درباره نمایشگاه «آینه در آینه» که در موزه هنرهای معاصر تهران برپاست
نگاه منصفانه به هنر انقلاب
علیرضا بخشی استوار
نمایشگاه «آینه در آینه» مروری بر تحولات هنر معاصر ایران (1363-1353) به عنوان یکی از بخش‌های چهاردهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر در موزه هنرهای معاصر تهران به نمایش در آمده است. ایده برگزاری یک نمایشگاه پژوهشی درباره هنر انقلاب از سه سال قبل مطرح شده بود ولی با توجه به گستردگی آثار تولید شده در این حوزه در دوران انقلاب و دفاع مقدس، اجرای این نمایش به طول انجامید.
امسال با توجه به نگاهی که دولت جدید در جشنواره هنرهای تجسمی فجر تزریق کرده و بحث پرداختن به ارزش‌های انقلابی و البته عدالت‌محوری را در دستور کار خود قرار داده، همزمان موقعیتی را هم فراهم کرده‌اند تا این نمایشگاه به عنوان بخش جنبی جشنواره مورد حمایت قرار گرفته و در موزه هنرهای معاصر تهران به مرحله اجرا برسد. به گفته برگزارکنندگان گردآوری این آثار کار بسیار سختی بوده است، چرا که جدای از نهادهای مختلف، بسیاری از مجموعه‌داران نیز آثار مختص به انقلاب اسلامی را نگهداری می‌کردند و درواقع نمایشگاه «آینه در آینه» حاصل هم‌افزایی مجموعه‌های مختلف است. مطالعه و تحقیق بر این آثار از سال‌ها پیش آغاز شده، اما بعد از یک مطالعه گسترده کار گردآوری و آماده‌سازی این آثار برای نمایش، چند ماه به طول انجامیده است.
شمه‌ای از شکل‌گیری هنر اعتراضی
آنچه از تماشای آثار این نمایش در گالری‌های مختلف موزه هنرهای معاصر تهران برمی‌آید گواه آن است که ایده اصلی این نمایشگاه یک بررسی تاریخ‌نگارانه از مقطع مهمی از تاریخ هنر ایران است. در واقع شکل‌گیری هنر نقاشی اعتراضی که پیش از انقلاب نمونه‌هایی از آن در آثار هنرمندان مختلف دیده می‌شود و تحولاتی که در کار هنرمندان نقاش اتفاق می‌افتد، در این مجموعه قابل‌بررسی است. هنر اعتراضی که زیرمجموعه‌ای از هنر اجتماعی است در جریان یک رویداد مهم تاریخی، تبدیل به جنبش هنر انقلاب می‌شود و بیشتر هنرمندان در عرصه‌های مختلف با تلاش سعی می‌کنند این تحول عظیم را در آثار خود بازتاب دهند. ایده نقاشی انقلابی تا یکی دو سال بعد ادامه پیدا می‌کند و با توجه به اینکه بلافاصله وارد جنگ تحمیلی می‌شویم، تبدیل به گفتمان جنگ می‌شود.
دوره هنر اعتراض، دوره هنر حرف و کلام و بیان هوشمندانه است. این مقطع تاریخی، مقطع بسیار حساسی است زیرا که گفتمان در حال تغییر است و تجلیات گفتمان‌ها در منظومه‌های فکری و تجلیات منظومه‌های فکری در اصطلاحات و تصاویر نمود پیدا می‌کند.
در حقیقت نشانه‌شناسی این تصاویر، نشانه‌شناسی گفتمانی است که طی نزدیک به دو دهه بر ذهن و جسم و روان جامعه ایران حاکم بوده است. بسیاری از نشانه‌هایی که ما در دوره بعد از مشروطیت به عنوان آغاز هنر اعتراضی می‌بینیم در مقطع 53 تا 63 به چشم می‌آید. این نشانه‌ها کم‌کم از ادبیات به تصویر و به المان‌های تجسمی وارد می‌شود و بعد به تئاتر و... می‌رسد و یک جریان مکتب‌ساز را ایجاد می‌کند. مکتب به معنی منظومه‌ای که تئاتر، ادبیات، موسیقی و تجسمی را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد و گفتمان تولید می‌کند. این یک مقطع مهم از تاریخ هنر ایران است که سعی شده گزینشی از مهم‌ترین آثار آن انجام شود و این نمایش شامل مهم‌ترین آثاری باشد که از این دوره تاریخی به جامانده است.
هنر اعتراضی که زیرمجموعه‌ای از هنر اجتماعی است در جریان یک رویداد مهم تاریخی، تبدیل به جنبش هنر انقلاب می‌شود و بیشتر هنرمندان با تلاش خود سعی می‌کنند این تحول عظیم را در آثار خود بازتاب دهند. ایده نقاشی انقلابی تا یکی دو سال بعد ادامه پیدا می‌کند و با توجه به اینکه بلافاصله وارد جنگ تحمیلی می‌شویم تبدیل به گفتمان جنگ می‌شود
آثار انقلابی 40 سال بعد
در این نمایش آثاری بر دیوار رفته‌اند که شاید بیش از 40 سال است که دیده نشده‌اند. آثاری که به سال 58 و به روزهای بازگشایی دوباره موزه در سال آغازین انقلاب می‌پردازد. در همان زمان یعنی سال 58 نمایشگاهی از آثار هنرمندان در آن مقطع برگزار شد و سپس آثار به گنجینه رفت و دیگر دیده نشد. دیدن این آثار و کیفیت بیان هنری، نوع نگاه و اکسپرسیو روایی این آثار برای نسل امروز جدای از یک موقعیت مطالعاتی در باب فهم زیبایی‌شناسی حکم و امکان گفتگو با نسلی را به وجود می‌آورد. خوانش و چیدمان آثار در این نمایش متناسب با همان منظر مطالعاتی است که مبتنی بر مسیر تاریخ هنر و با ارائه اسناد تاریخی صورت گرفته است.
استفاده از رسانه‌های دیگری مثل عکاسی، پوستر و حتی موسیقی انقلاب در کنار نقاشی‌ها یک تصویر نسبتاً جامع از اتفاقات و رویدادهای آن سال به وجود آورده است و ارتباط آن رویدادها با هنر در بستر این نمایشگاه قابل فهم‌تر شده است. در این نمایش تلاش برگزارکنندگان بر آن بوده تا بر اساس یک روایت منصفانه خوانش خود از انقلاب را ارائه کنند. این خوانش در چیدمان و نوع انتخاب آثار نمایان است.
این نمایشگاه مروری بر تحولات هنر ایران در سال‌های 1353 تا 1363 است و آثار هنرمندانی از جمله اردشیر محصص، بهمن محصص، علی اکبر صادقی، هانیبال الخاص، مرتضی کاتوزیان، بهرام دبیری، پرویز ایزدپناه، قاسم حاجی‌زاده، لیلی متین دفتری، پروانه اعتمادی، حسین خسروجردی، کاظم چلیپا، ایرج اسکندری، حبیب‌الله صادقی، مصطفی گودرزی، مرتضی اسدی، رحیم ناژفر، منوچهر صفرزاده، حسین محجوبی، محمدعلی ترقی جاه، سیروس مقدم و.. به نمایش گذاشته شده است. نمایشگاه «آینه در آینه» تا هشتم اسفند ماه در موزه هنرهای معاصر تهران برپاست.
دیدگاه تان را بنویسید