در اقشار مختلف با آن روبرو هستند بسیار پر رنگ‌تر از «مشق شب» کیارستمی است. در واقع شما در این فیلم رویکرد متفاوت‌تری نسبت به اثر کیارستمی در پیش گرفته‌اید و ابعاد اجتماعی را هم کاملاً مدنظر داشته‌اید.

 هر مستندسازی ابتدا برای کار خود چارچوبی رسم می‌کند، پیش از ورود به مرحله فیلمبرداری تحقیقاتی انجام می‌شود و بعد خود را به چارچوبی که تعیین شده می‌سپارد. پیش‌تولید این اثر شش ماه به طول کشید، سعی کردیم با افرادی که در نظام آموزشی فعال هستند صحبت کنیم و بعد وقتی وارد پروسه تولید شدیم اولین چیزی که با آن برخورد داشتیم این بود که فهمیدیم ما شناخت چندانی از بچه‌های امروز نداریم.

سپس هر چقدر جلوتر آمدیم متوجه شدیم نه تنها مشکلاتی که عباس کیارستمی در «مشق شب» مطرح می‌کند همچنان پابرجا است که مشکلات تازه‌ای هم به آن اضافه شده و شکل پیچیده‌تری پیدا کرده است. در زمان تولید چند مشکل مهم را استخراج کردیم و پررنگ‌ترین مسئله را همین اختلافات طبقاتی دیدیم. به نظر ما این موضوع در امر آموزش تأثیر چشمگیری دارد و آنچه که ما به آن در جای‌جای فیلم پی بردیم این بود که انگیزه دانش‌آموزان ما نسبت به گذشته بسیار کمتر شده است. چند وقت پیش از رئیس کمیسیون آموزش مجلس نقل قولی شنیدم که گفته بودند میانگین معدل دانش‌آموزان ما ۱۱/۵ شده است. این موضوع عجیب و مهمی است به حدی که به نظر من می‌توان همه کارهای کشور را تعطیل کرد و فقط بر همین موضوع تمرکز داشت تا مشکلات و نقصان‌ها را در نظام آموزشی برطرف کنیم چراکه چنین معدلی بسیار عجیب و نگران‌کننده است.

یکی از کشفیات ما این بود که این معضل به همان تضاد طبقاتی برمی‌گردد. معلمان خوب ما بیشتر به مدارسی می‌روند که پول بیشتری به آن‌ها داده می‌شود و معمولاً این مدارس در بالای شهر و مدارس غیرانتفاعی هستند. این روند به شکلی ادامه دارد که مدارس دولتی ما در خطر کمبود معلم خوب قرار دارند و همین مسئله می‌تواند اعتماد به نفس دانش‌آموزان و به تبع آن انگیزه‌شان را به حداقل برساند.

ما به مدرسه‌ای رفتیم که ۹۵ درصد دانش‌آموزان آن کودکان کار بودند، برای این دانش‌آموزان مدرسه محل تحصیل نبود بلکه به آن به عنوان محل استراحت نگاه می‌کردند و مدرسه رفتنشان هم فقط به این دلیل بود که اگر زمانی در حین کار توسط بهزیستی جمع‌آوری شدند بتوانند با بهانه دانش‌آموز بودن آزاد شوند. در این اقشار خانواده‌ها مدرسه را به جای اینکه محل آموزش بدانند یک سنگر می‌دانستند.

ما با موارد عجیبی روبرو می‌شدیم و لازم بود برای اینکه از هر گروه یک نمونه داشته باشیم به یک مدرسه در طبقه میانی هم رفتیم و آنجا هم مشکلات خاصی دیدیم، طبقه‌ای که پدر و مادر هر دو شاغل هستند و تمام بار آموزشی را به دوش مدرسه گذاشته‌اند درحالی‌که مدرسه به تنهایی بدون کمک خانواده نمی‌تواند از عهده آموزش بربیاید.

دانش‌آموزانی که مقابل دوربین «مشق امشب» قرار می‌گیرند خیلی خوب صحبت می‌کنند و جملات جالبی به زبان می‌آورند. انتخاب دانش‌آموزان بر چه اساس صورت گرفته است؟

خیلی‌ها تصور می‌کنند که ما این دانش‌آموزان را از بین هزاران دانش‌آموز انتخاب کرده‌ایم در حالیکه برای انتخاب این افراد غربال‌گری خاصی نداشتیم و واقعاً همه بچه‌هایی که با آن‌ها صحبت کردیم حرفی برای گفتن داشتند اما به دلیل محدودیت در زمان مجبور شدیم برخی حرف‌ها را حذف کنیم.

مستند «مشق امشب» در برخی لحظات به قدری تلخ و ناراحت‌کننده می‌شود که شاید برخی آن را نوعی سیاه‌نمایی بدانند.

خط باریکی بین سیاه‌نمایی و نشان دادن واقعیت وجود دارد. در این فیلم ما فقط به دنبال بازتاب حقیقت بودیم، یکی از دوستانم که فیلم را دیده بود به من گفت که بچه کار در زندگی‌اش خیلی دیده اما بعد از دیدن «مشق امشب» نگاه عمیق‌تری به کودکان کار پیدا کرده است. وقتی این صحبت را شنیدیم احساس کردیم که تا حدی توانسته‌ایم رسالت خود را در ساخت این فیلم انجام دهیم. در نهایت باید بگویم که مقایسه دنیای کودکان در اقشار مختلف می‌تواند به ما کمک کند که درک کنیم در زیر پوست یک شهر چه تفاوت‌هایی وجود دارد.

آیا از شرایط اکران «مشق امشب» رضایت دارید؟

هنر و تجربه فرصت خوبی برای نمایش این فیلم بود و از این اتفاق خوشحالم اما متأسفانه نگاه خوبی به آثار اکران شده در این گروه وجود ندارد و برخی تصور می‌کنند که فیلم‌های هنر و تجربه قطعاً آثار ضعیف هستند در حالیکه اینگونه نیست و باید این نگاه اصلاح شود.