سیمای مجسمه‌ساز نوگرای ایران

علیرضا بخشی استوار

نمایش آثار چنگیز شَهْوَق، نقاش و مجسمه‌ساز معاصر و از پیشگامان هنر نوگرای ایران در گالری دستان به روی دیوار آمد. او در سال 1312 در باکو متولد شد و سال ۱۳۷۵ در تهران درگذشت.

شهوق یکی از هنرمندانی است که فعالیت خود را همزمان با حضور در هنرستان آغاز کرده است. او در هنرستان به سراغ سفال و سرامیک رفت. ماده‌ای که می‌توانست به بیان‌‌گری بومی او در ارائه هنرش کمک کند. سپس به ساخت مجسمه‌های گلی پرداخت. وقتی از هنرستان فارغ‌التحصیل شد و به دانشگاه رفت تصمیم گرفت آثارش را به نمایش بگذارد. یکسال بعد از گذراندن دوران دانشجویی شهوق نخستین نمایش از آثار سرامیک و مجسمه‌های گلی خود را در مشهورترین گالری آن روزهای ایران یعنی گالری استتیک برگزار کرد. این نمایش با همراهی آثار دوستش کورس سلحشور صورت گرفت که آثار هردو هنرمند نظر دیگر نوگرایان را به خود جلب کرد. به واسطه همین نمایشگاه و از قبل حضور در دانشگاه شهوق با جمعی از هنرمندان نوگرای ایران آشنا شد و در دل محفلی دوستانه و با روی هم‌ریختن ذهنیت‌های مختلف پایه‌های نخستین بی‌ینال تهران ریخته ‌شد.

او در بهمن ماه ۱۳۴۰، به همت اداره روابط بین‌الملل و انتشارات هنرهای زیبای کشور، نمایشگاهی از نقاشی‌ها و پیکره‌سازی‌های دانش‌آموزان دبیرستان «ایران فردا» برپا کرد. از آثار خودش هم مجسمه‌ای از سیم و فلز را به نمایش گذشت که بی‌تأثیر از آثار گونزالس نبود. در همان دوره تعداد زیادی کمپوزیسیون‌های رنگ روغن را در تالار رضا عباسی به نمایش گذشت.

بی‌ینال چهارم، اوج آثار او را به نمایش گذاشت. حضور دو داور ایتالیایی، دکتر پالما بوکارلی رئیس موزه هنر مدرن رم و پروفسور جولیو کارلو آرگان استاد تاریخ هنر دانشگاه رم در بی‌ینال، منجر به برنده شدن او و گرفتن بورسیه ایتالیا برای شهوق شد. علاقه شهوق به کار با مواد پلکسی گلاس و پلی‌استر منجر به ساخت مجسمه‌هایی شد که مثل آثار دیگر هنرمندان نبود. او از مواد مختلف مانند سیم، پشم‌شیشه، لعاب و رنگ برای خلق آثارش بهره گرفت و در تمام این آثار به دنبال خلق وضعیتی بود تا مسائل ذهن را در حالت‌هایی تجسمی نشان دهد. در نیمه دوم دهه ۴۰، مس، نیکل و روی را با پشم‌شیشه و رنگ ترکیب می‌کرد. با وجود استفاده شهوق از نقش‌مایه‌های سنتی- فلزی ایران، انتزاع از مهم‌ترین وجوه کار او بود. شهوق یک دوره به کار نقاشی برجسته روی آورد و بافت و مواد گوناگون را در کنار رنگ بر بوم آورد. او در حقیقت یک نقاش شیمیست بود. این نوع مطالعات باعث شد دیگر رنگ را آماده خریداری نکند و خود تهیه کند. مجسمه‌های او از طرح‌هایی الگو می‌گرفت که بر کاغذ رسم می‌شد، به همین علت در آثار او پیوسته یک نوع هندسه و مقیاس‌های ریاضی در دل انتزاع وجود دارد. این هنرمند معاصر علاقه‌ای به جریان هویت‌جوی دوره خودش نداشت. او بر خلاف مسیر هنرمندان مکتب سقاخانه و نقاشان قهوه‌خانه‌ای که دغدغه هویت داشتند به تجدد و نمایش تجددطلبی علاقه داشت. به همین منظور آثار این هنرمند به معنای مطلق مدرن بودند. او همانطور که از شکل کارش بر‌می‌آمد به دنبال کسب تجربه با متریال‌های جدید و نمود اثرش در رسانه‌های جدید بود.

چنگیز شَهوَق، علاقه‌ای به جریان هویت‌جوی دوره خودش نداشت. او بر خلاف مسیر هنرمندان مکتب سقاخانه و نقاشان قهوه‌خانه‌ای که دغدغه هویت داشتند به تجدد و نمایش تجددطلبی علاقه داشت. به همین منظور آثار این هنرمند به معنای مطلق مدرن بودند

با تعطیلی دانشگاه‌ها و نمایشگاه‌ها به واسطه وقوع انقلاب، شهوق در سکوت به فعالیت خود مشغول شد. او اگرچه به دانشگاه راه پیدا کرد اما خیلی زود یعنی در سال 1366 بازنشسته شد و به زعم بسیاری از هنرمندان پیشکسوت ایران برگی جدیدی در فعالیت او آغاز شد. شهوق خود را یک مجسمه‌ساز می‌دانست و به همین دلیل برای احیاء مجسمه‌سازی در ایران پیشگام شد. او به سراغ مراجع رفت و با گرفتن استفتاء از آنها برخی مشکلات را که به لحاظ شرعی مانع پیشرفت مجسمه‌سازی می‌دانست مرتفع کرد. سپس به ایجاد انجمن مجسمه‌سازان مبادرت ورزید و در اوایل دهه 70 بود که با همراهی بسیاری از مجسمه‌سازان به نام آن‌روزها انجمن هنرمندان مجسمه‌ساز را به وجود آورد. او تلاش‌هایی را هم انجام داد تا بار دیگر رشته مجسمه‌سازی در دانشگاه تهران به راه بیافتد. او اولین نمایشگاه مجسمه‌سازی در ایران را در سال‌های بعد از انقلاب در موزه هنرهای معاصر تهران برگزار کرد و از سویی مسبب نصب مجسمه مشاهیر در پارک ملت شد که افراد بسیاری از آن خاطره دارند.

یکی از دیگر دل‌مشغولی‌های شهوق تدریس بود. این که بتواند تجربیات عمده خود از کار مجسمه‌سازی را به جوان‌ترها منتقل کند. او البته در صحبت‌هایش هیچگاه از دانشجویانش رضایت نداشت و از کم‌کاری آنها شکوه می‌کرد. او البته به لحاظ شخصیتی طرفدار ایجاد یک وضعیت استاد و شاگردی نبود و بیشتر از هر چیزی دوست داشت در مسیر کار هنری تجربیاتش را به دانشجویانش منتقل کند. او آخرین دستاوردهایش را در سال 1372 در فرهنگسرای نیاوران به نمایش در آورد و سه سال بعد بر اثر سکته قلبی دار فانی را وداع گفت. از وی در موزه هنرهای معاصر تهران و همچنین مرکز ژرژ پمپیدو آثاری نگهداری می‌شود. نمایشگاه آثار شهوق تا دوم مهرماه در گالری دستان برپاست و علاقه‌مندان به دلیل شرایط ویژه کرونا با هماهنگی قبلی می‌توانند از این نمایشگاه دیدن کنند.